فاطمه دعاگویان در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: هدف اصلی از برگزاری روز جهانی خاک، فرهنگ‌سازی و توجه به مقوله مدیریت و حفاظت از منابع آن است؛ روز جهانی خاک مستلزم شناخت و حمایت از مدیریت در کنار پایداری آن است.
وی افزود: خاک از منظر تولید و چه از منظر مغذی بودن و سلامت موادغذایی، نقشی کلیدی در تأمین امنیت غذایی داشته و یک منبع طبیعی متناهی است، به این معنا که اگر خاک از بین برود و یا تخریب شود، بازیابی آن در مدت عمر انسان امکان‌ناپذیر است.
دعاگویان ادامه داد: خاک به‌عنوان مؤلفه‌ای مرکزی در منابع سرزمینی، توسعه کشاورزی و پایداری بوم‌شناختی، بنیان و اساس تولید غذای انسان، خوراک دام، سوخت، فیبر و بسیاری از دیگر خدمات اکوسیستمی حیاتی بوده و یکی از پیچیده‌ترین اکوسیستم‌های موجود در طبیعت و یکی از متنوع‌ترین سکونت‌گاه‌های روی کره زمین است.
وی تصریح کرد: خاک در بر گیرنده ترکیبی از ارگانیسم‌های مختلفی است که با یکدیگر تعامل داشته و در چرخه‌های جهانی که ضامن تداوم حیات روی کره زمین هستند، نقش‌آفرینی می‌کنند؛ خاک قشر نازک و در عین حال حیاتی بوده که محلی برای تنوع عظیمی از گونه‌ها است که همه خدمات ارزشمند و زندگی‌بخش را برای جامعه به ارمغان می‌آورد، اما خاک به همان اندازه که فراوان بوده به همان اندازه ضعیف و شکننده است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بیان کرد: در اوایل قرن ۲۲ هستیم و اکنون روشن شده که بقای همیشگی تمدن ما بیشتر به رابطه ما با زمین و خاک بستگی دارد؛ همین که به طرف هزاره آینده حرکت می‌کنیم، با مشکلات بزرگی مواجه می‌شویم که سابقه نداشتند؛ نظیر چگونگی تغذیه جمعیت فزاینده جهان، چگونگی حفاظت از اتمسفر زمین و این موارد مسائل محض زیست محیطی نیستند، بلکه تبعاتی در ارتباط با موجودیت انسان و زمین هستند.
دعاگویان ادامه داد: افزایش جمعیت انسان موجب افزایش تقاضا برای غذا، فیبر و سوخت و به نوبه خود موجب فشارهای نامطلوبی بر خاک‌های جهان می‌شود؛ صنعتی شدن نیز باعث شده که رابطه بین ما و زمین به طرز غیر اصولی و غیر طبیعی درآید.
وی افزود: امروزه ۳۳ درصد خاک‌های جهان به خاطر خاک‌ورزی‌های شدید، فرسایش خاک، شور شدن، تراکم، اسیدی شدن، آلودگی شیمیایی و کاهش مواد غذایی تخریب شده و یا رو به تخریب بوده و در حال حاضر بیش از ۹۷ درصد غذای مورد نیاز بشر از خاک تولید می‌شود که این امر امنیت غذایی جوامع مختلف را به سرنوشت خاک‌ها پیوند داده است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه خاک، به عنوان یک منبع طبیعی تجدیدناپذیر، پایه و اساس توسعه کشاورزی است، اظهار کرد: خاک یک منبع تجدید ناپذیر در جدول زمانی انسان است و ما نمی‌توانیم تمام خاک سالمی را که از دست می دهیم جایگزین کنیم.
وی با تاکید بر حفظ خاک برای امنیت غذایی و تضمین آینده پایدار انسان، تصریح کرد: امنیت غذایی و تغذیه سالم متکی بر خاک‌های سالم است که اساس سیستم های غذایی ما هستند؛ خاک‌های سالم قادر به حفظ بهره‌وری، تنوع زیستی و خدمات محیط زیستی در اکوسیستم‌های خشکی هستند؛ چرا که به تعبیر تخصصی و علمی، خاک سالم مساوی با خاکدانه‌های پایدار و قوی، آب در دسترس، عناصر غذایی متعادل، محتوای بالای کربن آلی، تنوع زیستی و عاری بودن از آلودگی است.
حاصلخیزی خاک؛ فاکتوری که این روزها محدود است
دعاگویان خاطرنشان کرد: باید توجه داشت گستره طبیعی خاک‌های حاصلخیز محدود بوده و این گستره محدود تحت فشار فزاینده انواع کاربردهای رقیب برای کاشت محصولات کشاورزی، جنگلداری، چراگاه‌ها، مراتع، شهرنشینی و تأمین نیازهای جمعیت روبه‌رشد جهان برای تولید غذا و انرژی همچنین استخراج مواد معدنی خام قرار دارد که در این شرایط ضرورت دارد تا نقش و ارزش آن را به‌خاطر ظرفیت تولیدی و همچنین نقش‌آفرینی آن در تأمین امنیت غذایی و حفظ خدمات کلیدی اکوسیستمی مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: حاصلخیزی خاک‌های هر کشور، شاخص سلامت کشاورزی و ظرفیت تولید غذا، فیبر و سوخت آن کشور بوده و ۹۵ درصد غذا در خاک می‌روید و خاک‌ها میزبان ۲۵ درصد تنوع زیستی سیاره ما هستند؛ به همین دلیل در سازمان ملل مراقبت از خاک‌ها به‌عنوان یکی از اصول ابتدایی و اولیه در حفاظت از اکوسیستم‌ها تعریف شده است و اگر خاک تخریب شود، مابقی زنجیره‌ای هم که به آن وصل هستند متضرر شده که یکی از این زنجیره‌ها زندگی انسان‌هاست که در معرض خطر قرار می‌گیرد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه خاک علاوه بر ویژگی‌های بیوشیمیایی، ویژگی‌های بیولوژی هم دارد که شامل تنوع جوامع میکروبی و میکروارگانیسم‌هایی است که حیات و باروری خاک را رقم می‌زنند، اظهار کرد: بدون شک تخریب خاک چه به دلیل عوامل اقلیمی و چه به دلیل عوامل انسانی وقتی صورت می‌گیرد که ویژگی‌های بیوشیمیایی و ویژگی‌های بیولوژی آن را تغییر می‌دهند که این باعث می‌شود خاک از حالت حاصلخیزی خارج شود و به مرور زمان به خاکی که برای فعالیت‌های کشاورزی و حیات مفید نیست، تبدیل شود.
دعاگویان بیان کرد: یکی از عواقب تخریب خاک از بین رفتن فعالیت‌های کشاورزی است که بر تغذیه انسان‌ها تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین، یک تغییر کوچک در خاک می‌تواند در سطح ماکرو و وسیع‌تر بر زندگی جوامع انسانی تأثیر بگذارد؛ سفره اصلی غذای ما خاک است. بیشتر آنچه که در سر سفره غذایمان می‌خوریم و می‌نوشیم، ریشه در خاک دارند.
وی با بیان اینکه خاک جزء منابع تجدیدناپذیر است اما به دلیل اینکه دیده نمی‌شود نسبت به آن غفلت شده، به همین دلیل حفظ آن ارزش زیادی دارد، تصریح کرد: کیفیت و سلامت خاک نیز تا حد زیادی تعیین کننده میزان تولیدات و پایداری بخش کشاورزی همچنین کیفیت محیط زیست بوده و به میانجی این دو متغیر تأثیر به‌سزایی بر سلامت کره زمین، حیوان و انسان دارد.
دعاگویان خاطرنشان کرد: بهبود تنوع زیستی خاک اهمیتی حیاتی برای اطمینان‌یافتن از سلامت خاک، امنیت غذایی و تغذیه فردای بشر دارد؛ از این رو سلامت خاک‌ها در بحث‌های ملی و جهانی نیز مورد توجه قرار گرفته و از همه مهم‌تر موضوع گنجاندن آن در اهداف توسعه پایدار است که در این راستا کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی(UNCCD) در کشورهای دارای خشکسالی‌های شدید و یا بیابان زایی مستقیم‌ترین اقدامات حفاظتی و مدیریتی خاک را با هدف جلوگیری و کاهش تخریب زمین، احیای اراضی تخریب شده جزیی و اراضی بیابانی شده را بر عهده دارد.
وی افزود: همچنین در کنوانسیون تنوع زیستی نیز دولت‌ها مسئولیت حفظ تنوع زیستـی خود و استفاده پایدار از منابـع زیستـی که در آن خاک جزء اصلی محسوب می‌شود را بر عهده دارند و کنوانسیون تنوع زیستی به کاهش چشم گیر تنوع زیستی بر اثر فعالیت‌های انسانی تاکید داشته که یکی از نتایج ناشی از این فعالیت‌ها “تخریب خـاک” است.
دعاگویان ادامه داد: به منظور حفظ تنوع زیستی سرمایـه‌گذاری‌های زیادی مورد نیاز است و حاصل این سرمایه گذاری‌ها، کسب منافع گسترده زیست محیطـی، اقتصادی و اجتماعـی خواهد بود و در کنوانسیون تغییرات اقلیمی نیز دو عامل اصلی گازهای گلخانه‌ای، تغییر در پوشش خاک و تغییر در کاربری اراضی مورد توجه بوده است.
وی افزود: خاک ذخیره اصلی کربن کره زمین است و فعالیت‌های کشاورزی عمده که در انتشار گازهای گلخانه‌ای و به راه انداختن یا تشدید تخریب خاک نقش دارند، عبارتند از جنگل‌زدایی، سوزاندن زیست‌توده (بیوماس)، کشت، استفاده از کودهای آلی، کاربرد کودهای نیتروژن‌دار و چرای دام؛ از سویی پاک تراشی شدید پوشش گیاهی که عامل اصلی تخریب خاک می‌باشد، یکی از موضوعات اصلی این کنوانسیون است.
دعاگویان با بیان اینکه در سال‌های اخیر، افزایش زیادی در وسعت بیابان‌ها مشاهده شده است، تصریح کرد: سالانه وسعت زیادی از اراضی به زیر نقطه صفر از نظر محصول دهی اقتصادی می‌رسد که چنین کاهش قابل ملاحظه‌ای در کیفیت خاک به علت کشت زیاد، تخریب جنگل‌ها و چرای بیش از حد و آبیاری غیر علمی است و تمامی این فاکتورها منجر به کاهش مواد آلی و مستعد شدن خاک برای فرسایش می‌شوند.
وی با بیان اینکه فرسایش خاک، به عنوان نقطه انتهایی افت کیفیت خاک می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد، افزود: فرسایش، به عنوان یکی از انواع تخریب خاک، بزرگترین تهدید موجود برای خاک در بسیاری از نقاط جهان است و با حذف حاصل‌خیزترین لایه خاک، موجب کاهش تنوع زیستی می‌شود.
دعاگویان با بیان اینکه آمار و ارقام منتشرشده از میزان فرسایش خاک اگرچه متفاوت اما نگران‌کننده است، تصریح کرد: بر پایه آمارها، سالانه حدود دومیلیارد تن از خاک حاصلخیز ایران دچار فرسایش می‌شود؛ رقمی چهار برابر فرسایش خاک در کشورهای جهان.
تصویب قانون حفاظت از خاک؛ دیر اما تاثیرگذار
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: میزان فرسایش خاک در کشور بالاست، که دلیل آن تغییرات اقلیم و قرار گیری بخش وسیعی از مساحت کشور در کمربند خشک و نیمه خشک، شرایط بارندگی و عدم رعایت برخی اصول فنی است و خاک‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک از نظر بیولوژی خاک، بیوشیمیایی خاک و همان‌طور عوامل مرتبط با پوشش گیاهی شرایط ویژه‌ای دارند.
دعاگویان ادامه داد: قطعا مدیریت شرایط خشک و نیمه‌خشک بسیار متفاوت و پیچیده‌تر از منطقه‌ای است که شرایط ایده‌آل‌تر دارد و ادامه روند فرسایش خاک، سبب تخلیه عناصر غذایی خاک خواهد شد و در نتیجه خاک زراعی دچار مشکل خواهد شد.
وی با بیان اینکه این روند فرسایشی تنها منحصر به اراضی زراعی نیست بلکه در جنگل‌ها، تپه‌ها، مراتع، دامنه‌ها و کوه‌ها نیز این پدیده قابل رویت است، اظهار کرد: در گذشته شاید موضوع آلودگی و تخریب خاک به صورت قانون مند مورد توجه قرار نگرفته بود، اما در سال‌های اخیرانتشار آمارهای نگران‌کننده از میزان فرسایش در کشور و هشدار کارشناسان محیط زیست منجر به تصویب قانون حفاظت از خاک در سال ۹۸ شد که تمامی ابعاد آلودگی فیزیکی، شیمیایی و زیستی و تخریب خاک در آن لحاظ شده و امید است با نظارت‌های دقیق و همه جانبه و اجرای قانون گام‌های موثری در حفظ و پایداری منابع سرزمین برداشته شود.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه پیام اساسی این است که "خاک یک متاع عمومی بوده و نیازمند ارزیابی اقتصادی و تمهیدات سازمانی مرتبط با حفاظت آن برای رفاه عمومی جامعه است و بسیاری از موفقیت‌های توسعه را می‌توان از مدیریت پایدار زمین به دست آورد، یادآور شد: لازم است موضوع نظارت بر خاک و تقویت بیشتر آن به ویژه در مناطق خشک مانند خراسان جنوبی مورد توجه قرار گیرد.
انتهای پیام