غار «اسپهبد خورشید» محوطه‌ای تاریخی با قدمتی بیش از ۳۰۰ میلیون سال در شهرستان سوادکوه مازندران را یکی از عظیم‌ترین دهانه‌های غار طبیعی دنیا می‌دانند که طول قوس طاق طبیعی آن چهل متر بوده و درون غار بصورت بیضی شکل است.
این غار که در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، در گذشته به علت وجود آب آشامیدنی در غار و شکل استراتژیکی آن، امکان مقاومت در برابر دشمن را داشته و در درون آن دژی هفت طبقه و منحصر به فرد از دوره ساسانی با قدمتی بیش از ۱۳۰۰ سال است که نام بزرگترین و کهن‌ترین غار دژ جهان را به خود اختصاص داده است.
معضل بسیار جدی غار اسپهبد خورشید کوه‌خواری در مقابل غار و اطراف آن است که به گفته کارشناسان با هر بار انفجار معادن برای تخلیه سنگ‌ها و صخره‌ها اثرات مخربی بر ساختار باستانی اسپهبد خورشید به جا می‌گذارد. از سوی دیگر وجود میدان تیر پادگان دو آب در نزدیکی این اثر تاریخی از معضلات جدی بود که هنوز به طور کامل تعطیل نشده است.
همچنین کوه «سرخل» در مقابل این غار، متاسفانه از زمان احداث معادن در حال تخریب است و چهره این منطقه را که می‌توانست با جذب گردشگر برای مردم منطقه درآمدزایی ایجاد کند، بیابانی کرده است. کارشناسان می‌گویند به دلیل دخیل و تصرفات انجام شده در این محوطه احتمال ثبت جهانی این منطقه باستانی – طبیعی به صفر می‌رسد.
عکس:مصطفی شاچی- مصطفی کاظمی