برای اینکه آوازه جهانی داشته باشی، کافی است اصالت و خاستگاه هنر خود را آن‌گونه که شایسته است، به مردمان این کره خاکی عرضه بداری و از آنجایی که ملیله زنجان یکی از معدود صنایع‌دستی است که اصالت خود را حفظ کرده، بازرسان سازمان جهانی صنایع‌دستی، عنوان شهر جهانی ملیله را به زنجان دادند تا این هنر انعطاف‌پذیر که با روح صنعت‌گرانش عجین شده و طلای ناب وجودشان را در قالب مفتول‌های نقره‌ای می‌بافند، بیش از پیش به جایگاه اصلی خود که جهانی شدن است، دست یابد.
ملیله زنجان بیش از ۲۳۰۰ سال پیش بوده و از این به بعد نیز خواهد بود اما وقتی قرار است نماد جهانی شدن را به این هنر ناب پیوند بزنیم، این بدان معنی است که دیگر قرار نیست کج‌دار و مریز در این عرصه حضور پیدا کرده و به شکل معمول نام آن را یدک بکشیم. حال که نزدیک به دو سال از ثبت شهر جهانی ملیله به نام زنجان می‌گذرد، به نظر می‌رسد اقداماتی که بتواند ملیله زنجان را به جهانی شدن سوق دهد، انجام نگرفته و اگر قرار باشد این روند تداوم یابد، اوضاع ملیله زنجان بر وفق مراد نخواهد بود.
ملیله زنجان؛ ظرفیت بومی با برند جهانی
وقتی نیم‌نگاهی به شعار سال بیندازیم، خواهیم دید که ملیله به عنوان یک ظرفیت بومی، این پتانسیل را دارد که در سطح جهانی مطرح شود و حال که این توفیق نصیب شهر زنجان شده است تا ملیله خود را که سرتاسر رنگ و بوی اصالت دارد، به برند جهانی مزین کند؛ به نظر می‌رسد کم‌کاری‌هایی که در این عرصه از سوی متولیان امر صورت گرفته، به جای فرصت‌سازی برای پشتیبانی از یک تولید کاملاً بومی، فرصت‌سوزی را در مسیر این صنعت قرار داده و می‌طلبد که مسئولان نگاه ویژه‌ای به آنچه که تا به امروز از دست داده‌ایم، بیندازند.
بدون شک، فرهنگ زنجانی‌ها با ملیله عجین شده و اصالتی که ملیله دارد، در سایر فلزات باارزش یافت نمی‌شود. طلا صنعتی است که در ابداع آن از دستگاه استفاده می‌شود، این در حالی است که ملیله کاملاً با روح انسان عجین شده و قرابت زیادی با کالبد سازنده آن دارد. وقتی عنوان شهر جهانی ملیله به زنجان داده می‌شود، این بدان معنی است که توانسته است اصالت آن را با به کار بردن نقره ۹۹ درصدی حفظ کرده و آلیاژ دیگری در آن به کار نبرد که این یک قرار نانوشته با صنعت‌گران زنجانی است.
با اینکه فاصله طبقاتی جوامع افزایش پیدا کرده اما فاصله چیزهایی که در گذشته به عنوان اصالت از آن یاد می‌شد، زیاد نشده است. از سالیان گذشته در زنجان خانواده‌های قدیمی و ثروتمند همواره طرف‌دار ملیله بوده و آن را برای مصارف مختلف تهیه کرده‌اند و امروز هم خریداری می‌کنند. در سال‌های اخیر، فرهنگ‌سازی‌های زیادی در این حوزه انجام شد تا این صنعت ناب با اقبال عمومی و طبقات مختلف جامعه مواجه شود که به گفته مسئولان امر، یکی از این اقدامات، ورود این صنعت در بحث زیورآلات بود.
رنج‌های ملیله زنجان؛ گنج‌های مسئولان باشد
ثبت جهانی ملیله، مصادف با شیوع کرونا بود، به همین خاطر جشن شهر جهانی نیز که مستلزم حضور حداکثری علاقه‌مندان این عرصه بود، برگزار نشد تا بهمن‌ماه امسال دومین سال این ثبت را پشت سر بگذاریم. علاوه بر این، همه نمایشگاه‌های صنایع‌دستی نعطیل شد اما با این وجود، معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان اظهار می‌کند که تلاش شده تا وظایف خود را در قبال صنعت‌گران انجام دهیم و در این عرصه به ملیله نیز نگاه ویژه‌ای داشته باشیم.
الناز خدایی‌فرد با تاکید بر اینکه انتظار ما از مسئولان این است که به جایگاه ملیله زنجان که امروز جهانی شده است، اهمیت مضاعفی داده و به دنبال حفظ این جایگاه باشند، تصریح می‌کند: در بیشتر مواقع شاهد این قضیه هستیم که مسئولان برای حضور در مراسم مربوط به صنایع‌دستی با اصرار، خواهش و تمنا این دعوت را لبیک گفته و هنوز به اهمیت این موضوع پی نبرده‌اند، این در حالی است که در سایر استان‌ها وقتی همایشی در این زمینه برگزار می‌شود، همه مسئولان با فراغ بال حضور می‌یابند.
وی با بیان اینکه رنج‌های ملیله زنجان باید با نگاه ویژه و اولویت‌دار به گنج مسئولان تبدیل شود، از فعالیت بیش از ۲۰۰ صنعت‌گر حوزه ملیله در زنجان خبر داده و خاطرنشان می‌کند: اکثر فعالان این عرصه بیمه هستند، با این وجود اعتبارات معاونت صنایع‌دستی این اداره‌کل، کفاف رسیدگی به همه حوزه صنایع‌دستی را نمی‌دهد، این در حالی است که ما در قبال سایر فعالان صنایع‌دستی استان نیز با همین بودجه اندک وظایفی داریم و همین امر باعث می‌شود نتوانیم نگاه ویژه‌ای به ملیله که جهانی شده است، داشته باشیم.
شهر جهانی ملیله چگونه به زنجان رسید
به اعتقاد اکثر کارشناسان، ملیله کالایی لوکس و فاخر است. امروز ملیله برخلاف گذشته، بیشتر به سمت نقره‌ای شدن سوق پیدا کرده و کمتر در این صنعت از طلا استفاده می‌شود. از همه مهم‌تر اینکه تولید زیورآلات ملیله در زنجان نسبت به گذشته رونق گرفته و زنجانی‌ها این روزها در مراسم مختلف به ویژه شب عید، زیورآلات ملیله را به یکدیگر هدیه می‌دهند. مهم‌ترین امتیاز ملیله زنجان این است که بسیار ریز و ظریف بوده و دلیل این امر نیز استفاده از نقره ۹۹ درصدی صنعت‌گران زنجانی در این هنر ناب است.
همین ویژگی و قرار نانوشته با ملیله‌کاران زنجانی باعث شده است تا تفاوت بین ملیله زنجان با سایر استان‌ها در یک نگاه متمایز شود، همان‌گونه که این تمایز را می‌توان در چاقوی زنجان نیز نسبت به سایر استان‌ها مشاهده کرد اما یکی از مواردی که می‌تواند در برهه کنونی تهدیدی برای جایگاه جهانی ملیله زنجان باشد، تغییر شهرداران این شهر است و این به خاطر واگذاری دبیری شهر جهانی ملیله به مجموعه شهرداری است که به نظر می‌رسد با گرفتاری‌های امروز شهرداری، نتوان این تهدید را در برهه فعلی به فرصت تبدیل کرد.
حفظ اصالت در هنر ملیله باعث شد تا عنوان شهر جهانی ملیله به زنجان برسد اما آیا بعد از اینکه نزدیک به دو سال است از این اتفاق میمون می‌گذرد، متولیان امر نیز توانسته‌اند به نوبه خود سهمی همانند فعالان این عرصه در حفظ این جایگاه ایفا کنند. بدون شک، متولی ویژه شهر جهانی، شهرداری است و معاونت صنایع‌دستی مجموعه میراث‌فرهنگی استان نیز به دلیل اعتبارات محدودی که در اختیار دارد، قادر نیست نگاه ویژه‌تری را نسبت به این صنعت داشته باشد، از این رو نباید انتظار داشته باشیم که در ملیله، جهانی بمانیم.
مطالبه‌گری؛ نیاز امروز جهانی ماندن ملیله زنجان
وقتی اصالت داریم اما روح مطالبه‌گری در ما وجود نداشته باشد، همانی می‌شود که امروز در بسیاری از عرصه‌ها شاهد آن هستیم. نمونه بارز این مطالبه‌گری را می‌توان در مسئولان شهر اصفهان دید که برای صنایع‌دستی خود – حتی در شرایط کرونایی – جشنواره‌های متعددی برگزار کرده و تلاش می‌کنند در ملیله نیز با اینکه جایگاه جهانی آن در اختیار زنجان است اما به انحای مختلف نشان دهند که با سیقل دادن روح مطالبه‌گری می‌توان در جایگاهی ایستاد که امروز مسئولان زنجان از آن برخوردارند اما بی‌خبر!
ابتدا به ساکن باید به استانداردهای برخورداری از شهر جهانی اشرافیت داشته باشیم تا بتوانیم در این مسیر حرکت کنیم که بخش اعظمی از فراهم کردن این استانداردها نیز بر عهده مجموعه شهرداری که دبیری شهر جهانی ملیله را نیز بر عهده دارد، است. استادکار زنجانی و باتجربه ملیله نیز بر این موضوع صحه گذاشته و می‌گوید: یکی از دلایل اصلی به سرانجام نرسیدن برنامه‌های شهر جهانی ملیله از جانب دبیرخانه این شهر، تغییر شهرداران زنجان است که باعث شده شهرداران نتوانند اقدامات لازم را برای حفظ این جایگاه انجام دهند.
عبدالحمید محرر با یادآوری اینکه امروز مجموعه میراث‌فرهنگی با توجه به وظایف و اعتباراتی که دارد، نمی‌تواند به تنهایی کار چندانی در این زمینه انجام دهد و از طرفی تکلیف مجموعه شهرداری زنجان نیز مشخص نیست، ادامه می‌دهد: می‌توانستیم با فراخوان، اقدام به برگزاری جشنواره آنلاین جهانی در حوزه ملیله کنیم؛ چرا که معتقدیم برای حفظ موقعیت امروز در حوزه ملیله باید اقدامات عملی انجام شود و این فراخوان باعث خواهد شد صنعت‌گران از زمان ارائه محصول آگاهی داشته و خریدار نیز بتواند برای خرید برنامه‌ریزی کند.
شهرداری و دغدغه نبود ساختار شهر جهانی
ملیله جزو صنایعی است که قیمت مواد اولیه آن بالا بوده و تولید آن نیز هزینه زیادی را به دنبال دارد، از همه مهم‌تر محصولی است که زمان‌بر بوده، به همین خاطر تولید انبوه در این عرصه انجام نمی‌شود، از این رو تا زمانی که برای ملیله نمایشگاه تخصصی برگزار نشود، این محصول به میزان جایگاهی که امروز برای آن متصور هستیم، به عموم معرفی نخواهد شد، هر چند رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری زنجان معتقد است که این مجموعه تلاش کرده است کارهای ارزشمندی را در این راستا انجام دهد.
غلامرضا نظری با بیان اینکه در مجموعه شهرداری، ساختاری با عنوان دبیری شهر جهانی تعریف نشده است، به همین خاطر هر بخش از مجموعه شهرداری، گوشه کار را گرفته و پیش می‌برد که معتقدیم با این روند نمی‌توان یک کار بین‌المللی کرد، می‌افزاید: چون در ساختار اداری شهرداری چنین جایگاهی نداریم، به همین خاطر کار نمی‌توانیم کار ستادی نیز در این زمینه انجام دهیم و این موضوع برای همه شهرداری‌های کشور صادق است، با این حال اقداماتی را تا به امروز انجام داده‌ایم تا این هنر اصیل زنجان معرفی شود.
وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین اقدام شهرداری این است که ملیله زنجان را که امروز برچسب جهانی به آن خورده، به درستی معرفی کند، خاطرنشان می‌کند: نام‌گذاری یکی از پل‌های عابر پیاده در ورودی شهر زنجان به نام ملیله و نصب اِلمان‌های مربوط به آن، شرکت در دو نمایشگاه کشوری به میزبانی تهران و میبد، استفاده از هنر ملیله در جوایز مختلف در راستای معرفی این هنر بی‌بدیل، معرفی ملیله در برنامه روز زنجان از شبکه جهانی جام جم، نصب اِلمان ملیله در ورودی جاده تبریز و ... از جمله این اقدامات تا به امروز بوده است.
راهکار برون‌رفت ملیله زنجان از ملالت
بیان مشکلات ملیله زنجان بدون ارائه راهکار علمی و عملی، از ملالت‌های این هنر اصیل کم نخواهد کرد و آنچه که معاونت صنایع‌دستی مجموعه میراث‌فرهنگی استان، شهرداری زنجان و نیز صنعت‌گران به عنوان سه ضلع ملیله بیان می‌کنند، می‌تواند راهکار جدی برای برون‌رفت از دغدغه‌های جهانی شدن ملیله باشد و بی‌تردید مسئولان عالی‌رتبه استان نیز قادر خواهند بود با اهتمام به این راهکارها، زمینه را برای جهانی ماندن ملیله زنجان فراهم کرده و از ملالت‌های ملیله بکاهند که این راهکارها عبارتند از:
- تخصیص اعتبار ویژه برای رفع همه موانع پیش روی جهانی ماندن ملیله زنجان
- راه‌اندازی موزه تخصصی ملیله در راستای معرفی آن به عموم مردم
- ایجاد بازارچه تخصصی برای تولید و عرضه این محصول و تمرکز در یک مکان برای سهولت دسترسی عموم
- استانداردسازی کارگاه‌های ملیله و رفع یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های صنعت‌گران این عرصه
- حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و میزبانی این رویداد در قالب جشنواره دو سالانه ملیله
- حمایت از صنعت‌گران ملیله برای شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی
- برگزاری نمایشگاه تخصصی ملیله و پرهیز از ورود سایر صنایع‌دستی در این نمایشگاه
- رفع مشکلات صادراتی ملیله
- نظارت جدی بر قیمت‌گذاری مواد اولیه این محصول
- رعایت اصول آموزش و آیتم‌های مشخص شده برای کارآموزان ملیله
- تعریف ساختارمند دبیرخانه شهر جهانی ملیله در مجموعه شهرداری زنجان
- تشکیل هیئت اندیشه‌ورز در قالب دبیرخانه شهر جهانی ملیله
و ...
ملیله از سال‌ها قبل در زنجان بوده و خواهد بود اما اگر می‌خواهیم گام بلندی در اندازه جهانی ماندن برداریم، باید کارهای ویژه‌ای انجام دهیم. اگر قرار باشد به همین جایگاهی که در صنایع‌دستی به ویژه ملیله داریم، اکتفا کنیم، جهانی شدن فقط در حد یک نام خواهد ماند، این در حالی است که یدک کشیدن برند جهانی نیاز به انجام کارهایی در حد جهانی شدن است. خاستگاه ملیله، زنجان است و باید تاثیرگزاری خود را در بازارهای جهانی ببیند. مراقبت کنیم تا ملالت‌های ملیله زنجان، آن را به ملیجک جهانی تبدیل نکند.
انتهای پیام