اگر سری به نمایشگاه‌های هنری در گالری‌های مختلف زده باشید، شاید با این مورد هم برخورد کرده‌اید که برخی از نمایشگاه‌ها در ابتدا بیانیه‌ای را درباره آثار به نمایش گذاشته شده در معرض دید قرار می‌دهند و برخی دیگر برعکس. آیا تا به حال از خود سوال کرده‌اید که بر چه اساسی برخی نمایشگاه‌های هنرمندان دارای بیانیه یا استیتمنت است و برخی دیگر خیر؟
بیانیه یا استیتمنت درواقع متنی است که خود هنرمند یا شخص دیگری که به آثار هنرمند از یک سو و ادبیات از سویی دیگر تسلط دارد، درباره موضوع نمایشگاه و آثار نوشته شده است. این متن با هر کمیتی باشد، مخاطبان را پیش از مواجهه با آثار، نسبت به دنیای ذهنی هنرمند آشنا می‌کند. اخیرا اما حضور این متن در نمایشگاه‌ها کمرنگ‌تر شده است؛ چراکه برخی هنرمندان به ویژه آن دسته که آثارشان ذیل هنر معاصر و مدرن تعریف می‌شوند، بر این عقیده هستند که بیانیه یا استیتمنت مانعی است برای بازدیدکننده که درک خود را از نمایشگاه داشته باشد. اما آیا واقعا چنین است؟
برای دست یافتن به پاسخ این پرسش به گفت‌وگو با آرمان یعقوب‌پور، هنرمند نقاش پرداختیم. او نقاش طبیعت‌گرایی است که اخیرا اثری از او نیز در شانزدهمین دوره حراج تهران به فروش رسیده است.
این هنرمند درباره‌ی کمرنگ شدن نقش استیتمنت‌ها به ایسنا می‌گوید: «نقاشی یک چیز منفک شده از بقیه هنرها نیست. بلکه یک مقوله درهم تنیده است. الان به صورتی است که اثر هنری در کنار مقولات فلسفی شامل ادبیات و ... شکل می گیرد و اینها به هم گره خورده است. بر این اساس در یک اثر معاصر، همه این موارد باید به موازات هم جلو بروند. الان دیگر دوره‌ای نیست که هنرمندی بگوید من فقط کار نقاشی انجام می دهم و برایم هم مهم نیست که نظریه پردازهای هنری چه می‌گویند یا اینکه بگوید که هر طوری که مردم فکر کردند، درست است و دیگر نیازی نیست که من چیزی بنویسم.»
او ادامه می‌دهد: «اینگونه نیست که هر کس هرچیزی درباره نمایشگاه فکر کرد، درست باشد. امروزه شما به عنوان خالق یک اثر، باید نظر خودتان را بیان کنید و آن نگاه می‌تواند به مخاطب جهت دهد. به عبارت ساده‌تر امروزه استیتمنت درواقع شروع یک نمایشگاه و راهنمای نمایشگاه محسوب می‌شود. به خاطر اینکه ما با دنیای ذهنی هنرمند بتوانیم راحت تر ارتباط برقرار کنیم.»
تقابل مدرنیسم و پست مدرنیسم در نمایشگاه ها
این نقاش طبیعت‌گرا در پاسخ به این سوال که نبود استیتمنت چقدر جلوی نقد نقاشی را می‌گیرد؟ اظهار می‌کند: «نگاهی که در دوره‌ی مدرنیسم وجود داشت، نگاهی بود که همچنان هم هنرمندان ما به آن وفادار هستند. برای مثال شما اگر از یک هنرمند مدرنیسم سوال می کردید که چه فکری درباره کارش می کند، در پاسخ چنین اظهار می کرد: هر طور که شما فکر کنید!
در دوره جدید اما هم عنوان وارد نمایشگاه شده و هم استیتمنت. بگذریم که حالا بعضی از استیتمنت ها به قدری از کار دور هستند، که ممکن است شما حتی با خواندن آن نیز به جایی نرسید که بتوانید متوجه شوید در ذهن هنرمند چه اتفاقی رخ داده است؟»
او اضافه می‌کند: «زمانی که چیزی تحت عنوان استیتمنت نویسی باب می‌شود و از طرفی نمی توان اثری را بدون عنوان در نظر گرفت، یک رویکرد پست مدرنی است که در واقع ما می‌خواهیم تمامی شیوه‌های مختلف را باهم گره بزنیم تا بتوانیم انتقال مفهوم را انجام دهیم. برخی هنرمندان همچنان وفادار به دیدگاه مدرنیستی هستند و عقیده دارند آن چیزی که مخاطب فکر می‌کند، مبنا است و نیازی نیست که متوجه شود هنرمند چه کار کرده است؟ ولی از یک طرف دیگر وقتی ما یک عنوان یا استیمنت داریم، کسی که آن را می خواند، حالا چه منتقد باشد چه بازدیدکننده، به او جهت می دهد و خیلی وقت‌ها هم ممکن است این استیتمنت را خود هنرمند ننوشته باشد و نگارش آن را برعهده شخص دیگری گذاشته باشد.»
این هنرمند همچنین اظهار می‌کند: «از آنجایی که در دوران معاصر بحث مفهوم اهمیت دارد، می‌گویندکه ما می توانیم جهتی که در ذهن هنرمند است را برای مخاطب ایجاد کنیم.»
بیانیه مانع مخاطب نیست
یعقوب‌پور با اشاره به این نکته که وجود استیتمنت مانعی در ذهن مخاطب برای برقراری ارتباط با اثر هنری ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: «بیانیه ممکن است کمی به ذهن مخاطب جهت دهد. مثل فیلمی است که شما با داستان آن جلو می روید یا برعکس، فیلمی که پایان آن باز است و شما باید با ذهن خودتان برای آن داستانی بسازید. امروزه هنرمندان می خواهند از صفر تا صد مفهوم در ذهن مخاطب شکل بگیرد ولی من معتقد هستم که مخاطب نباید هرچه را که هنرمند نوشت، بپذیرد. فکر می کنم مخاطب می تواند استیتمنت نمایشگاه را بخواند اما با آن موافق نباشد و از دیدگاه دیگری به بررسی آن بپردازد چون هرکسی که به نوشتن استیتمنت می پردازد، بالأخره از دیدگاهی آن را بررسی کرده که ممکن است همه با آن موافق نباشند.»
او در آخر خاطرنشان می‌کند: «اگر نمایشگاهی در استیتمنت خود یک مسأله جامعه شناسی را بررسی می‌کند، شاید از دیدگاه دیگری زوایای جدیدی را پیش رو قرار دهد؛ بنابراین این وظیفه مخاطبان است که به هنگام بازدید از یک نمایشگاه هنری بیشتر فکر کنند؛ یعنی صرف اینکه یک چیزی نوشته شده و مخاطب نیز آن را سریع بپذیرد، چندان درست نیست.»
انتهای پیام