روایت حزن و اندوه مردمان این دیار در سالگشت شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش و پرداختن به همه آیین های عزاداری محرم در استان پهناور سمنان و مراسمات آئینی در شهرهای مختلف آن نیازمند فرصت فراخ‌تری است لذا آنچه در پی می‌آید تنها ذکر مواردی از شاخص‌ترین این آیین‌ها در برخی شهرهای استان است که به اختصار از نظر می‌گذرد.
به هر روی آیین های عزاداری چه در سطح ملی و چه در استان سمنان، همه و همه روایت یک دلدادگی دیرین است، دلدادگی به سیدالشهدا و حماسه ای که اگرچه در محرم سال 61 هجری رخ داد اما تا همیشه تاریخ زنده خواهد ماند و اینک همه این آیین ها از چلچلا در مجن تا سنگ زنی در اعلا، همه و همه روایت همان دلدادگی ابدی است که هر سال در محرم از سر گرفته می شود و جان تشنگان را جلایی دگرباره می دهد.

در شهرستان سمنان چند روز مانده به ماه محرم، زنان و مردان هر محله به نظافت مساجد و حسنییه ها پرداخته، علاوه بر آن سر در خانه ها و بازار را سیاه پوش می کنند .

چادر بزرگی موسوم به پوش یا خیمه به نشانه آغاز عزاداری برروی تکایای نقاط شهری و روستایی بر پا می گردد. از رایج ترین مراسم عزاداری مربوط به ماه محرم می توان به روضه خوانی، دسته گردانی، علم بندان، نخل گردانی و ادای نذورات اشاره نمود. در تمام نقاط شهرستان سمنان از اول ماه محرم، مراسم روضه خوانی در مساجد و حسینیه ها برگزار شده و برخی افراد نیز به بر پایی این مجالس در خانه های خود مبادرت می ورزند .

در طول شبهای دهه اول محرم، پس از نماز مغرب و عشاء مجالس عزاداری و سوگواری در مساجد با حضور روحانیون و مداحان انجام می شود. برپایی این مراسم تا پایان ماه صفر به طول می انجامد. یکی از شیوه های عزاداری این ایام، دسته روی یا دسته گردانی است. معمولاً از شب پنجم محرم به بعد دستجات عزاداری از مقابل حسینیه یا تکایای خود حرکت کرده و هر دسته مسیر مشخصی را در هر یک از شب ها طی می کنند .

آیین علم بندان و نخل گردانی در سمنان

علم ،چوب بلندی است که یک پنجه فلزی در راس آن نصب شده است. علم بندان از دیگر آئین های محرم در سمنان است که در بیشتر نقاط شهرستان با اندکی تفاوت در زمان و نحوه اجرا، انجام می شود. بسیاری از مردان و زنان به جهت بر آورده شدن حاجات خود در این مراسم شرکت نموده و نذورات خود شامل پول و پارچه ها را به علم می بندند. بدین ترتیب بدنه علم از پارچه های نذری اهالی پوشیده می شود. پس از پوشیدن علم، آن را با احترام بلند کرده و در این لحظه همگان صلوات می فرستند. برخی از افراد بنا به نذر خود در جلوی علم گاو یا گوسفند قربانی می کنند .

همچنین یکی دیگر از نشانه های عزاداری در نقاط مختلف نخل گردانی است. نخل را با پارچه های سبز و مشکی پوشش داده و در قسمت جلوی آن تصاویر امامان، شهدا و آینه می آویزند. برای بلند کردن نخل عزاداران شال سیاه به گردن خود می اندازند. نخل را در شبهای محرم همراه با هیاتهای عزاداری حمل می کنند. این شیوه در روزهای تاسوعا و عاشورا چشمگیرتر می باشد. در بین عزاداران روستای اعلا مرسوم است که برخی پایه های نخل را زنان در دست گرفته و در حمل آن شرکت می کنند .

سنگ زنی در سرخه و روستای اعلا سمنان

یکی دیگر از شیوه های خاص عزاداری رایج در منطقه، مراسم سنگ زنی عزاداران شهر سرخه و روستای اعلا در جنوب شرقی سمنان است. در این شیوه عزاداران با در دست گرفتن دو چوب به اندازه کف دست همگام و هم نوا با آوای نوحه آنها را به هم می کوبند. در این شیوه، عزاداران به جای زدن بر سینه، دو چوب (سنگ) موجود در دستان خود را در حالت تک ضرب و سه ضرب بر هم می زنند. در شهر سرخه عزاداران دو هئیت خندق و آقا علی چال در روزهای تاسوعا و عاشورا در حالیکه لباس عربی بر تن نموده و چهره خود را پوشانده اند به سنگ زنی می پردازند .
همچنین آئین سنتی سنگ‌زنی همه ساله همزمان با روز ششم محرم در روستای علاء در جنوب شرقی شهر سمنان برگزار می‌شود.

شرکت‌کنندگان در این مراسم با تعزیه‌خوانی و تجمع در میدان اصلی روستا، دو قطعه چوب را که نماد سنگ است به هم می‌کوبند و با نوای «حیدر علی»، شهادت امام حسین (ع) و یارانش را به سوگ می‌نشینند. آیین سنگ زنی، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا به کربلا می‌رسند و به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را به سر و صورت می‌زنند. این مراسم سابقه‌ای ۱۰۰ ساله دارد و در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

آیین "یا عباس یا عباس"/شاهرود

مردم شاهرود نیز هر سال در روز پنجم ماه محرم آیین "یا عباس یا عباس"را به ‌یاد جان فشانی‌های سردار دشت کربلا حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) برگزار می‌کنند.

این آیین طبق آداب و سنتهای قدیمی همه ساله در عصر روز پنجم ماه محرم با به راه افتادن دسته‌های چاوش خوانی و سینه‌زنی با حضور انبوه عزاداران حسینی در محدوده بافت قدیمی شهر شاهرود برگزار می‌شود.

تکیه بازار شاهرود از بزرگترین تکایای این شهر که به "تکیه زنجیری" معروف است، وظیفه جمع‌آوری طوقها و برگزاری دسته طوق‌بندان را بر عهده دارد.

از صبح روز پنجم محرم ، معمران تکیه بازار راه می‌افتند و به چاوش خوانی پرداخته و با سوز و گداز می‌خوانند 'ای داد از این عزا، بیداد از این عزا'، 'فریاد ما مصیب و دوصد داد از این عزا' ، 'ای ماه بی قرینه یا عباس یا عباس'، 'آب آور سکینه یا عباس یا عباس' و سپس ابیاتی از اشعار محتشم کاشانی از جمله (باز این چه شورش است که در خلق عالم است ) خوانده می‌شود.

عاشقان ابوالفضل‌العباس(ع) سپس در قالب هیات های مذهبی به سوی مساجد و تکایای دیگر به راه می‌افتند و در طول مسیر به چاوشی و خواندن مصیبت می‌پردازند.

سپس سه قسمت طوق به ترتیب (زبانه،بدنه و چوب طوقها) را روی دو دست گرفته و به راه می‌افتند و به این ترتیب تمامی طوقها را از محلهای مربوطه جمع‌آوری و به نزدیکترین تکیه و یا مسجد محل می‌برند.

بعدازظهر روز پنجم محرم، خادمان تکیه‌ بازار با چاوشی‌خوانی و صلوات، طوقها را از مسجد آقا، تکیه‌های شریعت، گلشن، یزدیها، حاج رضاعلی، اخیانی‌ها و تکیه مدرسه قلعه و منبر خانه‌های برخی افرادجمع‌آوری کرده ودرمحله قلعه 'ولووا' و در کوچه جنب مسجد 'نجفقلی نجفیان' به هم وصل می‌کنند.

جامه کردن طوق‌ها /دامغان

همچنین آیین جامه کردن طوق‌ها نیز از آیین هایی است که در ششمین روز از دهه محرم در حسینه حضرت ابوالفضل (ع)‌ دامغان برگزار می شود.

در این آیین با سابقه دیرینه عزاداران حسینی با خارج کردن طوقها از منازل و مساجد و حسینه ها آنها را به حسینیه حضرت ابوالفضل دامغان منتقل می کنند.

در این مکان عزاداران در فضایی معنوی و همراه با سوگواری و نیز خواندن خطبه 14 معصوم ضمن جامه کردن طوقها آنها را برافراشته کرده و به عزاداری می پردازند.

در این مراسم با خواندن نوحه و سینه زنی و زنجیر زنی مردم دامغان ضمن سوگواری و ریختن اشک در سوگ حضرت امام حسین (ع)‌به عزاداری می پردازند.

مردم دامغان نیز با قربانی کردن صدها راس گوسفند نذورات خود را به هیاتهای عزاداری برای اطعام عزاداران اهدا می کنند.

آیین سنتی علم گردش/ روستای طزره دامغان

آیین سنتی علم گردش در روستای طزره دامغان نیز از آیین های باسابقه ای است که هر ساله در این روستا برگزار می شود.

این آیین که سابقه ای 500 ساله دارد همه ساله از پنجم محرم الحرام به یاد شهادت علمدار کربلا حضرت قمر بنی هاشم (ع) در این روستا آغاز و تا روز عاشورا ادامه دارد.

عزاداران حسینی در این مراسم به یاد علم حضرت عباس (ع) به عزاداری پرداخته و علم ها را در این روستا می چرخانند.

در این مراسم روستاییان با نوحه خوانی و مرثیه سرایی به سوگ شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) و یاران با وفایش نشسته و اشک ماتم می ریزند.

مردم روستای طزره نیز با دادن نذورات و اطعام عزاداران عشق و ارادت خود را به حضرت سیدالشهدا (ع)، حضرت ابوالفضل (ع) و دیگر شهدای کربلا ابراز می کنند

آیین "ای دوستان ماه محرم آمده" / طزره دامغان

آیین ویژه ای که قدمت 400 ساله دارد و در روستای طزره دامغان برگزار می شود برنامه 'ای دوستان ماه محرم آمده' است که در اولین روز از ماه محرم برگزار می شود.

در این برنامه گروههای عزاداری با حرکت در روستا و حضور در منازل روستاییان ضمن بزرگداشت محرم، آمدن ماه حزن و اندوه را به اطلاع روستاییان می رسانند.

اوج مراسم عزاداری مردم دامغان در روز یازدهم محرم است که با شکوه فراوان در این شهر برگزار می شود.

در این برنامه صدها هیات و گروه مذهبی از سطح شهرها و روستاهای شهرستان دامغان با برپایی آیین ویژه عزاداری عشق و ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت به ویژه حضرت حسین ابن علی (ع) به نمایش می گذارند.

در این روز شهر دامغان یکپارچه تعطیل شده و قشرهای مردم در این آیین بزرگ حضور می یابند.

برگزاری آیین ورود امام حسین(ع) به دشت کربلا در گرمسار

در گرمسار آیین خاصی با عنوان ورود حضرت امام حسین(ع) به دشت کربلا در روزهای اولیه ماه محرم برگزار می شود که در این برنامه شیفتگان سیدالشهدا(ع) با برتن کردن لباس عزا و در قالب دسته های مخصوص همراه با علم و کتل، در میان اشک و ناله سوگواران صحنه ورود کاروان امام حسین(ع) را به تصویر می کشند

آیین نخل‌گردانی و چلچلا / مجن 

آیین های عزاداری در شهر زیبای مجن که از آن به عنوان منجیل کویر هم نام برده می شود نیز از تنوع زیادی برخوردار است. «چِلچِلا» و "نخل‌گردانی" از جمله این آیین‌ها، هستند.

آیین نخل‌گردانی نیز از آیین هایی است که در پنجمین روز از عزای حسینی در شهر تاریخی مجن از توابع شهرستان شاهرود برگزار می شود.

مجن که دارای چندین تکیه به نامهای تکیه بالا (قلعه)، پایین (مرکزی)، سادات، ملاگوهر و ذوالجناح و نیز تعدادی منبرخانه است که از چند روز مانده به ماه محرم غبارروبی و سیاه‌پوش می‌شوند.

در روزهای پنجم و ششم ماه محرم، به یاد علمدار صحرای کربلا و جانفشانی‌های آن حضرت، آیین علم‌بندان در تکایای مجن نیز برپا می‌شود.

اهالی مجن در این ایام با ذبح گوسفند در مسیر حرکت گروههای عزاداری از این آیین استقبال می‌کنند.

در شب تاسوعا هم شرکت‌کنندگان در آیین عزاداری تکیه بالا به صورت گروه سینه‌زنی برای شرکت در آیین تکیه پایین به این محل می‌روند.

در شب عاشورا، این آیین بالعکس برگزار می‌شود و همزمان با طلیعه صبح عاشورا نیز مردم با حضور در دو تکیه بزرگ شهر و راه‌اندازی گروه‌های مختلف نخل‌ برداری، علم‌برداری، سینه‌ زنی، زنجیرزنی و نیز تمثال کاروان‌های اسیران کربلا،طفلان مسلم و ذوالجناح تلاش می‌کنند تا گوشه‌هایی از مصائب اهل بیت (ع) را در روز عاشورا تجسم کنند.

اوج مراسم سوگواری شهر مجن در عاشورا جلوه می‌کند و مراسم نخل‌گردانی، حمل علم و پرچم، حرکت نمادین کاروان اسرا از دیگر آیین‌های معمول در این روز است.

همانگونه که ذکر شد، مجن، چند تکیه به نام‌های تکیۀ بالا(قلعه)، پایین(مرکزی)، سادات، ملاگوهر و ذوالجناح و نیز تعدادی منبرخانه دارد که از چند روز مانده به ماه محرم غبارروبی و سیاهپوش می‌شود.

از قدیم‌الایام از شب سوم ماه محرم در صحن دو تکیۀ بزرگ مجن تکایای بالا و پایین مقارن با غروب آفتاب مراسم با شکوهی تحت عنوان «چِلچِلا» انجام شده و این آیین تا شب دهم با حضور خادمان و انبوه عزاداران ادامه می‌یابد.

در تکیۀ پایین پیش ازغروب آفتاب ابتدا فراشان تکیه را آب و جارو می‌کنند پس از آن فضای تکیه را با تعدادی جاجیم و چادر شب فرش کرده و چهل پایه چراغ شمعدان برای برگزاری مراسم در محل می‌چیینند. گویا از همین‌روست که این مراسم زیبای معنوی را چلچلا یا همان چهل چراغ نامیده‌اند.

خدام تکیه مقابل چراغ‌ها و رو به جمعیت حاضر می‌ایستند و فردی که اغلب متولی و به‌اصطلاح محلی‌ها بابای تکیه است، دعاها را با لحنی دلنشین را می‌خواند.

زنان و دختران بر پشت‌بام‌های پلکانی اطراف تکیه به‌تماشای مراسم می‌نشینند. آنها بر این باورند که هنگام غروب دعا زودتر مستجاب شده و نباید این فرصت را از دست بدهند.

تکیه‌ی پایین از فضای معنوی خاصی برخوردار است. پوششی چادری که برروی صحن تکیه و برفراز ستون چوبی برافراشته شده نمادی از خیمه‌گاه اباعبدالله‌الحسین(ع) است.

در این آیین پس از ذکر صلوات قسمت‌هایی از دعای زیارت عاشورا خوانده می‌شود آنگاه برای سلامت و فرج آقا امام زمان(عج) دعا می‌کنند و حضار همگی با الهی آمین پاسخ می‌گویند.

قسمتی از این دعا بدین شرح است: «از جهت تعجیل ظهور حامل الواح ولایت الهی و صابح محبت لایتناهی/ نور انوار شارقه احدیت / و نور انوار بارقه ازلیت / شمس فلک عصمت و طهارت / قمر آسمان عزت و جلالت / حجت پروردگار و زریه احمد مختار و ...

در همین حین مردم نذورات خود که بیشتر شامل نان محلی و قند است و برای مراسم اطعام روز بعد عزاداران استفاده می‌شود را به تکیه آورده و برروی سفره‌های کرباسی قرار می‌دهند ایشان در قبال آن بسته‌ای کوچک از نبات را به‌عنوان تبرک از خادمان دریافت می‌کنند.

در پایان مراسم نیز برای آمرزش اموات، شفای بیماران و برطرف کردن و دفع بلیات و قبولی نذورات دعا و فاتحه می‌خوانند سپس چراغ‌ها را دست به دست می‌بوسند و می‌چرخانند و برای اقامه‌ی نماز مغرب آماده می‌شوند.

به گزارش ایسنا- این آیین معنوی در بهمن‌ماه‌91 به ثبت ملی رسید.
گزارش از: مرضیه حبیبی

انتهای پیام