به گزارش ایسنا، بر اساس گزارش پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) "روند تولید و انتشارات علمی ایران از نظر کمی، کیفی و نیز مشارکت بین‌المللی در دو دهه اخیر در پایگاه‌های معتبر بین‌المللی کلاریویت آنالیتکیس (Clarivate Analytics) و محصولات آن نظیر (WoS، ESI و Incites)، اسکوپوس (Scopus) و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نشان می‌دهد که در طول دو دهه اخیر میزان تولید علم توسط پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران در سطوح ملی و بین‌المللی به طور مستمر در حال افزایش بوده و جنبش علمی ایجاد شده در کشور علی‌رغم محدودیت‌های بین‌المللی با رشد و شتاب منحصر بفرد در دنیا به ویژه در میان ۲۰ کشور برتر دنیا ادامه دارد."

 ایران با نرخ رشد ۱۰.۴ درصد در سال ۲۰۱۹ در میان ۲۵ کشور برتر دنیا در رتبه دوم و پس از کشور چین با ۱۲.۹ درصد رشد قرار می‌­گیرد. کشور پرتغال با ۷.۸ درصد رشد نیز در رتبه سوم در میان ۲۵ کشور برتر دنیا قرار دارد. در پایگاه استنادی اسکوپوس نیز بالاترین میزان رشد تولید علم در طول ۸ سال اخیر در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ اتفاق افتاده و برابر با ۸.۹ درصد بوده است.  

در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس نیز ایران در سال ۲۰۱۲ در جایگاه ۱۸ قرار داشت که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ در سه سال متوالی در رتبه ۱۶ قرار گرفته بود و در سال ۲۰۱۹ جایگاه بین‌المللی ایران در این پایگاه بین‌المللی ۱۵ است ضمن آنکه از چند سال اخیر در هر دو پایگاه استنادی از جمله کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه خاورمیانه ایران رتبه اول را دارد.

این آمارها در حالی از سوی پایگاه ISC و برخی مسوولان تکرار می‌شود که به باور دکتر گلشنی عضو فرهنگستان علوم و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی رشد انتشار مقالات اصلاً حاکی از پیشرفت کشور نیست بلکه باید میزان اثرگذاری علم تولید شده در کشور مورد بررسی قرار گیرد که در این زمینه بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی مجله نیچر کشور پاکستان از نظر اثرگذاری در علم، کشوری پیشرو است.

وی با اشاره به نقل قول‌هایی در زمینه افزایش ۵ برابری تولید علم ایران طی ۷ سال این سوال را مطرح می‌کند که آیا صادرات ما یک کمی به میزان قبلی اضافه شده و یا آیا واردات ما نسبت به گذشته کاهش داشته است؟

این عضو فرهنگستان علوم تاکید دارد: اتفاقاً بیشترین واردات ما در حوزه‌هایی بوده که بیشترین مقالات را منتشر کردیم.

روندی که با اشاره بیگانگان در کشور ریشه دواند

دکتر مهدی گلشنی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران در گفت و گو با ایسنا، در این رابطه گفت: ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته جریانی در تولید علم راه‌اندازی شد که قبلا وجود نداشت. بر اساس این جریان اگر فردی مقاله‌ای می‌نوشت چند نفر از متخصصان به دور از رفاقت بازی، نظرات خود را درباره آن مقاله ارایه می‌کردند. این روند ادامه یافت تا آنکه جریانی ایجاد و بر اساس آن "مقاله محوری" باب شد.

وی ادامه داد: در جریان مقاله محوری هر کس برای ارتقا شغلی و یا گرفتن شغلی اقدام به انتشار مقاله در مجلات خاص نمایه‌سازی شده در پایگاه ISI می‌کرد و این رویکرد باعث شد که همه به سراغ مقاله‌نویسی بروند و با ادامه آن هیچ‌کس نه به فکر رفع نیازهای کشور با استفاده از علم خود بود و نه نوآوران به سمت نوآوری در علم حرکت کردند.

گلشنی، با بیان اینکه این روند هر چه به پیش ‌رفت در سایه قوانینی که اتخاذ شد، شدید و شدیدتر شد، اظهار کرد: مقاله محوری از نظر من که بارها و بارها در شورای عالی انقلاب فرهنگی و در مقالات خود مطرح کردم، روندی است که عوامل بیگانه ایجاد کردند تا علم واقعی در کشور صورت نگیرد تا ما "مشق‌نویس" باشیم و علم خود را از جاهای دیگر بگیریم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: در این میان عده‌ای هم مشاهده کردند حالا که مقاله محوری باب است، با راه‌اندازی شرکت‌های مقاله‌فروشی، با اخذ پول‌های چند میلیونی، مقالاتی را برای فرد سفارش دهنده تهیه کردند و امروز شاهد هستیم که روبروی دانشگاه تهران اقدام به فروش مقاله می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: زمانی که این جریان به راه افتاد، افراد تصمیم گرفتند که به هر طریقی حتی با روش‌های سرقت علمی، مقاله‌نویسی کنند و ما بارها تذکر دادیم ولی عوامل بیگانه نگذاشتند و به طور ناگهانی تعداد مقالات این افراد به چند صد هزار مقاله رسید.

اخلاقیاتی که در تولید علم رعایت نشد

گلشنی به وضعیت اضافه کردن اسامی محققان در مقالات علمی اشاره کرد و یادآور شد: من هرگز از یاد نخواهم برد که خانمی در امریکا تحصیل کرده و به ایران بازگشته بود و در خصوص اضافه کردن اسامی در مقاله خود گله می‌کرد. چنین رویکردی سبب شد که سرآمدان علم در کشور کسانی شوند که تعداد مقالات آنها بیشتر است و دُکان شارلاتان بازی در این زمینه باز شد.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران با تاکید بر اینکه بارها در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه تذکر دادیم، اضافه کرد: من مقاله مفصلی در این زمینه با همکاری یکی از اساتید دانشگاه تربیت مدرس تهیه و در یکی از روزنامه‌های کشور منتشر کردیم و در آن استدلال کردیم که سرقت علمی باطل است و موجب عقب نگهداشتن علم خواهد شد.

وی ادامه داد: ما اعتراضات شدید خود را در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کردیم و دائماً به ما گفته شد که این وضعیت درست می‌شود ولی نه تنها تاکنون هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته بلکه عده‌ای هم که مخترعان خوبی هستند و دستاوردهای فناورانه خوبی را عرضه کرده‌اند ولی مقاله‌ای منتشر نکردند، ارتقا شغلی نیافتند.

گلشنی، به برخی از خاطرات خود از مخترعان ایرانی فاقد مقاله اشاره و خاطر نشان کرد: من در دانشگاه صنعتی شریف شاهد بودم که یکی از اساتید که واقعاً مخترع برجسته‌ای است. وی در مقطع لیسانس اختراعی در حوزه لیزر عرضه کرد و برای ثبت به کشور امریکا رفت و در این کشور تا مقطع دکتری ادامه تحصیل داد و به استخدام یکی از شرکت‌های امریکایی درآمد و همزمان با انقلاب اسلامی به کشور بازگشت.

وی با بیان اینکه اختراع این استاد توسط امریکایی‌ها دزدیده شد، گفت: این استاد با همکاری یکی از دانشجویان خود در مقطع کارشناسی ارشد موفق شد با استفاده از لیزر، دستگاه سنگ شکن کلیه بسازد ولی چون این استاد در آن سال مقاله نداشت، ارتقا سالیانه نیافت.

این استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف اضافه کرد: علاوه بر آن یکی دیگر از اساتید دانشکده برق این دانشگاه چند اختراع در حوزه مهندسی برق داشت و طی ارسال نامه‌ای به معاون رییس جمهور،‌ از وی درخواست کرد که این طرح در سطح ملی اجرایی شود. این طرح علاوه بر آنکه در سطح ملی اجرا نشد، این استاد علی رغم اختراعات ثبت شده‌ای که داشت، ارتقا نیافت.

گلشنی با بیان اینکه این جریان، روندی است که از سوی بیگانگان ایجاد شده است، گفت: زمانی که این روند در کشور راه انداخته شد، هر کسی باید اقدام به مقاله نویسی می‌کرد و در این مسیر یا باید مقاله می‌خرید و یا دست به سرقت علم می‌زد به این معنا که مطالب مقاله خود را از جاهای مختلف کپی می‌کرد.

عضو شورای انقلاب فرهنگی با تاکید بر اینکه این اولین بار نیست که مجله نیچر دست به چنین افشاگری‌هایی زده است، افزود: قبل از آن مجله ساینس که یک ژورنال معتبر علمی است چنین افشاگری‌هایی کرده بود ولی برخی موانع اجازه نداد که چنین روند و جریانی از کشور برچیده شود.

گزارش‌های متعدد ژورنال‌های علمی درباره علم ساختگی

وی با اشاره به ارائه گزارش‌های ژورنال‌های بین‌المللی از جمله نیچر در زمینه سرقت علمی در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی، یادآور شد: در مقاله این ژورنال‌ها تاکید شده بود که باید این بساط را کنار گذاشت و در عوض باید دید که علم محققان چه تاثیری در کشور دارد و چه تحولاتی را در جوامع ایجاد می‌کند؛ نه اینکه با افزایش یافتن تعداد مقالات، فرد ارتقا یابد.

دکتر گلشنی، به تصویب قانون مقابله با تخلفات علمی اشاره کرد و افزود: این قانون می‌تواند مانع بزرگی برای جلوگیری از تقلب‌هات علمی باشد به شرط آنکه اجرایی شود. ما قوانین زیادی در کشور داریم ولی وقتی موضوع رفاقت‌بازی و پارتی‌بازی در میان باشد، این قوانین برای افرادی که صلاحشان باشد، اجرایی می‌شود و برای کسانی که صلاحشان نیست اجرایی نمی‌شود!

وی با تاکید بر اینکه به سادگی می‌توان جلوی سرقت‌های علمی را گرفت، ادامه داد: به جای آنکه تولید علم و مقاله نویسی تبدیل به دُکان شود، باید تبدیل به وجهی برای رفع نیازهای کشور شود.

عضو فرهنگستان علوم با بیان اینکه رفع سرقت علمی و جلوگیری از تخلفات علمی علاج دارد به شرط آنکه تصمیم جدی در این زمینه گرفته شود، گفت: بارها در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی از طرف من و سایر افراد چون دکتر جاسبی و سایر اساتید در این زمینه اعتراض شده ولی ترتیب اثری درباره آن داده نشد. باید به استدلالاتی که در این زمینه ارائه می‌شود توجه شود.

گلشنی تاکید کرد: برای ارتقا نباید تنها به مقاله‌نویسی بسنده شود بلکه کسی که اختراع خوبی دارد و یا کسی که کتاب ارزشمندی در دنیا تالیف می‌کند نیز می‌تواند در ارتقا موثر باشد و مادامی که تنها روش ارتقا، مقاله باشد ما با این اوضاع مواجه خواهیم شد.

اعلام رتبه‌های پیشرفت با شاخص تعداد مقالات

این استاد سابق دانشگاه صنعتی شریف به برخی از آمارهای رتبه‌بندی بر اساس شاخص مقاله اشاره کرد و گفت: در آمارهایی که از سوی مسوولان کشور منتشر می‌شود اعلام می‌شود که ایران در شاخص مقالات رتبه‌های بالایی دارد و این در حالی است که تعداد مقاله اصلاً حاکی از پیشرفت کشور نیست.

وی به مقاله‌ای از نیچر اشاره کرد که در آن به بررسی میزان تاثیرات مقالات در کشورها پرداخته بود و گفت: در این مقاله منحی را نصب کرده که در آن نشان داده شد که کشور پاکستان رتبه اول از نظر تاثیر علم در محیط و کشور خود را دارد.

گلشنی، خاطر نشان کرد: بر اساس آمارها طی ۷ سال از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ مقالات ما ۵ برابر شده ولی آیا صادرات ما یک کمی به میزان قبلی اضافه شده و یا آیا واردات ما نسبت به گذشته کاهش داشته است؟ اتفاقاً بیشترین واردات ما در حوزه‌هایی بوده که بیشترین مقالات را منتشر کردیم.

این عضو فرهنگستان علوم با بیان اینکه موضوع مقالات جعلی بسیار روشن و شفاف است، گفت: از آنجایی که مقاله‌نویسی برای عده‌ای تبدیل به دُکان شده است، مانع از جلوگیری از این روند شدند.

وی با بیان اینکه در حال حاضر کشور پُز تعداد انتشار مقالات را می‌دهد، اظهار کرد: اگر تعداد مقالات علمی منتشر شده را در نظر بگیریم ایران از برخی از کشورها جلوتر است ولی آمارها نشان می‌دهد که کشورهایی مانند پاکستان از نظر تاثیرگذاری علم در کشور خودشان از ما جلوتر هستند.

دکتر مهدی گلشنی در پایان اضافه کرد: بسیاری از کشورها که می‌فهمند علم چیست، از تولید علمی خود در مسیر رفع نیازها و تولید نوآوری بهره می‌برند و این مطلبی است که مقام معظم رهبری بارها وبارها تذکر دادند ولی دولت‌ها معمولا به این تذکرات توجهی ندارند!

انتهای پیام