حجت‌الاسلام اصغر عالی‌پور، در گفت‌وگو با ایسنا، در تشریح فراز هفتم از دعای اول صحیفه سجادیه «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا عَرَّفَنَا مِنْ نَفْسِهِ، وَ أَلْهَمَنَا مِنْ شُکرِهِ، وَ فَتَحَ لَنَا مِنْ أَبْوَابِ الْعِلْمِ بِرُبُوبِیتِهِ، وَ دَلَّنَا عَلَیهِ مِنَ الْإِخْلَاصِ لَهُ فِی تَوْحِیدِهِ، وَ جَنَّبَنَا مِنَ الْإِلْحَادِ وَ الشَّک فِی أَمْرِهِ. حَمْداً نُعَمَّرُ بِهِ فِیمَنْ حَمِدَهُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ نَسْبِقُ بِهِ مَنْ سَبَقَ إِلَی رِضَاهُ وَ عَفْوِهِ»، اظهار کرد: در این فراز می‌خوانیم «حمد خدایی را که خود را به ما شناسانده و شکر نعم خود را در فطرت ما قرار داده و از ابواب آگاهی، نسبت به ربانیت خود درب‌هایی را به روی ما گشوده و به‌سوی اخلاص در توحید خود، ما را دلالت فرموده است و از الحاد در اعتقاد، و شک در توحید ذات و صفات بر حذر داشته است؛ آن‌چنان سپاسی که ما را در زمره شاکران قرار دهد و به‌وسیله آن از کسانی که سبقت به عفو و رضای حق گرفته‌اند، پیشی بگیریم.»

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) در ضمن فراز قبل فرمود «یکی ‌از منت‌های خدای متعال بر بشر آن است که با لطف خود معرفت شکر را به بندگان خود آموخت تا از مرز حیوان بودن خارج شوند»، اضافه کرد: امام سجاد(ع) در این فراز نیز حمد را از آن جهت لازم دانسته که خدای متعال، فطرت بندگان را با شناخت خود عجین ساخته است، به‌گونه‌ای که به‌طور خودباور با حضرت حق مرتبط هستند و لذا هیچ ممکن نیست کسی خدا را باور نداشته باشد.

این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: این خصیصه - با توجه به آنکه علت بدون معلول و معلول بدون علت قابل قبول نیست - نشان از همین فطرت خداباوری دارد؛ به این معنا که انسان هیچ پدیده‌ای را بدون پدیدآورنده باور ندارد و نمی‌تواند بپذیرد که موجودی خود به خود تحقق یابد، بلکه همیشه در برخورد با هر شیء از اشیاء، ذهن او متوجه علت آن می‌شود و می‌داند که در رتبه متقدم وجود او، علت او موجود بوده است، پس خداوند متعال در نظام فطرت انسان این باب را گشوده که هیچ پدیده‌ای، از جمله خود انسان، بی‌تأثیر نیست.

وی با اشاره به اینکه این فطرت خود دلیل آشکار و روشنی است بر انسان که خداوند او را با همین فطرت در قیامت مؤاخذه و محاکمه کرده و ما را به اخلاص در توحید هدایت می‌کند، اظهار کرد: این دلالت، گرچه به‌وسیله سفیران الهی و پیامبران و امامان معصوم(ع) شکل گرفته، ولی تا وقتی که زمینه فطری برای هدایت آماده نباشد، هدایت انبیاء در لوح قلب و صحیفه نفس انسان تأثیری ندارد، به همین دلیل است که قرآن کریم پیامبر اکرم(ص) را مذکر نامیده، او انسان را به باطن خودش هدایت می‌کند گرچه باطن خود انسان نیز از بطون بسیاری پیوسته و از پیچیدگی خاصی برخوردار است که کشف هریک زمینه‌ساز دریافت بطن دیگری خواهد بود.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: می‌توان گفت که کشف باطن جهان و غیب عالم برای عارف، کشف مراتب باطن خود اوست و این رشته دامنه بسیار مفصلی دارد، همچنین باید دانست که حجاب‌ها و پرده‌های بسیاری بر حقیقت انسانی آویخته که کنار زدن آن‌ها فتح‌الفتوح راهبری به‌سوی شناخت نفس است که از عمیق‌ترین مسائل الهی و دقیق‌ترین و پیشرفته‌ترین مراتب علم نفس است.

وی ادامه داد: نکته دقیق و قابل توجه در اینجا این است که معرفت نفس ملازم با معرفت حضرت حق بوده و همین ملازمه، خود دلیل بر این است که کشف باطن عالم، همان کشف باطن انسان است و بیش از ۱۰ حدیث بر این مطلب دلالت دارد، از جمله اینکه پیامبر اکرم(ص)، فرمود: «من عرف نفسه فقد عرف ربه.»

عالی‌پور اظهار کرد: همچنین در فراز هشتم این دعا می‌خوانیم «حَمْداً یضِی‌ءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ، وَ یسَهِّلُ عَلَینَا بِهِ سَبِیلَ الْمَبْعَثِ، وَ یشَرِّفُ بِهِ مَنَازِلَنَا عِنْدَ مَوَاقِفِ الْأَشْهَادِ، «یوْمَ تُجْزی‌ کلُّ نَفْسٍ بِما کسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ»، «یوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ؛ و خدای تعالی را چنان حمدی می‌کنیم که بدان وسیله تاریکی عالم برزخ را بر ما روشن سازد و راه ورود به قیامت را آسان نماید و منازل وقوف در محضر حضرت حق را، در روزی که جز عمل انسان جزای دیگری در آن‌جا نیست، به کرامت محل و شرافت موقف تبدیل فرماید، روزی که هیچ دوستی نتواند به دوست خود یاری رساند و از ناحیه غیر خدا به احدی کمکی میسور نیست.»

این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: امام سجاد(ع) در چندین فراز از این دعا، خدای متعال را حمد فرموده و برای هر حمدی، اثری را مربوط دانسته؛ از آن جمله، نورانیت عالم برزخ است، ما باید زمینه پذیرش این واقعیت را پیدا کنیم که به‌زودی زندگی طبیعی این عالم تبدیل به عالمی می‌شود که طور دیگری بوده و از سنخ عالم ملکوت است.

وی اظهار کرد: آنچه آن عالم را ساخته و پرداخته، مجموعه رفتارها، کردارها و اخلاق ماست، در قرآن کریم و روایات از آن عالم، به برزخ - که به معنای حد وسط و میانگین است - تعبیر شده، زیرا آن عالم از آن نظر که دارای بُعد و مقدار است شبیه به عالم ماده بوده، و از آن جهت که فاقد ماده و جرمیت است به عالم مجردات ملحق می‌شود و به همین جهت آن‌را برزخ بین مجرد و ماده نامیده‌اند.

عالی‌پور بیان کرد: آن عالم برای گنهکاران و غفلت‌زدگان، ظلمانی و تاریک و وحشت‌آور است، ولی برای انسان‌های الهی و خدایی، روشن و پرلذت، جالب آن است که امام سجاد(ع) صریحاً به این نکته که شکرگزاری نعم الهی و دوری از کفران رحمت‌های الهی یکی از آن‌هاست، به نکته دیگری هم اشاره فرموده و آن این‌که روشنایی عالم برزخ، راه قیامت کبری را آسان و منزلت انسانی را در منازل آخرت به کرامت و شرافت وصل می‌کند.

این مدرس حوزه و دانشگاه گفت: حساب و کتاب و جزای قیامت به‌گونه‌ای است که هرگز ظلم‌بردار نیست و میزان در آن عالم بسیار دقیق است، در قرآن کریم آمده است «و لا یظلمون فتیلا» پس کمترین مقدار ظلم در آن عالم نیست، زیرا سازنده آخرت ما تنها اعمال و رفتار خود ماست.

وی افزود: در حقیقت ما به خود کرده‌ها می‌رسیم، درست همانند روز امتحان که دانشجو جزای کار و کوشش یا ولنگاری و تنبلی خود نسبت به وظایفش را می‌گیرد، تا هیچ کس را جز خود سرزنش و توبیخ و یا تعریف و تحسین نکند. بنابراین، هر مقدار نسبت به وظایف خود بی‌اعتنا باشد، آن روز برای او دردناک‌تر است و می‌داند که این عقب‌ماندگی، مربوط به کار شخصی خود اوست و ربطی به سؤال‌کننده ندارد، همچنین موفقیت وی نیز چکیده مجموعه فعالیت‌ها و تلاش‌هایش است.

عالی‌پور بیان کرد: پس روز قیامت صحنه بروز و ظهور مجموعه اعمال و رفتاری است که انسان در تمام عمر به جای آورده است و از این روی، ظلم در آن روز به هیچ وجه معنا ندارد، چنان که در قرآن کریم می‌خوانیم: «فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَیۡرٗا یَرَهُۥ» و «وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُۥ»؛ پس در آخرت، خود عمل جزاست و در این آیه قرینه‌ای موجود نیست که دلالت بر رؤیت جزای عمل داشته باشد، بلکه تصریح به خود عمل است که در عذاب و ثواب تبلور یافته است.

انتهای پیام