میلاد عرفان‌پور در نشست کارگاهی رمز و راز ماندگاری شعر که امروز، ۱۱ شهریور ماه، در حوزه هنری خرسان رضوی برگزار شد، با اشاره به تاثیر قدرت و حمایت رسانه‌ بر ماندگاری یک شعر اظهار کرد: با توجه به ظهور و بروز رسانه‌های جدید، برخی از آثار ممکن است با پروپاگاندا و تبلیغات وسیع رسانه‌ای مدتی در جامعه به وسعت بسیاری منتشر شوند و مورد اقبال قرار گیرند اما این لزوما به معنای ماندگاری نیست چراکه ممکن است این اتفاق برای اثری رخ دهد اما آن اثر به ماندگاری نرسد.

وی افزود: ماندگاری دارای یک طیف است و زمانی که حرف از ماندگاری یک شعر می‌زنیم، لزوما معنای صفر و صدی ندارد که مشخص شود یک اثر ماندگار است یا نیست. ممکن است این ماندگاری نسبت‌های مختلفی داشته باشد که گاهی اثر به نهایت طیف دست پیدا می‌کند. به عنوان مثال می‌توان به بسیاری از آثار برجسته شعر فارسی از شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولوی، بیدل و... اشاره کرد که همه اذعان داریم اگر ۱۰ قرن دیگر نیز بگذرد، باز هم دلنشین است، نفوذ دارد و جریان‌ساز است. در این میان برخی آثار نیز حدود و سطوح کمتری از ماندگاری را دارند اما لزوما مانند شعرهای شاخص حافظ و سعدی نیستند. ممکن است ماندگاری یک شعر نیز در این حد باشد که صرفا چند سال در اذهان و دل‌ها باقی بماند؛ لذا نگاه صفر و صدی به ماندگاری اثر نداریم.

این شاعر تصریح کرد: شعر از دید بنده یک موجود زنده است چراکه ویژگی موجود زنده این است که می‌تواند اثرگذار باشد. شعر هم در معنای اصیل، ویژگی اثرگذاری و نفوذ در دل‌ها را دارد، زمان و مکان را از حیث اثرگذاری طی می‌کند و این نشان از حیات شعر دارد؛ لذا شعر دارای یک کالبد و روح است که فیزیک آن واژگان، فنون، تکنیک است.  

عرفان‌پور با اشاره اینکه شعر دارای روح است، به تعریف روح شعر پرداخت و ادامه داد: تعریف با تسامح برای روح نیز این است که روح آن چیزی است که سبب حیات می‌شود و باعث می‌شود موجود تاثیرگذار باشد. نهایتا روح آن چیزی است که سبب ماندگاری می‌شود.

وی با بیان اینکه شعر دارای چند گونه است، گفت: گونه‌ای از شعر وجود دارد که کالبد آن متعالی اما روح آن کم‌مایه و ضعیف است. این اشعار در آن دسته قرار می‌گیرد که از لحاظ فنی، صنایع و زیبایی‌ها قوی و غنی است اما چون روح در آن کم‌مایه است، ماندگار نمی‌شود. مثال آن نیز اشعار بسیاری است که در انجمن‌های ادبی خوانده می‌شود که نقدی به آن وارد نیست اما به دل هم نمی‌نشیند.

این شاعر با اشاره به اینکه دسته دوم اشعاری است که کالبد کم‌مایه و روح متعالی دارد، خاطرنشان کرد: به رغم اینکه شعر باید از ۲ حیث غنی باشد اما در این دسته استثنائاتی را شاهد هستیم که شعر آن‌قدر دارای روح والایی است که دست فیزیک ناقص را گرفته و آن را تبدیل به اثری کرده که آن را زیاد شنیدیم. به عنوان مثال می‌توان به شعر «بر مشامم می‌رسد هرلحظه بوی کربلا» اشاره کرد که گرچه دارای مشکل قافیه است اما دارای روح متعالی بوده و از بسیاری از شعرهای قوی‌تر از لحاظ فنی، ماندگارتر شده است.

به شعر «سلام فرمانده» نقد داریم اما پشت آن اخلاص است

عرفان‌پور افزود: به عنوان مثال می‌توان به شعر سرود «سلام فرمانده» اشاره کرد که هرچند به آن نقد داریم اما شک ندارم که پشت آن صدق و اخلاصی بوده که حدی از ماندگاری را پیدا کرده است. فقط رسانه نمی‌توانست سبب اقبال آن شود چراکه اگر رسانه بسیاری از آثار دیگر را حمایت می‌کرد، چنین اتفاقی رقم نمی‌خورد.

وی عنوان کرد: دسته سوم اشعار دسته‌ای است که هر ۲ ساحت شعر در اوج قرار دارد؛ یعنی شعر دارای کالبد و روح متعالی است که شعرهای برجسته شعر فارسی جزو این دسته قرار دارد. دسته چهارم نیز شعرهایی است که از ۲ حیث ضعیف است و هیچ اقبالی پیدا نمی‌کنند.

مدیر دفتر شعر موسسه فرهنگی شهرستان ادب با اشاره به اینکه صدق دارای ۲ مرتبه است، اظهار کرد: مرتبه نخست آن را که صدق اولیه می‌نامیم، این است که من به عنوان شاعر در شعر خود چیزی بگویم و از چیزی دم بزنم که به آن باور و اعتقاد دارم نه اینکه به دلیل خوشامد برخی موضع خود را تغییر داده باشم. صدق ثانویه یا صدق کامل نیز که مرتبه دوم است، به این معناست که باور من در شعر با حقیقت منطبق باشد.

ویژگی‌های قرآن برای شاعر مسلمان

وی با اشاره به اشارات قرآنی درباره ویژگی‌های شاعران مسلمان تصریح کرد: برخلاف تصورات رایجی که وجود دارد، در قرآن کریم آیاتی است که خداوند متعال به واسطه آن‌ ویژگی‌های یک شاعر مسلمان و گروهی که به تعبیر قرآن گمراهان از آن‌ها پیروی می‌کنند را بیان کرده است. در آیات پایانی سوره شعرا گفته شده شاعران کسانی هستند که گمراهان از آن‌ها پیروی می‌کنند نه اینکه خود گمراه هستند؛ بر این اساس شرایط از جهتی نگران‌کننده‌تر و از جهتی امیدوارکننده‌تر است چراکه می‌گوید شاعران می‌توانند رهبر گمراهان باشند و از جهت دیگر شان شعر را نشان می‌دهد که می‌تواند یک جماعت را رهبری کند.

عرفان‌پور خاطرنشان کرد: ویژگی‌های ایمان، عمل صالح، ذکر کثیر و ظلم‌ستیزی از ویژگی‌هایی است که در قرآن برای شاعر مسلمان ذکر شده است. خداوند دست بر شخصیت شاعر گذاشته و به موضوع شعر کاری ندارد. بنابراین این‌گونه نیست که هر کس مدح و مرثیه سروده باشد، شاعر مسلمان محسوب شود و هر کس شعر عاشقانه سرود، شاعر مسلمان نباشد. اتفاقا شاعر باید شعر عاشقانه، اجتماعی و سیاسی نیز بگوید اما پیوسته به یاد خدا باشد و ویژگی‌های شخصیتی مورد اشاره را مد نظر خویش قرار دهد.

این شاعر اضافه کرد: بهترین نسخه برای کسی که می‌خواهد شعرش دارای روح باشد و به ماندگاری برسد، آن راهی است که خداوند مقابل ما قرار ما داده است. اگر شاعری سعی کند در این مسیر حرکت کند، خداوند نیز در لحظاتی دست او را می‌گیرد و تصویری از ملکوت به او نشان می‌دهد که در پی آن، تصویر ملکوتی در شعر شاعر جلوه می‌کند و آن شعر اثرگذار خواهد شد.

تکنیک‌گرایی و فن‌سالاری آفت شعر است

مدیر دفتر شعر موسسه فرهنگی شهرستان ادب بیان کرد: هیچ‌گاه نباید هنگام سرایش شعر به این فکر کرد که شعرمان ماندگار شود چراکه این‌گونه اشعار از همان ابتدا محکوم به شکست است. آن شعری ماندگار خواهد شد که خداوند به آن نظر کند نه اینکه شاعر تصور نکند که هنر خود بوده است که شعر به ثمر رسیده است.

عرفان‌پور با اشاره به نکاتی که در کالبد شعر جزو آفات است، گفت: تکنیک‌گرایی و فن‌سالاری در شعر یکی از مسائلی است که موجب می‌شود شاعر به جای اینکه به دنبال جوهره شعر باشد، دنبال استفاده از صنایع ادبی باشد؛ در حالی که بهترین صورت استفاده از صنایع ادبی در زمانی است که شاعر از آن خبر نداشته باشد و ناخودآگاه از آن‌ها استفاده کرده باشد اما بعد که به شعر رجوع می‌کند، متوجه شود که آن صنایع ادبی در شعرش وجود داشته است. همچنین تمایز تصنعی، نقاب‌وارگی، ابهام و پیچیدگی و عدم تعامل و تعادل میان سنت و نوآوری از دیگر آفات شعر است.

وی ادامه داد: بهترین راه برای حدس زدن درباره ماندگاری یک شعر و اثرگذاری آن بر مخاطب این است که شعر بر خود شاعر چقدر تاثیر گذاشته باشد. اگر شعر تاثیری بر شاعر داشت و حال او را دگرگون کرد، بر مخاطب نیز تاثیر خواهد گذاشت.

انتهای پیام