نشست "شب نیلوفری" شامل مروری بر
کارنامه ادبی دکتر صالح حسینی، استاد دانشگاه و مترجم ادبی، و رمان "موبی دیک" پنجشنبه (یک بهمن 94) در
حاشیه برپایی دهمین نمایشگاه بزرگ کتاب خوزستان در محل
دایمی نمایشگاه‌های بین‌المللی خوزستان برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)
ـ منطقه خوزستان ـ صالح حسینی در این نشست با اشاره به رمان "موبی دیک"
اثر هرمان ملویل که به تازگی با ترجمه او منتشر شده است اظهار کرد: در سرتاسر کتاب،
"وال" با "للیاتان" گره خورده است. در فرهنگ ما "للیاتان"
همان هیولای بحر است ولی در کتاب مقدس برای خودش پرسوناژ است. پس بهتر است نام آن
به همان صورت بماند.
وی افزود: وال نیز در این رمان این چنین است.
از آوردن نهنگ به جای وال سر باز زدم به این سبب که نزد بزرگان ادب ما هر موجود عظیم
الجثه نهنگ نامیده می‌شود. مثلا ناصرخسرو در سفرنامه‌اش تعبیر "وادی نهنگان"
را استفاده می‌کند. اگر مراد نهنگ دریا باشد پس در وادی که تپه هست نهنگ نیست. بنابراین
منظورش از نهنگ تمساح است.
حسینی توضیح داد: مولانا از عبارت "نهنگ
آتشی" استفاده می‌کند او در شعرش می‌گوید "این عجب بلبل که بگشاید دهان تا
خورد گوسال را با گلْستان / این چه بلبل این نهنگ آتشی است..." که در این جا
منظور از نهنگ آتشی به نظر می‌آید اژدها است.
او اضافه کرد: آنها که فکر می‌کنند عنوان فرعی
کتاب موبی دیک "وال سفید" یا "نهنگ سفید" است اشتباه می‌کنند
چون عنوان اصلی Moby
Dick or the Whale است. برای همین من به تبع مولانا "نهنگ
بحر" را آوردم.
وی ادامه داد: در جایی دیگر آمده است "خاتم
ملک سلیمان است علم / آدمی را زین هنر بیچاره گشت / هم به دریا هم به کوه و دشت / این
پلنگ و شیر ترسان همچو موش/ زو نهنگ بحر در صحرا و جوش". البته در نسخه قونیه به جای "نهنگ بحر"، "نهنگ و بحر
"آمده است. به نظر من خوانش نیکلسون که می‌گوید "نهنگ بحر" درست‌تر
است.
او با بیان این که هرمان ملویل رمان را طوری
طرح افکنده که نشان می‌دهد جملگی در دهان وال قرار داریم گفت: از مسافرخانه وال
گرفته تا موعظه پدر ماپل به لحاظ شمول آدم‌های این کشتی و مختلف بودن آنها از نظر
نژاد به نوعی کل بشر است و به نحوی این نکته موکد شده که وضع و حال ما شبیه وضع و
حال یونس نبی (ع) است.
حسینی بیان کرد: پدر ماپل پس از وصف دشواری‌های
فرمانبرداری از فرامین الهی می‌گوید که به منظور اطاعت از خداوند لازم است از خود
نافرمانی کنی. در قرآن نیز آمده است: " وَذَا النُّونِ
إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیهِ فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ
أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّی كُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ".
یعین: و ذوالنون را [یاد كن] آن گاه كه خشمگین رفت و پنداشت كه ما هرگز بر او قدرتى
نداریم تا در [دل] تاریكی‌ها ندا درداد كه معبودى جز تو نیست منزهى تو راستى كه من
از ستمكاران بودم (الانبیا 87 ترجمه محمدمهدی فولادوند).
این مترجم ادبی افزود: حافظ نیز می‌گوید
"به می پرستی از آن نقش خود بر آب زدم / که تا خراب کنم نقش خود پرستیدن".
پس لازمه رستگاری نافرمانی از خود و خراب کردن نقش خودپرستی است. از این سبب این
رمان درباره رستگاری است. عین دیگر رمان‌های بزرگ دنیا مانند "برادران
کارامازوف"، "زیر کوه آتشفشان" و بسیاری رمان‌های دیگر.
وی خاطرنشان کرد: از آن جایی که راه رسیدن به
رستگاری خیلی دشوار است این رمان هم بسیار
دشوار و پیچیده است. در آن زبان عامیانه به کار رفته اما بیشتر رمان زبانی است که
اصطلاحا به آن native
tradition (سنت بومی) می‌گویند
و نوعی نثر متکلف مربوط به ادبیات قرن 19آمریکا است.
استاد دانشگاه‌های اهواز درباره شیوه‌اش در
ترجمه رمان "موبی دیک" ادامه داد: تعابیر کتاب بسیار دشوارند. در بعضی
جاها به منظور فارسی کردن دخالت کردم. دخالت‌های من در "موبی دیک" زیاد
است. مثلا هیپوگریف حیوان افسانه‌ای است که نیمی از آن اسب و نیم دیگرش شیر و عقاب
است من به جای آن "شتر گاو پلنگ" را انتخاب کردم.
به گزارش خبرنگار ایسنا در ادامه عباس امام، مترجم
و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، نیز اظهار کرد: با توجه به حجم گسترده
کارهای دکتر صالح حسینی با ترجمه 30رمان و ده‌ها مقاله و تالیفات مرور آنها غیرممکن
است.
او ادامه داد: همه کسانی که با ترجمه ارتباط
داشته‌اند می‌دانند که ترجمه کاری طاقت‌فرسا است چراکه آن کسی که ترجمه می‌کند با
متن، درک مطلب، معانی متفاوت لغات، معانی ترکیبات متفاوت و آن چه که فراتر از متن
است روبه‌رو است. بنابراین ابتدا باید بدانیم کار ترجمه هزاران صفحه‌ای کار راحتی
نیست.
امام بیان کرد: یکی از دشوارترین انواع ترجمه،
ترجمه ادبی است زیرا در ترجمه‌های دیگر با ظاهر کلمات و ساختارهایی سروکار داریم
که کار ترجمه را آسان‌تر می‌کند. اما در ترجمه متون ادبی مثل رمان، نمایشنامه و شعر
کار بسیار دشوار است چون متون ادبی علاوه بر معنی ظاهری با ویژگی‌های سبکی، با
عناصر زبانی که به لحاظ بلاغت مشکل ایجاد می‌کند و آرایه‌های ادبی سر و کار دارد
که همین موارد به دشواری‌های کار مترجم اضافه می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: مترجم وقتی قصد ترجمه متون
ادبی دارد طبیعتا باید پیش نیازهایی را در خودش داشته باشد آن چه که برای ترجمه
متون ادبی لازم است در وهله اول آشنایی با زبان مبدا و سپس تسلط بر زبان مقصد و ادبیات زبان مقصد
است. در ترجمه‌هایی که دکتر صالح حسینی انجام داده‌اند فقط به ظاهر کلمات اکتفا
نکرده‌اند بلکه با هر چه که برخورد کردند سعی کردند آن را در زبان فارسی بازآفرینی
کنند چراکه ایشان به هیچ وجه مرعوب ساختار زبان انگلیسی نمی‌شود و این یک آرمان و
ایده‌آل است.
امام توضیح داد: برای ترجمه از انگلیسی یکی از
منابعی که بسیار در ادبیات غرب تاثیرگذار بوده است کتاب مقدس یا bible است. صالح حسینی جزو معدود افرادی در ایران است که با این کتاب چه
انگلیسی و چه فارسی آن آشنایی خوبی دارد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در 25 سال گذشته
هر جا که درباره فرهنگ و ادبیات غرب صحبتی به میان آمده است او همیشه یکی از افراد
صاحب نظر و داور برای بررسی آثار ادبی بوده است.
او اضافه کرد: آشنایی و تسلط دکتر حسینی بر
ادبیات کهن فارسی به نحوی است که هزاران بیت حفظ کرده و صاحب نظر در این باره
هستند. درباره سهراب سپهری دو کتاب تالیف کرده‌اند یا درباره حافظ مقالاتی نوشته‌اند
که هیچ ادیب فارسی زبانی این کار را نکرده است. او مقاله‌ای با عنوان "عبری‌دانی
حافظ" نوشته که در آن ثابت کرده حافظ در شیراز عبری می‌دانسته است.
امام بیان کرد: از دیگر ویژگی‌های حسینی این
است که در ادبیات کهن و کلاسیک خودمان بر مفاهیم مذهبی، روایات، احادیث و آیات
تسلط دارند. مجموع چنین ویژگی‌ها را در یک فرد خیلی به ندرت می‌بینیم.
وی اظهار کرد: برای ما بسیار جای خوشبختی است
که صالح حسینی با این که کرمانشاهی است اما تقریبا همه کارهای خودش را در استان
خوزستان انجام داده است. در هشت سال دفاع مقدس صالح حسینی با آن روحیات حافظ‌گونه
و سهراب سپهری‌وار در خوزستان بود و همه آثار مهم ادبیات غرب را ترجمه کرد که از این
نظر بسیار قابل تقدیر است.
او همچنین با اشاره به رمان "موبی دیک"
گفت: این کتاب جزو آثار بسیار شناخته شده در ادبیات آمریکا است و تاکنون به 86 زبان
ترجمه شده است که نشان از اهمیت این کتاب دارد.
در پایان از دکتر صالح حسینی و دکتر عباس امام
قدردانی شد.
نظرات