حسینعلی ملا‌ح در نواختن ویولون، تار و سه‌تار مهارت بسیار داشت اما پیش از آن‌که او آهنگساز یا نوازنده باشد؛ یک منتقد و مفسر موسیقی بود. 

به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، ملاح در طول زندگی خود فعالیت‌ها و کارهای هنری بسیار زیادی انجام داد و هنر نقاشی را در هم در کنار دیگر فعالیت‌های موسیقی خود مانند تدریس دنبال کرد؛ در واقع می‌توان او را از بزرگ‌ترین مؤلفان و پژوهشگران عرصه موسیقی به‌ویژه موسیقی سنتی ایرانی نام برد. 

ملاح از کودکی به موسیقی و فراگیری آن عشق و علاقه خاصی داشت و لحظه‌ای از آن دور نمی‌شد؛ به طوری که هر زمان فرصتی پیدا می‌کرد به موسیقی روی می‌آورد و صفحه‌هایی را روی گرامافون می‌گذاشت و مدت‌ها به آن گوش می‌داد و حیرت‌زده مجذوب موسیقی می‌شد. 

حسینعلی ملاح در سن چهارده سالگی با ویولونی که پدرش برای او تهیه کرده بود، کار خود را آغاز کرد و در ابتدا نزد معلم نقاشی خود که از موسیقی هم سررشته‌ای داشت تمرینات خود را شروع کرد اما به صورت حرفه‌ای نزد اساتیدی مانند ابوالحسن صبا، حسین یاحقی و کلنل وزیری رفته و به یادگیری علم موسیقی مشغول شد.

حسینعلی ملا‌ح از چهارده‌ سالگی به‌ نواختن ویولون پرداخت و پس از هشت سال در نواختن تار و سه تار مهارت پیدا کرد و نزد فروتن راد، تمرین و یادگیری ویولون و سپس آرمونی را نزد استاد روح‌الله خالقی آموخت و سرانجام از مدرسه عالی موسیقی کشور، موفق به دریافت دیپلم موسیقی شد.

ملاح هنرمندی بزرگ و با استعداد بود به گونه‌ای که با ویولون، سه تار، تار، نت و آهنگ دمساز شد و خدمات بسیار ارزنده‌ای به موسیقی کشور کرد و آثار بزرگی از خود در قسمت کتابت و تئوری موسیقی ایران، به جای گذاشت که قطعا راه گشای نسل‌های آینده خواهد بود.

شاید بتوان گفت ملاح بیش از هر نویسنده صاحب نامی در این راه گام برداشته و قلم زده، علاوه بر مطالب گوناگونی که در مجلات و روزنامه‌ها تحریر کرده باید شرحی بر رساله موسیقی جامی، رساله موسیقی بهجت الروح، حافظ و موسیقی، تاریخ موسیقی ایران را نام برد که چاپ و منتشر شد.

حسینعلی ملاح علاوه بر موسیقی، با هنر نقاشی آشنایی کامل داشت و آثار بزرگی از خود به جای گذاشت و تصویرهای بسیار جالب و استثنایی خلق کرد که از جمله آثار او تصویر کلنل وزیری و کمال الملک به شمار می‌روند.

با تمام این ویژگی‌ها، حسینعلی ملاح مردی بی تکبر، خوش ‌برخورد و مهماندوست بود به طوری که درب خانه‌اش همیشه به روی اهل موسیقی، علم و ادب باز بود و هر کمکی که از او برای هنرآموزان موسیقی برمی‌آمد، دریغ نمی‌کرد.

آثار حسینعلی ملاح را می‌توان به سه بخش تالیفات، ترجمه‌ها و نیز آثار صوتی تقسیم کرد که آثار تالیفات او شامل «شرح زندگی غلامحسین درویش»، «پیوند موسیقی و کلام»، «تاریخ موسیقی ایران»، «تاریخ موسیقی نظامی»، «حافظ و موسیقی»، «منوچهری دامغانی و موسیقی»، «فرهنگ سازها»، «شرح کامل صد غزل از حافظ» و نیز «دانش‌نامه ایرانیکا» از جمله آثار او به شمار می‌روند.

آثاری که در بخش ترجمه موجود است «زنده باد زندگی»، «دختران فضل‌فروش» و «مونا و انا» است و نیز در بخش آثار صوتی هم می‌توان «رقص ژاله» و «رویای هستی» نام برد.

سرانجام حسینعلی ملاح در بیست و هفتم تیر ماه سال ۱۳۷۱ در تهران درگذشت.

یادداشت از مینا خلیل‌زاده با استفاده از یادنامه حسینعلی ملاح