عبدالعلی بیرجندی ریاضیدان و منجم سده های نهم و دهم که نام کامل او نظام الدین عبدالعلی بن محمدبن حسین است و وی را با القاب فاضل بیرجندی و محقق بیرجندی نیز نامیده اند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خراسان جنوبی، آرامگاه این دانشمند بیرجندی در روستای بجد از توابع بیرجند واقع شده است.

این روستا از لحاظ موقعیت در 6 یا 7 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند، در حاشیه جاده اصلی بیرجند- زاهدان قرار گرفته است و همین مساله باعث سهولت در دسترسی به این روستای تاریخی شده است.

اهالی این روستا اکثرا اهل سنت حنفی هستند و به کشاورزی و دامداری روزگار میگذرانند.

علی رغم محرومیت، روستای بجد از امکانات رفاهی و همچنین جمعیت کم، این روستا خواستگاه مشاهیر و بزرگان زیادی از جمله نظام الدین عبدالعلی بیرجندی بوده است که چهره شاخصی در علم ریاضیات و نجوم به شمار می رود.

از تاریخ تولد این چهره، اطلاع دقیقی در دست نیست و درباره مذهب او نیز بحث هایی وجود دارد.

در بعضی از نسخه های خطی آثارش از جمله در نخستین سطر از رساله شرح زیج جدید سلطانی، او را حنفی دانسته اند اما بعضی نیز با استناد به بخشی از دیباچه کتاب ابعاد و اجرام بیرجندی و با استناد به بعضی نوشته های بیرجندی درباره استخراج وقت ظهر و عصر او را شیعه گفته اند.

به هر حال به نظر می رسد که اشتهار بیرجندی به تشیع، بیش از شهرت وی به حنفی مذهبی بوده است، به طوری که آقابزرگ طهرانی در الذریعه و طبقات اعلام الشیعه، به معرفی و بررسی بسیاری از کتابهای بیرجندی پرداخته است.

 وجود چند بیرجندی در زمانهای مختلف، باعث شده است که بعضی از آثار آنان به عبدالعلی بیرجندی که از همه مشهورتر است نسبت داده شود، یکی از این افراد عبدالعلی بیرجندی بُجدی، از پیروان مذهب حنفی است، میرزا محمدعلی بن محمد اسماعیل قاینی بیرجندی نیز با عبدالعلی بیرجندی یکی دانسته شده و کتابی از او به عبدالعلی نسبت داده شده است.

 عبدالعلی بیرجندی از محضر استادان بزرگی بهره برد، به روایت خواندمیر علم حدیث را نزد خواجه غیاث الدین کاشانی متولد 832 و فنون حکمی را نزد منصوربن معین الدین کاشی، همکار غیاث الدین جمشید کاشانی، و سایر علوم را نزد کمال الدین قنوی آموخت.

ملامسعود شروانی و سیف الدین تفتازانی نیز از استادان او به شمار می روند.

در برخی از نوشته ها این شخصیت بزرگ بیرجندی را استاد شیخ بهایی دانسته اند که با توجه به زمان تولد شیخ بهایی نادرست است.

برای مرگ این افتخار بیرجندی تاریخ های مختلفی ذکر شده است اما تاریخ پایان یافتن تعدادی از کتابهایش، مرگ وی را در934 تأیید می کند.

وی دارای تالیفات بسیاری در زمینه ریاضیات و ستاره شناسی به زبانهای فارسی و عربی بوده که برخی از آنان در کتابخانه‌های انگلستان و هند نگهداری می‌شوند.

اسطرلاب به فارسی، که آن را به نامهای بیست باب در معرفت اسطرلاب و تحفه حاتمیه نیز معرفی کرده‌اند که این اثر در جمادی الاولی ۹۰۰ نوشته شده‌است نسخه‌ای از این رساله در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.

شرح مختصر الهیئه به زبان عربی، شرحی است بر ترجمه عربی خواجه نصیرالدین طوسی از سی فصل در معرفت تقویم خود، با نام مختصر الهیئه که نسخه‌ای از آن به شماره add۳۵۸۹ در دانشگاه کیمبریج وجود دارد.

المختصر فی بیان آلات الرصد، به عربی که تنها نسخه شناخته شده این کتاب در کتابخانه آصفیه در هندوستان نگهداری می‌شود.

شرح التذکره النصیریه فی الهیئه، به عربی، تألیف در سال ۹۱۳ هجری قمری، شرحی است بر التذکره النصیریه فی الهیئه خواجه نصیرالدین طوسی در سال ۱۱۴۲ هجری قمری (۱۷۲۹ میلادی) نایاناسو کهوپادیایه، این کتاب را به زبان سانسکریت ترجمه کرده ‌است.

ابعاد و اجرام به زبان فارسی، در بیان ابعاد و مسافتهای زمین و بعضی مسائل فلکی که این کتاب اجرام سفلی و اوضاع اجرام علوی، مسالک و ممالک و مساحت سطوح اجسام نیز نامیده شده ‌است.

شرح بیست باب در معرفت اسطرلاب، به فارسی، تألیف در سال ۸۹۹ هجری قمری، شرحی است بر رساله خواجه نصیرالدین طوسی.

الحاشیه علی شرح الملخص، تألیف بعداز سال ۹۲۱ هجری قمری، حاشیه‌ای است عربی بر شرحی که قاضی زاده رومی بر رساله الملخص فی الهیئه چغمینی نوشته‌ است.

کشاورزی نامه، به فارسی، که به نامهای فن کشت و زراعت، رساله در فلاحت و ارشاد الزراعه نیز نامیده شده‌است.

بیست باب در معرفت تقویم شامل؛ ترجمه تقویم البلدان ِ ابوالفداء، رساله در هیأت به فارسی، رساله فی آلات الرصد به عربی، شرح آداب المناظره به عربی، که در باب منطق است، شرح الشمسیه به عربی که در باب ریاضیات است، شرح الفوائد البهائیه به عربی، که در باب ریاضیات است، شرح المجسطی یا شرح تحریر المجسطی به عربی، شرح زیج جدید سلطانی به فارسی، شرح الدرّالنّظیم فی خواص القرآن الکریم به عربی نیز اط کتب این شخصیت بزرگ علمی است.