نان در میان ایرانیان از قداست ویژه ای برخوردار است و از گذشته های دور اگر تکه ای از آن در گذرگاهی افتاده بود، هر رهگذری که ان را می دید ، از زمین برداشته و پس از بوسه بر آن، در جای بلندی می نهاد تا مبادا کسی بر روی آن پا بگذارد، حتی بیشتر از آن، مردم به نانی که در دست دارند با نام یک کتاب آسمانی سوگند خورده و یا سوگند می دادند.

در میان کردان افزون بر سنگک، گرده و لواش که در شهرهای بزرگ پخته می شوند نان های دیگری در گوشه و کنار این منطقه نیز پخته می شوند.

خبرنگار ایسنای کرمانشاه، به منظور معرفی برخی از نان های محلی استان کرمانشاه پای صحبت های پروفسور محمدرضا همزه ای استان برجسته مردم شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه نشسته است.

پروفسور همزه ای نان ساجی (saji) را یکی از نان های محلی کرمانشاه دانست و گفت: از گسترده ترنی گونه های پخت نان در میان مردم روستایی و کوچ نشین ، نانی است که بر روی یک ابزار فلزی به نام ساج پخته می شود.

وی افزود: ساج از درون با گل سرخ پوشیده شده تا گرمای آتش نان را نسوزاند، ساج را بر روی یک اجاز می گذاردند که به آن « کووانگ» می گویند که در آن با هیزم آتش درست می کنند و به آن چیلگ (chileg) گفته می شود، همچنین از تپاله که « ته پگه» tapega و بازمانده بوته نخود که « قوچه ل» ghauchal خوانده می شود برای آتش زیر ساج استفاده می کنند.

همزه ای سپس به معرفی نان تیری (tiri) پرداخت و گفت: نان تیری نانی بسیار نازک است که شاید بتوان گفت به نازکی نان لواش و گاه نازک تر و بمانند کاغذ می باشدفنان تیری هم با آرد ذرت وهم با آرد گندم پخته می شود.

وی ادامه داد: برای نازک کردن خمیر پیش از پختن، از یک ابزار چوبی بهره گرفته می شود.

عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه در مرعفی نان تپ تپی (Taptapi) گفت: این نان، بسیار نازک است به گونه ای که یک دانه آن از یک لقمه بزرگتر نیست، روستائیان این نان را برای میهمانان خود با کیفیت خوب می پزند.

همزه ای در مورد نا ن فه تیره، ابراز د اشت: خمیر این نا ن بدون تخمیر بکار می رود و فه تیره نان یبسیار کلفت است که با ارد گندم و بر روی ساج یا تنور زمینی پخته می شود.

وی ادامه داد: فه تیره همان نان کار است که کشاورزان یا کارگران با خود به سر کار می برند، در گذشته این نان باری توشه راه نیز پخته می شد.

این عضو انجمن ایرانشناسان اروپا افزود: برای پخت نان گردویی(نه رمه فیس) خمیر آرد گندم را با گردوی خرد و رنده کرده می  آمیزند که بسیار نازک بر روی ساج پخته می شود، پس از آن که نان از روی ساج برداشته می شود، روی آن را با گردوی رنده شده پوشانده و تا می کنند.

پروفسور همزه ای در مورد شیوه پخت گرده روغن، گفت: گرده روغن نانی استکه در گیلان غرب با روغن و آرد ذرت پخته می شود.

وی ادامه داد:این نا ن که بر روی ساج پخته می شود اندازه آن کمی کوچکتر از نان ساجی و کلفتی آن نزدیک به دو سانتیمتر است.

این استاد مردم شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه گرده زرده را از جمله نان هایی دانست که در میان ایل چوبین از تیره های زنگنه طرفداران زیادی دارد و شیوه طبخ آن به این ترتیب است که نا ن خمیر فتیر (ورنیامده) را با زردچوبه ،رازیانه، شکر و روغن کرمانشاهی می آ میزند و روی ساج می پزند.

پروفسور همزه ای در ادامه به بیان شیوه پخت نان زرده پرداخت و گفت: این نان مشابه همان نانی است که در میان ایل چوبی پخته می شود با این تفوت که در این نان علاوه بر آرد، زردچوبه، رازیانه، شکر و روغن مقداری شیر و تخم مرغ به خمیر افزوده می شود.

وی افزود: برای پخت نان زرده شیر و شکر را کمی حرارت داده و به آرد می افزایند و از آن خمیر درست می کنند آنگاه تخم مرغ، رازیانه و روغن کرمانشاهی را نیز که کمی گرم کرده اند، به خمیر می افزایند و می مالند، آنگاه تا ده دقیقه گذاشته و پس از آن بر روی ساج پخته می شود.

پروفسور همزه ای افزود: هنگامی که نان زرده بر روی ساج است، با استکان و قاشق نقش هایی روی آن درست می کنند.

رییس هیات مدیره سازمان دانش بومی و فرهنگ شفاهی ایران باختری سپس در مورد شیوه پخت « په پگ» papeg که یکی از نان های کردی است ا براز  داشت: این نان به دو گونه طبخ می شود در گونه اول که خاص مردم ایلام ست، نان همراه با پیاز خرد شده بر روی ساج پخته می شود.

وی در مورد شیوه دوم پخت « په پگ» گفت: این نان که در میان کوچ نشینان کلهر پخته می شود په پگ اول بهار نام دارد و در میان خاکستر پخته می شود، پپگ اول بهار یک نان آیینی است که گزارش گردآوری شده از روستای پلنگرد شهرستان اسلام آباد غرب بر آن است  که در گذشته کردان کلهر، تنها در آغاز بهار شیربرنج و نان په پگ را می پختند و برای پخت این نان همه خانواده همکاری می کردند.

پروفسور همزه ای ادامه داد: در هنگام آماده شدن خمیر برای پخت نان په پگ، یک مهره آبی رنگ درون آن انداخته و آنگاه چنگ زده می شد، هنگام پختن نان په پگ دیگر روشن نبود که مهره در میان کدام نان خواهد افتاد.

وی اذعان داشت:پس از پختن نان، آنها را در میان اعضای خانواده، پخش می کردند وآن نان مهره دار که سهم هر کس می شد، باور داشتن که در همه سال بخت و شادی به او روی آورد، همه خانواده هم تا پاین سال با او رفتار ویژه ای داشتند.

پروفسور همزه ای گفت: پس از پختن شیربرنج و پپگ اول بهار، مقداری از شیربرنج را روی یک سنگ می ریختند و کنارش نان پپگ می گذاشتند، آنها باور داشتند که « مادر بهار» در آن شب از آن خوراک خواهد خورد.

وی نان کزگه kezega را یکی از نان های کردی زاگرس نشین معرفی کرد و در مورد شیوه پخت آن ابراز داشت: این نان با آرد ذرت درست می شود و برای پخت آن ذرت را مانند گندم آسیاب نمی کنند بلکه با دسر dasarسنگی خرد می کنند، سپس از ذرت خرد شده خمیر درست کرده و روی ساج می پزند، نان کزگه بسیار ترد است.

این استاد برجسته مردم شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه در مرود نان « به روو» گفت: برای پختن نان به روو بلوط خشک را آسیاب کرده و با افزودن نمک و آب به آن خمیر را مانند نان ساج می پزند،نان بلوط را برای کسی که اسهال سخت داشت می پختند.

هدف اصلی از ارائه این گزارش معرفی نان هایی است که در روزگارانی نه چندان دور بر سر سفره زاگرس نشینان خود نمایی می کرد و مادر بزرگ هایمان در گوشه و کنار رشته کوه های با صلابت زاگرس با این نان از فرزندان، نوه ها و میهمانانشان  پذیرایی می کردند و لذت زندگی کردن را با همه وجودشان حس می کردند و روزگار می گذراندند.

امروزه روز اگر از کنار روستایی، ایلی و یا کوچه و برزنی که مادر بزرگی در آن مشغول پختن این نان هاست بگذریم تمام خاطرات زیبای کودکی در وجودمان تداعی می شود و به ایام خوش کودکی بر می گردیم اما آیا فرزندان ما هم چنین خاطرات خوبی خواهند داشت؟!!