پدربزرگم می‌گوید، «پنجاه‌به‌در» میراثی‌ترین تفریح قزوینی‌ها و نخستین جشن بهاری بعد از نوروز و سیزده‌به‌در است که همیشه برایشان برکت داشته؛ می‌پرسم، چه برکتی؟ می‌گوید؛ برکت صله‌رحم، برکت باران و برکت رزق و روزی! مردم قزوین هرسال، عصر ۱۹ اردیبهشت را مانند سیزده‌به‌در زنبیل خود را جمع کرده و خانوادگی به باغستان‌های سنتی شهر پناه می‌برند.
معمولاً سیزده‌به‌در که تمام می‌شود، بساط دید و بازدیدهای عید هم برچیده می‌شود؛ اما این داستان برای قزوینی‌ها تا پنجاه‌به‌در ادامه دارد و این نشان می‌دهد که بهار برای مردم کهن سرزمین مینودری آن هم با آب و هوای ناب و ریلی از باغستان رنگ‌وبویی دگر دارد. از صفا و صمیمیتی که این روز برای قزوینی‌ها دارد، بگذریم؛ درواقع پنجاه‌به‌در آیینی در خصوص با باران‌خواهی است که مردم با رفتن به مصلای شهر و خواندن نماز استسقا از خدا طلب باران و افزایش برکت و روزی می‌کنند.
در کنار این آیین، قزوینی‌ها سفره عصرانه خود را نیز در باغ‌های اطراف می‌گسترانند و خانواده خود را به صرف آش رشته و «دُیماج» که یکی از غذاهای سنتی قزوین است، دعوت می‌کنند.
شماری از کسانی که در آیین پنجاه‌به‌در شرکت می‌کنند به ویژه بانوان، پس از اقامه ۲ رکعت نماز و دعا برای بارش باران، با چند قطعه سنگ کوچک یا مُهر به سمت آب انبار می‌روند و نیت‌کنان، مهرها و سنگ‌هایشان را به سردر و دیوار آجری آب انبار می‌فشارند. برخی از اهالی بر این باورند که اگر دعایشان پذیرفته شده باشد، سنگ به دیوار می‌چسبد و به زودی حاجات‌شان برآورده خواهد شد و گرنه بر زمین می‌افتد و سالی دیگر باید از راه برسد تا در این روز بار دیگر حاجات‌شان را تمنا کنند.
با آنکه مردم هر سال دل‌های خود را در پنجاه به‌در به باغستان گره می‌زدند و در این مکان گرد هم می‌آمدند، متوجه شدیم؛ حضور ماشین‌های سنگین در این محوطه همراه یک بنر نشان از آن دارد که این محوطه به پارکینگ تبدیل شده است و بنای نفیس قاجاری مصلی و آب انبار باغستان در میان گرد و غبار و دوده کامیون‌ها به دست فراموشی سپرده شده است.
زیرساخت‌های برگزاری پنجاه‌به‌در در باغستان مهیا نیست
علیرضا خزائلی، مدیرکل میراث‌فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان قزوین درخصوص دلیل برگزاری «پنجاه به‌در» داخل فضای دولتخانه صفوی به ایسنا می‌گوید: آئین پنجاه به‌در هرساله در باغستان‌های سنتی قزوین برگزار می‌شد، در سال گذشته که این آیین نیز در باغستان برگزار شد با یک سری ضعف و کمبود زیرساخت‌ها مواجه بودیم. امسال نیز این نبود زیرساخت‌های لازم در باغستان بیش از سال‌های گذشته شده است.
وی ادامه داد: با توجه به گسترش شهر به سمت شمال و تأمین نشدن زیرساخت‌های لازم، تصمیم گرفته شد که این آئین در دولتخانه برگزار شود. از هیئت‌های ورزشی از جمله چوگان، تیراندازی با کمان، ورزش‌های بومی و محلی و همچنین ورزش‌های زورخانه‌ای دعوت کردیم تا در پنجاه به‌در مراسم داشته باشند و بتوانند اوقات خوشی برای شهروندان به وجود آوردند.
این مسئول بیان کرد: برخی دستگاه‌های فرهنگی همچون حوزه هنری و کانون پرورش فکری و برخی تشکل‌های فرهنگی نظیر انجمن دوقلوها، در این روز برنامه دارند. با توجه به قهرمانی تیم فوتبال «شمس آذر» قزوین، از بازیکنان این تیم دعوت به عمل آمده تا جشن قهرمانی خود را در روز پنجاه به‌در برگزار کنند.
وی افزود: در بخش‌های مختلف دولتخانه برای اجرای برنامه‌های مختلف و متنوع برنامه‌ریزی شده است به عنوان مثال در زمین چمن دولتخانه اجرای ورزش چوگان، در زمین آجر فرش چهار انبیا ورزش‌های زورخانه‌ای و تیرکمان و در مجاورت آن پخت آش و غذای سنتی قزوین را خواهیم داشت، در پیاده‌راه سبزه میدان و در جوار چهل‌ستون جُنگ نمایشی و در نهایت نماز طلب باران را در محوطه آجرفرش برگزار می‌کنیم.
مدیرکل میراث‌فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان قزوین ادامه داد: در موضوع عبور و مرور و تردد، راهنمایی و رانندگی همکاری لازم را دارد و در بحث زیرساخت‌ها و پارکینگ، تمهیدات لازم سنجیده شده است. پارکینگ‌هایی که در خانه هلال احمر و پشت خانه امیرکبیر قرار گرفتند، آماده سازی شده و در پارکینگ کوچه برق امکان پارک خودرو مهیا شده است.
خزائلی در پایان صحبت‌های خود گفت: در باغستان زیرساخت‌های لازم برای برگزاری پنجاه به‌در نبوده و امیدواریم در دولتخانه استقبال خوبی از این مراسم شود.
جابه‌جایی مکان برگزاری پنجاه به‌در نتیجه‌ای جز تحریف این آئین ندارد
در ادامه محمد حسن سلیمانی، قزوین‌پژوه در گفت‌وگو با ایسناضمن انتقاد از تصمیم مدیریتی در خصوص جابه‌جایی محل برگزاری پنجاه به‌در، اظهار کرد: نفس شکرگزاری و باران‌خواهی چه در فرهنگ ایرانی و چه در فرهنگ سایر ملت‌های مذهبی در بیرون از شهر صورت می‌گرفته است. از سالیان گذشته پنجاه به‌در در مصلای جنوبی باغستان برگزار می‌شد و امروز برگزاری این مراسم در دولتخانه و در دل شهر توجیه منطقی ندارد.
وی تصریح کرد: پنجاه به‌در یک آئین مردمی است و اقدام مسئولان در جابه‌جایی محل برگزاری آن، نتیجه‌ای جز تحریف سنت ندارد. به طور کلی نفس پنجاه به‌در بیرون رفتن از دروازه‌های شهر، حضور در مصلی و اقامه نماز در شکرگزاری و یا تمنای باران بوده است.
این قزوین شناس اظهار کرد: با تمام ظرفیت‌هایی که دولتخانه صفوی دارد، باید گفت که این مکان اصلاً مناسب برگزاری پنجاه به‌در نیست. چراکه حضور مردم در دل طبیعت یعنی باغستان تمنای باران برای باغستان و همچنین حضورشان در مصلی به این آئین کهن جلا می‌بخشد و متأسفانه تصمیم‌گیری در این خصوص به دست افرادی است که نسبت به آئین‌ها، خواسته‌ها و رسوم مردم قزوین بیگانه هستند.
به گزارش ایسنا؛ در سال ۱۳۸۵ این آئین پنجاه به‌در در زمره نفایس میراثی قزوینی‌ها در فهرست معنوی به ثبت رسیده است و علاوه بر صله‌رحم، کارکرد اجتماعی دارد. تغییر مکان برگزاری این آئین قطعاً با تحریف و کوچک شماری آن همراه خواهد بود، در باب برگزاری پنجاه به‌در در کتاب مینودر آمده است؛ «مصلای راه‌کوشک و راه‌ری را برای این ساخته‌اند که در خشکسالی‌ها مردم شهر برای نماز باران از مرد و زن و صغیر و کبیر بیرون رفته، پس از ادای نماز به استغاثه می‌پرداختند و از درگاه الهی نزول رحمت را استدعا می‌نمودند و چه بسا که دعای آن‌ها مستجاب می‌شد و باران رحمت حضرت پروردگار آن‌ها را از تنگی بی‌آبی و مضیقه خشکسالی نجات می‌داد.
انتهای پیام