روستای خرانق که ارگی با قدمت ساسانی و حتی فراتر از آن را در دل خود جای داده است، میراثی متشکل از معماری، مردم و فرهنگ و اقتصادی است که همگی این جزئیات، دست به دست هم داده و توانسته‌اند این میراث را منحصربفرد کنند.
خرانق فقط ارگ تاریخی نیست بلکه در کنار ارگ، نمایی منحصربفرد از اراضی کشاورزی و پل آبرسان ساسانی دیده می‌شود که ترکیبی از معماری، خلاقیت و هوشمندی، اقتصاد خانوارها و فرهنگ این مردم است که از دل ارگ نمایی دیدنی دارد اما مسئله اینجاست که منظر طبیعی خرانق هنوز ثبت ملی نشده است.
هرچند مردم خرانق نسبت به حراست و حفاظت از این میراث ارزشمند سال‌هاست که همراه هم هستند و فرهنگ گردشگری و میراث شاید زودتر از همه یزد پای خود را به خرانق بازکرده است اما نگرانی از برخی ساخت و سازها در خرانق منجر شده تا برای ثبت ملی منظر طبیعی و فرهنگی آن،بیش از همیشه اهتمام شود.
اما چرا منظر طبیعی خرانق مهم است؟
«محسن میرجانی» باستان شناس اردکانی با بیان این که خرانق تاریخی مجموعه زیستی متشکل از قلعه تاریخی مردم‌وار روستایی است که با توجه به خصوصیات جغرافی منطقه باید امنیت غذایی مجموعه وامنیت فیزیکی و حفاظتی را تامین می‌کرده است، می‌گوید: منظر تاریخی از آنجایی شکل می‌گیرد که با توجه ضرورت آب‌رسانی از دوره ساسانی، سلجوقی و دوره‌های دیگر مربوطه منجر به شکلگیری منظر طبیعی و فرهنگی شده است.
وی افزود: با توجه به اولویت‌های موجود، اقتصاد خانوار روستایی باعث شده که بسیاری از ملزومات در پایین دست روستا توسط جمعیت تامین شود به طوری که از نظر حفاظتی و تقسیم‌بندی‌ها و همچنین استخر و سایر جزئیات دست به دست هم داده است که در نهایت به شاکله مجموعه کلی با رویکرد اقتصاد روستا تبدیل شود.
این باستان‌شناس اردکانی با بیان این که درآمیختن مناظر و برآیند و بافت‌های هم‌پیوند و زمین‌شناسی منطقه هم در پیوند با بابا یعقوب، مشهدوک و امام رضا(ع) منجر به شکلگیری منظر فرهنگی خرانق شده است، می‌گوید: این منظر فرهنگی، متشکل از جزئیات مهمی است که کمک می‌کند برای یک مسیر گردشگری و نقشه راه مطمئن و با ثبات، طیفی از سلایق مختلف گردشگران را در برگیرد.
وی به اهمیت مناظر فرهنگی و تاریخی در حوزه باستان‌شناسی اشاره می‌کند و می‌گوید: در باستان‌شناسی یکی از بخش‌های مهم مربوط به باستان شناسی لندسکیپ یا سیما و پهن دشت است که همگی اسامی مرتبطی با این مجموعه باستان‌شناسی به شمار می‌روند و با توجه به این محوطه تاریخی، عوامل پیرامونی مانند زمین شناسی، اقلیم و پیرامونی آن محوطه که مکان گزینی و اعتبارسنجی مکانی به جوامع انسانی پیش از تاریخی تا امروز را در بردارد، یک منظر فرهنگی است.
میرجانی خاطرنشان می‌کند: منظر فرهنگی و منظر طبیعی دو بال پرواز هستند و تا زمانی که طبیعت و فرهنگ به نقطه مشترک نرسند به هیچ روی هیچ استقرار و برهم کنشی اتفاق نمی‌افتد.
وی در مورد مصداق این مقوله می‌گوید: قلعه خرگوشی در پست‌ترین نقطه قرار گرفته که جانمایی این بنا منجر شده تا چشم‌انداز تاریخی و فرهنگی این مکان یابی را انجام دهند و بتوانند کاروان‌ها استفاده کنند و آب و ساخت و سازها را از آن بهره ببرند و به نوعی یک تدبیر و پدافند غیرعامل باشد.
تهدیدی بنام اتاقک‌های گنبه
«نادر پیری اردکانی» دبیر انجمن حامیان میراث کهن و یکی از پزوهشگران اردکانی با بیان این که میراث دوستان و متخصصان و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی به ارگ تاریخی خرانق توجه خاص و بجایی دارند، می‌گوید: این در حالی است که منظر طبیعی بسیار زیبا و با ارزش ارگ که شامل مردم و اراضی کشاورزی است، به زیبایی این ارگ تاریخی منجر شده است.
وی اضافه می‌کند: این منظر تاریخی ارگ را زیبا کرده است و بدون این منظر طبیعی، جذابیت این بنا بسیار کم می‌شود و اگر این دخالت در آن اتفاق بیفتد، ارزش ارگ هم پایین می‌آید خصوصا در بخشی بین ارگ و پل ساسانی که کشاورزی خصوصاً کشت زردک، قرن‌هاست که انجام می‌شود.
پیری اردکانی ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: اخیراً در حاشیه جنوبی این اراضی، اتاقک‌هایی با عنوان بومی «گنبه» و بدون اصول ساخته می‌شود که لازم است حریم منظر طبیعی مشخص و ثبت ملی شود و هر نوع ساخت و سازی در این اراضی و اطراف نیز با ضوابط میراث فرهنگی باشد.
ثبت منظر خرانق در دست اقدام
«سید مصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد در این خصوص به خبرنگار ایسنا می‌گوید: قطعاً باید این میراث ارزشمند ثبت شود اما به علت این که تعداد پرونده‌های ثبت آثار ملی ما زیاد است، سهمیه کمی برای ثبت داریم.
وی با بیان این که پرونده ثبت این منظر در دست تهیه است، تصریح می‌کند: بیشترین تعداد بافت‌های تاریخی سال گذشته مربوط به یزد بوده و امسال نیز شهرهای تفت و بافق را در اولویت قرار داده بودیم اما ثبت ملی این منظر نیز در دست اقدام است.
انتهای پیام