دکتر محمد صال مصلحیان در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به فرا رسیدن پایان سال ۲۰۲۲ میلادی، سالی که به نام علوم پایه نامگذاری شده است، در خصوص چرایی کم‌توجهی به این علوم اظهار کرد: علوم پایه متشکل از علوم ریاضی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و زمین‌شناسی و عبارت از دانش‌ و مجموعه تحقیقاتی است که با گسترش نظریه‌ها و روش‌های علمی، زمینه‌ساز پیشرفت سایر علوم کاربردی می‌شود. مبنای بسیاری از تحقیقات کاربردی، دستاوردهای تحقیقات در حوزه علوم پایه است.

وی افزود: تاریخ علم نشان داده خلق مفاهیم جدید و تولید و گسترش فناوری‌های نوین که برای رفاه عمومی است، بدون استفاده از علوم پایه امکان‌پذیر نیست. در سال ۲۰۱۸ جایزه نوبل به طور مشترک به سه محقق تعلق گرفت؛ یکی از آن‌ها تحقیقات پایه در فیزیک لیزر را انجام داده بود و نیمی از جایزه به او تعلق گرفت و ۲ نفر دیگر هم این تحقیقات را برای تولید پالس‌های فوق‌ کوتاه نوری برای جابه‌جایی ارگانیسم‌های کوچک نظیر سلول‌ها برای میکروجراحی‌ها استفاده کرده‌ بودند.

عضو هیات علمی گروه ریاضی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: به نظر می‌رسد علت بی‌توجهی به علوم پایه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مانند ایران، این است که سیاستمداران آن‌ها اولا درک کاملی از واژه‌ها و مفاهیمی مانند علم، فناوری، توسعه پایدار، مرجعیت علمی، ارتباطات بین‌المللی و تاثیرگذاری اجتماعی ندارند؛ ثانیا عمده توجه‌شان معطوف به تحقیقات زودبازده است و به تحقیقات بنیادینی که ممکن است دهه‌ها بعد نتایج آن‌ها کاربرد پیدا کند، اهمیت لازم را نمی‌دهند.

مصلحیان ادامه داد: به عبارت دقیق‌تر در کشورهای در حال توسعه، در حالی که سیاستگذاران باید بتوانند افق دور را ببینند و آینده‌ای درخشان را ترسیم و برای رسیدن به آن تلاش کنند، مسائل نزدیک را می‌بینند و خواهان رتق و فتق امور حال هستند و از انجام اقدامات اساسی از جمله توجه به علوم پایه برای داشتن علم و فناوری عمیق و ریشه‌دار به منظور توسعه پایدار کشور غافل یا عاجزند.  

وی تاکید کرد: اگر فناوری بدون توجه به تحقیقات پایه در دانشگاه‌ها گسترش یابد، متاسفانه دانشگاه‌ها تبدیل به مراکز فنی و حرفه‌ای خواهند شد که برون‌دادشان مونتاژ دستاوردهای صنعتی دیگران یا تولید فناوری‌های کم‌عمق بر پایه آزمون و خطای پرهزینه است. مبنای نوآوری علمی، دارا بودن اطلاعات لازم و انجام پژوهش‌های اصیل است که باعث پیشرو بودن در فناوری می‌شود.

رئیس انجمن ریاضی ایران بیان کرد: علم و فناوری در کشورهای در حال توسعه مانند ایران از درون جامعه خودشان نتراویده و از کشورهای توسعه‌یافته وارد شده است. شرایط این کشورها موجب شده دانشمندان ساکن آن‌ها به سختی بتوانند کارهای بزرگی در تراز بین‌المللی در علم و فناوری‌ انجام دهند. مسئولان جامعه ما در یافتن راهکاری بنیادین برای توسعه همه‌جانبه علوم و فناوری موفق نبوده‌اند. در واقع با سرازیر شدن پول نفت و افزایش درآمد عمومی، جهت‌گیری کلی عمدتا به سوی واردات کالا بوده تا تولید با کیفیتی قابل رقابت برای صادرات.

تنها نیاز است حداکثر ۱۵ درصد دانش‌آموزان وارد دانشگاه شوند

مصلحیان با بیان اینکه سیستم آموزشی کشور ما عمدتا بر محفوظات استوار است نه بر خلاقیت، ادامه داد: این بزرگترین ضعف سیستم آموزشی ماست. در این سیستم دانش‌آموزان را طوری تربیت نمی‌کنیم که «چرائی و چگونگی» پدیده‌ها را بپرسند. ما باید کودکان را به گونه‌ای پرورش دهیم که دائما سوال بپرسند، ذهن کنجکاوی داشته باشند و جسارت طرح ایده‌های خودشان را پیدا کنند.

وی افزود: امروز در دنیا سیستم‌های آموزشی نوین بر اساس انتقال حجم وسیعی از اطلاعات به دانش‌آموزان عمل نمی‌کنند چراکه بسیاری از این اطلاعات از طریق جست‌وجو در اینترنت قابل دستیابی است. بدتر این که اگر تفکر خلاق را در دانش‌آموزان از بین ببریم، در آینده که وارد بازار کار و رده‌های مدیریتی می‌شوند، دیگر نمی‌توانند عمق و ریشه مسائل را کشف کنند و عملا به افراد کم‌توانی تبدیل می‌شوند که از حل مشکلات روزمره در کار و مسئولیت خود عاجزند و در نهایت موجب پسرفت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه خواهند شد.

رئیس انجمن ریاضی ایران با بیان اینکه لازم است در مدارس در کنار آموزش علوم پایه، مهارت‌هایی مانند آشپزی، تئاتر، داستان‌نویسی، موسیقی و… هم به دانش‌آموزان آموزش داده شود، گفت: نباید هدف اصلی آموزش‌ و پرورش این باشد که افراد را برای ورود به دانشگاه آماده کند بلکه مهم‌ترین هدف آن باید تربیت شهروندان برای یک زندگی شرافتمندانه باشد. در یک جامعه تنها نیاز است حداکثر ۱۵ درصد دانش‌آموزان پس از اتمام تحصیلات دبیرستانی برای تحصیلات عالی وارد دانشگاه شوند.  

سیستم آموزشی باید دانش‌آموزان را برای کار و زندگی در ۳۰ سال آینده آماده کند

مصلحیان تاکید کرد: سیستم آموزشی باید بتواند دانش‌آموزان را برای زندگی و کار در ۳۰ سال آینده آماده کند. اگر مسئولان جامعه یک دورنمای روشن، دست‌یافتنی و امیدبخش برای یک زندگی بهتر و شغل مناسب در پیش روی دانش‌آموزان قرار ندهند، آن‌ها این شرایط را خارج از کشور جست‌وجو خواهند کرد و دست به مهاجرت بدون بازگشت می‌زنند که این خطری بزرگ برای آینده کشور ماست.

دبیر ستاد سال جهانی علوم پایه در خراسان رضوی در خصوص تلاش‌هایی که در یک سال اخیر در راستای اعتلای علوم پایه انجام شده است، بیان کرد: ما به منظور بهبود یافتن شرایط علوم پایه در استان، کمیته‌ای را تشکیل دادیم و از بسیاری نهادها مانند صداوسیما، شهرداری، آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌های مختلف استان برای حضور در آن دعوت کردیم. یکی از اقدامات همکاران من در این کمیته برگزاری مسابقه‌ مقاله علمی و مسابقه کتابخوانی در حوزه‌های علوم پایه بود.

وی اضافه کرد: به علاوه در خبرنامه انجمن ریاضی ایران نیز بخشی را به تشریح برنامه‌های سال جهانی علوم پایه و اهمیت این علوم اختصاص دادیم. ما در انجمن نشریه‌ای علمی به نام فرهنگ و اندیشه ریاضی داریم و یک شماره آن را به این سال نامگذاری کردیم. همچنین از دیگر فعالیت‌ها برگزاری سخنرانی‌هایی توسط اعضاء شورای اجرایی انجمن در جهت معرفی و طرح مباحث مرتبط با علوم پایه و به ویژه عمومی‌سازی ریاضیات بود.

به علوم پایه به عنوان یک ضرورت توجه شود

عضو فرهنگستان علوم اضافه کرد: بسیاری از همکاران من در فرهنگستان علوم و در انجمن‌های علوم پایه اقداماتی موثر در راستای اعتلای این علوم انجام داده‌اند؛ با این هدف که جامعه را با اهمیت آن آشنا کنند اما باید توجه داشت که هدف اصلی تغییر نگرش سیاستگذاران علمی نسبت به علوم پایه بوده است؛ کسانی که باید به اهمیت علوم پایه نه به عنوان یک تجمل بلکه به عنوان یک ضرورت توجه کنند.  

مصلحیان در خصوص اینکه گام نخست برای ارتقاء جایگاه علوم پایه در کشور چیست، تصریح کرد: باید توجه داشت اقتصاد، اجتماع، فرهنگ و سیاست چهار چرخ پیشرفت مستمر یک کشور است و هر کدام از این چهار چرخ به درستی کار نکند، پیشرفت کشور با چالش‌ها و آسیب‌های جدی مواجه خواهد شد. بنابراین توسعه کشور امری ساده نیست بلکه چندوجهی است.  

برگزیده جایزه علامه‌ طباطبائی ادامه داد: در حوزه آموزش‌وپرورش و آموزش عالی ما باید ریاضیات را به طور دقیق و عمیق اما شهودی و با زبانی ساده آموزش دهیم. در بسیاری از مواقع آموزش ما هرچند دقیق است ولی شهودی و قابل فهم نیست. در بسیاری از موارد آموزش با تلاش خود دانش‌آموز همراه نیست. در واقع معلم یک‌طرفه و رو به تخته سیاه در حال آموزش دادن به دانش‌آموزان یا دانشجویان است و توجهی ندارد که آنان چه میزان از مطالب را توانسته‌اند متوجه شوند.  

وی تاکید کرد: این اتفاقی است که باید در سایر علوم نیز رخ دهد. من کسانی را می‌شناسم که گلایه می‌کنند در دبیرستان حتی یک آزمایش واقعی شیمی یا فیزیک ندیده‌اند. بسیاری از دانش‌آموزان طی دوران دبیرستان حتی یک بار فعالیت علمی گروهی انجام نداده‌اند. این نشان می‌دهد ما اصلا دانش‌آموزان را وارد فرایند یاددهی یادگیری نمی‌کنیم. ما انبوهی از مطالب را به زور به ذهن دانش‌آموزان تزریق می‌کنیم تا فقط در کنکور از آنان پس بگیریم؛ مطالبی که عموما پراکنده بوده و فایده‌ کمی برای زندگی آینده آنان دارد.

کاربرد ریاضیات در کلاس‌های درس بیان شود

این پژوهشگر برتر کشور در حوزه علوم پایه در خصوص لزوم آموزش مطالب ریاضی به شکلی کاربردی به دانش‌آموزان و دانشجویان، بیان کرد: برخی از مفاهیم هست که آموزش دادن آن‌ به شکل کاربردی سخت و پیچیده است و پیش‌نیازهای زیادی می‌طلبد اما نشان دادن کاربردشان کار سختی نیست. مثلا دبیران و استادان ریاضی می‌توانند سر کلاس توصیفاتی را از کاربرد مقاطع مخروطی در طراحی نورافکن‌ها و شناسایی مدار سیارات، نقش تبدیل‌های فوریه در توسعه تجهیزات پزشکی مانند MRI، کاربرد نظریه گره‌ها در درک عملکرد DNA، کاربرد الگوریتم‌ها در یافتن کوتاه‌ترین مسیر، استفاده از معادلات دیفرانسیل در طراحی لنزهای چشمی، کاربرد کدها در امنیت شبکه، نقش نظریه آشوب در طراحی هواپیماها، کاربرد هندسه فرکتال در ارتباطات اینترنتی، نقش جبر خطی در تعیین نقشه مغز، کاربرد معادلات دیفرانسیل در هواشناسی و همچنین استفاده از ریاضیات مالی در بورس و رمزارزها بیان کنند.  

مصلحیان عنوان کرد: البته قبل از اینکه از معلمان بخواهیم سر کلاس کاربرد ریاضیات را برای دانش‌آموزان بیان کنند، باید انگیزه لازم را برای آنان ایجاد کنیم. معلمی که درگیر مشکلات معیشتی است و کرامتش زیر سوال رفته، تبدیل به ماشینی می‌شود که وارد یک کلاس شده، یکسری درس‌های خشک و بی‌روح را ارائه می‌کند و از کلاس بیرون می‌رود.

وی اظهار کرد: ما نیازمند یک همت جمعی و تلاش ملی برای حل زیربنائی مشکلات هستیم. ابتدا باید ضعف‌ها را به درستی شناسایی و درک و سپس جهت حل مشکلات و توسعه‌ کشور اقدام کنیم.  

انتهای پیام