به گفته عضو انجمن دوستداران ميراث فرهنگي دزفول: مسجد جامع دزفول قدیمی‌ترین و مهمترین مسجد اين شهرستان بوده که در مرکز فعلی شهر قرار دارد. قدمت بالاي اين مسجد به خوبی در شبستان اصلی و ستون‌های آن نمایان است.
محمد آذرکیش در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خوزستان بيان كرد: برخی کاوش‌گران ساخت این بنا را مربوط به قرن سوم و یا اوایل قرن چهارم هجری دانسته‌اند. برخی دیگر از جغرافی‌دانان معتقدند که این مسجد در آغاز ورود اسلام به ایران و در قرن اول هجری ساخته شده است که برخی محققان و نشریه‌ها نظیر نشریه تاریخی و باستانی با استناد به منابعی در مورد مسجد جامع، قدمت آن را متعلق به قرن اول هجری می‌دانند.
وي افزود: مسجد جامع دزفول بعد از پل قدیم، مهمترین اثر تاریخی اين شهرستان به شمار مي‌رود که با توجه به حفظ حالت اولیه خود و ویژگی‌های معماری و تاثیری که در طول تاریخ بر شهر دزفول داشته، به تازگی پرونده ثبت جهانی آن توسط سازمان میراث فرهنگی، صنايع دستي و گردشگري برای ارايه به سازمان جهاني یونسکو در حال تدوین است.
او خاطرنشان كرد: مسجد جامع در گذر زمان از ابتدا همواره در کانون توجه بوده و به دلیل اهمیت بالا در دوره‌های مختلف بازسازی و مرمت شده است. از روی سنگ نوشته‌های موجود در مسجد آخرین مرمت‌های انجام شده بر آن مربوط به دوره‌های صفویه و قاجاریه مي‌باشد. بر یکی از سنگ‌ها مسجد تاریخ تعمیر آن مقارن با پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی بيان شده است و به همین خاطر رنگ‌های آبی و فیروزه‌اي کاشی‌ها که شاخصه معماری آن دوران است در بخش‌هایی از مسجد دیده می‌شود. همچنين بر یکی از کاشی‌ها اين مسجد تاریخ 1253 یعنی زمان حكومت محمد شاه قاجار حك شده است.
عضو انجمن دوستداران ميراث فرهنگي دزفول توضيح داد: اصل مسجد مانند تمام مساجد کهن اسلامی به نشانه عبودیت و بندگی رنگی از خاک دارد که نمایانگر شکوه، و زیبایی خاصی است. از دیگر دلایل بر قدمت بالای مسجد، سبک معماری آن مي‌باشد که الگو گرفته از معماری کاخ ایوان کرخه و دوره ساسانی است و با گشتی در این مسجد زیبا و تاریخی خود را به رخ بیننده کشانده و میهمان سفری به قرن‌ها پیش می‌کند. سید محمد علی امام در صفحه ی 27 کتاب جغرافیايی دزفول، ساختمان اتاق شرقی این مسجد را قدیمی‌ترین ساختمان مسجد جامع عنوان کرده که این بخش از مسجد به غریب‌خانه معروف است.
وي ادامه داد: بنای اين مسجد در یک طبقه ساخته شده و دارای صحنی بزرگ است. کالبد اصلی بنا در جبهه جنوبی آن که هسته اولیه مسجد به شمار مي‌رود، سنگی است. دیوارهای مسجد جامع بسیار قطور و شبستان آن ایستادگی خود را از 20 ستون سنگی که در وسط شبستان مسجد قرار داشته و جای شمعدان در آن‌ها تعبیه شده است، می‌گیرد. مصالح به کار رفته در دیوارها عمدتاً آجر و در ستون‌ها، سنگ‌های چهارتراش است. همچنين از ملات ماسه و آهک براي ساخت دیوارهای و ستون‌های باربر استفاده شده است. محراب مسجد در وسط شبستان، دارای گچبری‌های زیبایی است. در مجاورت محراب نيز منبری سنگی با 10 پله قرار دارد که در دو طرف آن گلدسته‌های کوچک و سفید رنگی قامت افراشته‌اند .
او يادآور شد: ایوان مسجد که در وسط واقع شده، در دو طرف خود گلدسته‌هایی به ارتفاع 15 متر دارد که شکوه معماری اسلامی و ایرانی آن دوران را به رخ بيننده می‌کشد كه با کاشی‌کاری‌های زیبایی مزین شده است. در گذشته بانگ مؤذن مسجد از این گلدسته‌ها نمازگزاران را به به راز و نیاز با معبود فرا می‌خواند. نوع سقف‌های اين مسجد، سنتی و تلفیقی از طاق، تویزها، کلمبوها و طاق گهواره‌ای است. سقف ایوان اصلی بنا کاربندی و آجرهای رنگی جدا و چهار تیپ متنوع دارد. سقف ایوان‌های مسجد نیز گنبدی شکل و از آجر هستند.
آذر كيش گفت: ایرج افشار در کتاب یادگارهای خوزستان باستان در خصوص مسجد جامع دزفول آورده است: این مسجد در سده‌های هفت و 12 هجری قمری بازسازی و گسترش یافته است و ایوان شرقی آن از بناهای دوران صفویه به شمار مي‌رود که در سال يك هزار و110 هجری قمری بنا شده و سر در و گلدسته‌های آن متعلق به سده‌ی 12 هجری قمری است. از دیگر بخش‌های مسجد جامع دزفول شوادانی عمیق با مساحت 200 متر است که دارای 25 پله با اتاق‌های کوچکی در وسط پلکان است که در نداشته و در اصلاح به آن‌ها کت گفته می‌شود. برای تهویه هوای در شوادان مسجد 2 روزنه وجود دارد که از ویژگی‌های معماری دزفول در بناهای تاریخی و بافت قدیم اين شهرستان به شمار مي‌رود که آن را "دریزه" می‌نامند.
وي توضيح داد: در ورودی شوادان مسجد در صحن اصلی آن قرار دارد و از قدیم برای استراحت نمازگزاران در تابستان‌های گرم خوزستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اين مسجد در سال‌های انقلاب و نیز بعد از آن به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم شهر دزفول فعالیت داشته و در حال حاضر در طول سال و مناسبت‌های مختلف مراسم مذهبی برگزار مي‌كند. اين مسجدبه شماره 287 به ثبت در فهرست آثار ملی كشور رسیده است.
نظرات