همه گیری کرونا حالا دو سال است آموزش را با چالش جدی مواجه کرده و مدارس از نیمه سال تحصیلی ۹۹-۹۸ و تمام سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به‌صورت غیرحضوری و با شرایطی متفاوت به کار خود ادامه دادند تا باوجود همه موانع و مشکلات، آموزش در این دوران تعطیل نشود.
آموزش مجازی راهکاری بود که به‌یک‌باره باوجود همه کمبودها و معایبی که داشت جایگزین آموزش حضوری شد، تا زمانی که واکسیناسیون کرونا در دنیا آغاز شد و برخی از کشورهای جهان، ازجمله کشورهای همسایه شروع به بازگشایی مدارس و ازسرگیری آموزش حضوری کردند.
با شروع واکسیناسیون فرهنگیان در ایران زمزمه‌های بازگشایی دوباره مدارس و آموزش حضوری به راه افتاد، اما همه‌چیز آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد پیش نرفت و با شیوع بالای بیماری در کشور و واکسینه نشدن بخش زیادی از جمعیت، بحث بر سر ادامه آموزش مجازی، آموزش حضوری و یا آموزش ترکیبی به‌صورت حضوری و مجازی به موضوع داغی در این روزها تبدیل شد.
به نظر می‌رسد سال تحصیلی جدید به‌صورت مجازی آغاز شود و آن‌گونه که حجت‌الله غلامی- ستاد استانی مقابله با کرونا در اصفهان به ایسنا گفت: با شرایط فعلی و تا زمانی که وضعیت بهتر و الزامات شرایط ترکیبی مهیا شود، بازگشایی مدارس به شکل مجازی خواهد بود.
چه آموزش به‌صورت حضوری آغاز شود و چه مجازی، در هر دو صورت از دغدغه‌ها و نگرانی‌های والدینی کم نمی‌کند که از یک‌سو نگران سلامتی فرزندانشان هستند و از سوی دیگر تجربه سخت آموزش حضوری و دغدغه یادگیری فرزندانشان را دارند.
بزرگمهر گلشن-کارشناس ارشد مشاوره ناحیه شش آموزش‌وپرورش اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه وقتی مدارس برای اولین بار به دلیل شیوع کرونا تعطیل شد، سردرگمی زیادی وجود داشت، می‌گوید: انتقال یادگیری و آموزش از کلاس درس به خانه، ارزش‌ها و انتظارات متفاوتی را به دنبال داشت. معلمان نگران دانش‌آموزانی بودند که به‌صورت آنلاین ارتباط برقرار نمی‌کردند و به دنبال جوابی برای چرایی آن بودند. در آن‌سو بسیاری از والدین تحت‌فشار قرار گرفتند. همه افراد اعم از معلم، دانش‌آموز و والدین فن‌آوری مشارکت در آموزش آنلاین را نداشتند یا والدین چند فرزندی نمی‌توانستند هم‌زمان همه فرزندانشان را تحت نظر داشته باشند. برخی از والدین هم مشغول کار تمام‌وقت بودند و نمی‌توانستند وقت خود را به مدرسه اختصاص دهند.
والدین معلم نیستند
وی بابیان اینکه معلمان مطمئن نبودند که چقدر به خانواده‌ها فشار بیاورند، چراکه از شرایط همه خانواده‌ها اطلاع نداشتند، می‌افزاید: در این شرایط والدین در نقش معلم قرار گرفتند و برانگیختن انگیزه و حمایت از فرزندانشان به همان اندازه که معلمان می‌توانستند ایجاد کنند برایشان مشکل بود، والدین معلم نیستند و این احساس رایجی در میان والدین بود.
گلشن با اشاره به اینکه نفوذ مدرسه به فضای خانه باعث ایجاد تنش شد، ادامه می‌دهد: محو شدن مرزها باعث شد برخی از والدین برای حفظ آرامش خانواده به‌طور کامل از تحصیل صرف‌نظر کنند! وقتی خانه و مدرسه یکی شد، دانش‌آموزان حواسشان به تلویزیون، بازی‌های موبایل و دیگر کارهایی که از انجام آن‌ها در خانه لذت می‌بردند بود. حفظ تمرکز و انگیزه کار سختی بود. برخی از کودکان نمی‌توانستند معلم خود را به‌صورت آنلاین ببینند. نقش‌ها تار و نامفهوم شدند، زیرا والدین سعی می‌کردند بدون داشتن نقش معلم حرفه‌ای، به یادگیری کمک کنند.
مهر ماهی پر از نگرانی و سردرگمی
او می‌افزاید: با نزدیک شدن به سال تحصیلی جدید و شرایط فعلی کشور از لحاظ واکسیناسیون، بازهم سردرگمی والدین بیشتر و بیشتر شده است. درحالی‌که همیشه نزدیک شدن به مهرماه پر از دغدغه و اشتیاق بود، اما اکنون پر از استرس و نگرانی و سردرگمی شده است.
این کارشناس ارشد مشاوره با اشاره به‌احتمال آموزش آنلاین در ماه‌های اولیه سال تحصیلی جدید، گفت: در این شرایط نیاز است در مورد آنچه کلاس‌های حضوری را منحصربه‌فرد و متفاوت از آموزش آنلاین می‌کند بحث کرد. در آموزش آنلاین حلقه‌هایی مفقودشده‌ای وجود دارد که می‌توان به مواردی از آن‌ها در زیر اشاره کرد
حلقه‌های مفقوده آموزش آنلاین
۱. اجتماع و دوستی
آموزش حضوری به دلایل مختلفی تفاوت زیادی با آموزش آنلاین دارد. ازجمله اینکه در آموزش حضوری دانش‌آموزان در کنار همسالان خود هستند.
فیزیکی بودن کلاس‌های حضوری، احساس اجتماعی بودن را نشان می‌دهد که به‌راحتی می‌تواند به‌صورت آنلاین از دست برود. دانش‌آموزان در کلاس درس می‌توانند با همسالان همفکر خود که علایق علمی خود را به اشتراک بگذارند و ارتباط شخصی برقرار کنند. این نوع پیوند به‌آسانی به‌صورت آنلاین تکرار نمی‌شود، چون بیشتر دانش‌آموزان به‌ندرت در طول و پس از یک کلاس آنلاین با یکدیگر صحبت می‌کنند. به همین دلیل دانش‌آموزان اغلب به دلیل عدم احساس ارتباط با همسالان و دوستان خود، با یادگیری آنلاین احساس تنهایی می‌کنند.
گلشن بابیان اینکه وقتی همه شما در یک محیط فیزیکی یکسان هستید، ایجاد ارتباط طبیعی به نظر می‌رسد و بدون شک دسترسی به همکلاسی‌ها و معلمان آسان‌تر است، خاطرنشان می‌کند: کلاس‌های حضوری منجر به بحث‌های ارگانیک می‌شود که در آن دانش‌آموزان می‌توانند همدیگر را رودررو ببینید، صحبت کنند و ایده‌های یکدیگر را قبول یا رد کنند و فوراً از آن‌ها بازخورد دریافت کنند، به‌جای اینکه برای آن‌ها پیام ارسال کنند، منتظر بمانند، سپس پاسخ دهند. همچنین برای کلاس‌های از راه دور، پویایی روی صفحه که ما به آن وارد شده‌ایم غیرشخصی و تا حد زیادی ناشناس است و این‌یک فرصت شبکه‌ای ازدست‌رفته است.
به گفته او، با توجه به پشتیبانی همسالان، گزینه‌ها به‌ویژه برای دانش‌آموزان در کلاس‌های آنلاین محدود است و کلاس مجازی دانش‌آموزان را از برقراری ارتباط با دیگران محروم کرده است.
۲. وجود نشانه‌های اجتماعی
نشانه‌های اجتماعی اغلب در کلاس‌های آنلاین از دست می‌رود و هنگامی‌که ما نتوانیم این نشانه‌ها را بفهمیم، افراد و موقعیت‌ها را اشتباه می‌فهمیم. دانش‌آموزان در تعاملات آنلاین جنبه انسانی گم‌شده را مشاهده می‌کنند. به نظر می‌رسد که من به‌جای اینکه درگیر یک گفتگو باشم، با خودم صحبت می‌کنم یا از خودم فیلم می‌گیرم.
با تشدید این موضوع، دانش‌آموزان ممکن است در طول کلاس آنلاین دوربین‌های خود را خاموش کنند و بدون این نشانه‌های بصری، در هنگام بحث در کلاس درس احساس امنیت نکنند و حس اعتماد و آشنایی ایجاد نمی‌شود و نسبت به همسالان خود، بیشتر شبیه غریبه‌ها می‌شوند. بدون تعامل حضوری با معلمان و همکلاسی‌ها، برخی از دانش‌آموزان نمی‌توانند در طول کلاس تمرکز کنند و از پرسیدن سؤالات خودداری می‌کنند.
۳. احساس انگیزه
به نظر می‌رسد کلاس حضوری مکانی است که انعطاف‌پذیری را پرورش می‌دهد و احساس راحتی و همبستگی را در بین دانش‌آموزان ایجاد می‌کند. دیدن سایر دانش‌آموزان در حال مطالعه، یادگیری و فعالیت باعث می‌شود آن‌ها متوجه شوند که تنها آن‌ها در تلاش نیستند و این باعث می‌شود آن‌ها بهترین تلاش خود را انجام دهند. همچنین گاهی ماندن بعد از کلاس برای صحبت با معلم این امکان را به دانش‌آموز می‌دهد تا با معلم خود به‌گونه‌ای ارتباط برقرار کنند که علاوه بر این برای یادگیری آن‌ها مفید باشد. گاهی اوقات فقط در مورد یادگیری مطالب نیست، ایجاد یک رابطه خوب با یک معلم به دانش‌آموز امکان می‌دهد تا به طریقی با آن‌ها ارتباط برقرار کند که باعث می‌شود اشتیاق بیشتری برای پرسیدن سؤالات بیشتر و جستجوی پاسخ‌های بیشتر داشته باشد.
۴. متمرکز ماندن
مشارکت و تمرکز برای فرآیند یادگیری حیاتی است، اما تحت فرایند یادگیری آنلاین، به میزان ضعیفی این عامل وجود دارد. به‌طور مستقیم، کلاس‌های آنلاین مملو از حواس‌پرتی‌های آماده است، ازجمله اعلان‌های آنلاین، بازهای موجود در موبایل یا تبلت و سایر حواس‌پرتی‌های خانگی یا محله‌ای که قابل‌کنترل نیستند. حضور فیزیکی در کلاس درس تجربه یادگیری را بهبود می‌بخشد، زیرا همه‌چیز در آن کلاس درس بر یادگیری متمرکز است. وقتی دانش‌آموزان در خانه هستند، بخشی از اتاق آن‌ها می‌تواند به یادگیری اختصاص داده شود، اما نه همه آن. خانه همواره با خانواده و سرگرمی همراه است، به همین دلیل مشارکت دانش‌آموزان با یادگیری آنلاین به دلیل عادت به یادگیری حضوری دشوارتر است.
۵. حریم خصوصی
در خانه حریم خصوصی ندارید! این موضوع برای بسیاری از دانش‌آموزان یک واقعیت است. در جلسات مجازی در خانه فرد به همان اندازه جلسات حضوری از حریم خصوصی برخوردار نیست. به‌احتمال‌زیاد اعضای خانواده به دلیل همه‌گیری کرونا در خانه خواهند بود و ازاین‌رو دانش‌آموزان ممکن است به دلیل نگرانی از حریم خصوصی، از تماس‌های تصویری صرف‌نظر کرده و از تعامل انسانی محروم می‌شود. برخی از دانش‌آموزان نیز نمی‌توانند در مورد مسائل خود در خانه صحبت کنند، زیرا آن‌ها نمی‌خواهند دیگر اعضای خانواده از صحبت‌های آن‌ها با معلم و همکلاسی‌هایشان آگاه شوند.
۶. احساس‌های معمول و همیشگی
شاید سنگ بنای موفقیت بالا نظم و انضباط باشد، درحالی که آموزش آنلاین فاقد ساختار است و این موضوع می‌تواند بر نمره و تجربه یک دوره دانش‌آموز به‌طورکلی تأثیر بگذارد. در خانه بودن این حس معمول را از بین برده است، زیرا نیازی به بیدار شدن زودهنگام برای رفت‌وآمد یا حضور درجایی در زمان معین نیست. این فقدان ساختار همچنین می‌تواند باعث تار شدن مرزها بین مسائل خانه و مدرسه شود. در آموزش حضوری بسیاری از دانش‌آموزان در مدرسه تلاش خود را می‌کردند تا در خانه راحت باشند، اما اکنون دانش‌آموزان برای وضع این مرزها دچار سردرگمی شده‌اند.
یادگیری نیمه‌حضوری؛ یک میانه امیدوارکننده
کارشناس ارشد مشاوره ناحیه شش آموزش‌وپرورش اصفهان بر اساس آنچه مطرح شد، توضیح می‌دهد: با توجه به شرایط اپیدمی موجود و چالش بین آموزش حضوری و آنلاین و نظر به اینکه روش‌های آنلاین و حضوری را نباید به‌عنوان رقابتی در نظر گرفت بلکه مکمل یکدیگر هستند، شاید بتوان آموزش نیمه‌حضوری را یک نقطه امید خواند. این روش درحالی‌که نمی‌تواند معجزه کند (این امر مستلزم زمان، بودجه معقول و فراهم شدن شرایط لازم است)، اما مشکلات مشارکت و انگیزش را که اغلب با یادگیری آنلاین مرتبط است، برطرف می‌کند.
وی خاطرنشان می‌کند: با توجه به اینکه در آموزش حضوری ضمن حفظ مشارکت، عمده امور به دست مسئولان و کارکنان مدرسه سپرده می‌شود، اما در آموزش آنلاین نقش مشارکت والدین بسیار پررنگ‌تر و تأثیرگذارتر است.
گلشن در ادامه به برخی از و بایدها و نبایدها در نقش والدین در آموزش آنلاین اشاره می‌کند.
نبایدها:
۱. انتظار نداشته باشید که دوران تحصیل به‌صورت آنلاین با دوران تحصیل به‌صورت حضوری یکسان به نظر برسد، بنابراین برای مواجهه مؤثر با آن تغییر را بپذیرید.
۲. بر مدت‌زمانی که فرزندان شما در یک کلاس آنلاین صرف می‌کنند تمرکز نکنید، مطالعات نشان داده است که یک جلسه ۴۵ دقیقه‌ای در کلاس را می‌توان در یک جلسه ۱۵ دقیقه‌ای به‌صورت آنلاین انجام داد. در بیشتر مواقع، زمان کمتر منجر به حفظ بهتر دانش می‌شود، زیرا اطلاعات در اندازه لقمه به کودکان داده می‌شود و به آن‌ها زمان می‌دهد تا آن را هضم کنند.
۳. سعی نکنید همه کارها را به‌تنهایی انجام دهید، فرایند آموزش در حقیقت فرایند پیچیده‌ای است و می‌تواند به‌ویژه برای والدین شاغل بسیار طاقت‌فرسا باشد، از گروه همسالان فرزندانتان تا افراد توانمند در این حوزه کمک بخواهید.
۴. نقش معلم را بازی نکنید، این موضوع خیلی مهم است، هرچند این محیط آموزشی نیازمند مشارکت بیشتر والدین است، اما در دام تبدیل‌شدن به معلم فرزندان خود قرار نگیرید. کار آن‌ها را اصلاح نکنید و یا در فرایند یادگیری دخالت نکنید. اجازه دهید معلمان کار خود را انجام دهند و اطمینان داشته باشید که آن‌ها می‌دانند چه‌کار می‌کنند. نقش واسطه را بازی کنید تا مطمئن شوید همه‌چیز بدون مشکل پیش می‌رود، در بازبینی‌ها و تکالیف مشابه کمک کنید اما آن‌ها را دوباره آموزش ندهید.
و اما بایدها:
۱. به فرزند خود کمک کنید تا یک‌روال عادی ایجاد کند و به آن پایبند باشد با فرزندان خود برای ایجاد برنامه‌ای مناسب برای آن‌ها کار کنید. به یاد داشته باشید، هیچ شباهتی به‌روزهای مدرسه‌ای که شما گذرانده‌اید ندارد. شما در حال حاضر انعطاف‌پذیری بیشتری برای ایجاد برنامه‌ای دارید که برای شما یا فرزندتان سخت نباشد. دقت و انعطاف‌پذیری گاهی یک شمشیر دو لبه است، این کار را به‌درستی انجام دهید و روال عادی را ایجاد کنید که به فرزندان شما کمک می‌کند تا از فضای مثبت برای یادگیری استفاده کنند.
۲. برای کمک به شخصی‌سازی رویکرد با معلم ارتباط برقرار کنید اگر نگران هستید که فرزندان شما تکالیف خود یا تمام کارهای محوله را به پایان نمی‌رسانند، از معلم یا معلمان کمک بگیرد که می‌توانند در مورد چگونگی اولویت‌بندی وظایف فرزندان و انجام تک‌تک تکالیف آن‌ها را راهنمایی کنند.
۳. با مدرسه و معلمان در ارتباط باشید. همیشه با معلمان و مدیران فرزندان خود یک کانال باز داشته باشید. همه ما در یک قایق هستیم، بنابراین همه مشتاق کمک هستند. شما همچنین می‌توانید با سایر والدین تماس بگیرید، وضعیت آن‌ها را ببینید. برای فرزندان خود یک "تاریخ بازی" مجازی تنظیم کنید - اگرچه نمی‌توان آن را به‌صورت حضوری انجام داد، اما ارتباط با بچه‌های دیگر برای رفاه فرزندان شما بسیار حیاتی است.
۴. محرک باشید سعی کنید در یادگیری آنلاین فرزندان خود مثبت و علاقه‌مند باشید. من می‌دانم که با همه استرس‌هایی که ما داریم سخت است، من این کار را کم‌ارزش نمی‌دانم، اما ما باید علاقه‌مند باشیم و به آن‌ها در هرکجا و زمان نیاز کمک کنیم. گاهی اوقات ما برای آن‌ها یک کار یا تمرین را شروع می‌کنیم مطمئناً دفعه بعد، آن‌ها به‌تنهایی این کار را انجام می‌دهند و از حمایت شما و دادن مسئولیت تدریجی به آن‌ها خوشحال خواهند شد.
فراهم کردن محیط آموزشی برای دانش آموزان
این کارشناس ارشد مشاوره در ادامه نکاتی در مورد فراهم کردن امکانات خانه از سوی والدین مطرح می‌کند تا دانش‌آموزان از فراهم بودن محیط آموزشی مناسب برای فرزندان خود اطمینان حاصل کنند:
۱. اختصاص فضای آموزشی (میز کار، میز ناهارخوری و غیره) آماده کنید، اما برای شبیه‌سازی بیشتر باکلاس درس، باید در تمام مدت ثابت باشد.
۲. اطمینان حاصل کنید که اینترنت کار می‌کند و سایر منابع در دسترس است (کاغذ، قلم، خط کش و غیره).
۳. از بین بردن تمام حواس‌پرتی‌ها(تلویزیون، رادیو، تلفن، و غیره).
۴. به فرزندان خود کمک کنید تا برنامه‌ای بچینند و به آن پایبند باشند.
۵. به فرزندان خود کمک کنید تا سوای آموزش، کارهای روزمره دیگر را نیز انجام دهند.
۶. برنامه‌های استراحت برایشان ترتیب دهید (از وسایل الکترونیکی در آن استراحت‌ها دوری‌کنید).
۷. و درنهایت به شانه آن‌ها ضربه بزنید و همیشه به آن‌ها بگویید که کارشان عالی است.
انتهای پیام