یکی از جذابیت‌های شب‌های طولانی و سرد زمستان دورهمی‌ها و شب‌ نشینی‌های آن است. میزگردهای گاه‌ و بی‌گاه خانوادگی که در قدیم پای کرسی برگزار می‌شد و پذیرایی با چای و لبو و انار و در کنار آن شنیدن خاطرات بزرگان جزء لاینفک این دورهمی‌ها بوده و هنوز هم در بسیاری از مناطق رایج است. بدون شک جذابیت این دورهمی‌ها وقتی بیشتر می‌شود که با یک سنت قدیمی و برگرفته از فرهنگ اصیل ایرانی همراه باشد.

روستای تاریخی زیبَد از توابع شهرستان گناباد از جمله مناطقی است که این رسم زیبا هنوز هم در بسیاری از دورهمی‌ها و به اصطلاح «چراغونی‌های» زمستانی و به خصوص در شب چله  در آنجا اجرا می‌شود.

کَفبیخ چیست و چگونه تهیه می‌شود؟

کف‌زنی یا کفبیخ تهیه یک نوع کف از ریشه‌های گیاه چوبک (نام علمی : Acanthophyllum squarrosum) است که اصطلاحا به این ریشه‌ها در گویش محلی "بیخ" می‌گویند. چوبک گیاهی بوته‌ای و رویشگاه آن اغلب دامنه تپه‌ها بوده و فرم ظاهری آن به شکل کپه‌ای است.

این نوع کف که به «بستنی زمستانی» نیز معروف شده است و می‌توان گفت نوعی دسر است، توسط ریش‌سفیدان محل و به روش خاصی تهیه می‌شود و علاوه بر جنبه تفریح و سرگرمی، خواص دارویی فراوانی دارد.

برای تهیه کَفبیخ، ریشه گیاه چوبک را از گیاه جدا کرده و بعد از پوست کندن و تمیز کردن آن را در آب می‌جوشانند. دو الی سه بار آن را می‌جوشانند و آب آن را بیرون می‌ریزند تا تلخی آن گرفته شود، بعد از آن که تلخی‌اش گرفته و سرد شد آن را در ظرفی مخصوص و سفالی به نام «تغار» می‌ریزند و با دسته‌ مخصوصی که معمولا از چوب انار تهیه می‌شود آن را مداوم هم می‌زنند تا کف کند.

معمولا دستور تهیه کف آسان است اما فوت و فن خاص خودش را دارد و بیشتر، بزرگان و ریش سفیدان این کار را اجام می‌دهند. از جمله فوت و فن‌ها این است که مکانی که کف در آنجا تهیه می‌شود باید سرد باشد تا مایع خوب کف کند، همچنین ظرفی که کف در آن تهیه می‌شود و یا دسته‌ای که با آن مایع را هم می‌زنند اصلا نباید چرب باشد چون همین باعث می‌شود که مایع خوب کف نکند.

بعد از تهیه کف آن را با شیره انگور و یا شکر و زعفران طعم دار می‌کنند و در ظرف‌های کوچکتر ریخته و از میهمانان پذیرایی می‌کنند.

این دسر سنتی علاوه بر آن که یک خوراکی است، خواص دارویی فراوانی هم دارد و به دلیل دارا بودن همین خواص دارویی در بین بزرگترها محبوب است.

گیاه چوبک طبعی گرم و خشک دارد و از جمله خواص دارویی آن می‌توان به تقویت معده، تقویت مثانه و تقویت قوای جنسی همچنین التیام دردهای مفصلی، کاهش وزن، درمان بیماری‌های کبدی، پیشگیری از نقرس و تسکین سرفه و آنژین اشاره کرد. مصرف این گیاه برای زنان باردار توصیه نمی‌شود.

کفبیخ برای سرگرمی

کفبیخ علاوه بر آنکه یک خوراکی مفید است و در بین بزرگترها طرفداران زیادی دارد بسیاری از جوانان و کوچکترها را هم جذب خود کرده است اما نه به عنوان خوراکی، بلکه به عنوان یک وسیله تفریح و سرگرمی.

اما چطور؟ به این صورت که وقتی کف آماده شد و هیچ ماده افزودنی از جمله شکر و... ندارد جوانان و کودکان به سمت تغار هجوم برده و کف را به سر و صورت یکدیگر می‌مالند و لحظاتی شاد و هیجان انگیز را تجربه می‌کنند درست مثل برف بازی.

این کف چون طعم‌دار نیست هیچ گونه لک روی فرش یا لباس باقی نمی‌گذارد، پس با خیال راحت کودکان و حتی گاه بزرگترها می‌توانند از این اوقات خوش لذت ببرند.

امروزه کف‌زنی در بسیاری از آیین‌های رسمی شهرستان گناباد به صورت نمادین و برای زنده نگه‌داشتن آیین‌های اصیل ایرانی اجرا می‌شود که می‌توان به جشن‌ها و مراسم مربوط به شب چله که در مدارس و مهد کودک‌ها برگزار می‌شوند اشاره کرد (البته قبل از همه‌گیری بیماری کرونا).

برگزاری مسابقه کف‌زنی نیز پای ثابت بسیاری از مراسم و جشن‌های مربوط به شب چله است که گروه‌های مختلف کف‌زنی در آن شرکت کرده و در نهایت کف‌ها توسط عده‌ای از پیشکسوتان داوری شده و گروه برتر مشخص می‌شود.

شاید به نظر برخی زمستان فصل مناسبی برای سفر نباشد اما اگر به هر دلیلی در شب‌های سرد و خشک زمستان میهمان اهالی خونگرم جنوب خراسان بودید تجربه حضور در مراسم کف زنی را از دست ندهید.

گفتنی است در حال حاضر و به دلیل شیوع بیماری کرونا، بسیاری از جشن‌ها و مراسم مربوط به چله طبق روال گذشته برگزار نمی‌شود.

انتهای پیام