روزهای پایانی سال که فرامی‌رسد همه به فکر نو کردن لباس و تمیز کردن خانه هستند اما ۱۵ اسفند که به نام روز درختکاری شناخته می‌شود روزی است که مردم سعی می‌کنند این تازگی و سر سبزی را به زمین نیز هدیه بدهند، درختان نبض زمین و مایه حیات موجودات زنده هستند، درخت نماد آبادانی و شاخص سبزی و خرمی است.
کاشت درخت به‌نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت است سرمایه‌ای که ثمره آن بعد از ده‌ها سال به بار می‌نشیند در کنار کاشت درخت باید حفظ و نگهداری آن نیز موردتوجه قرار بگیرد، باغستان سنتی قزوین نمونه خوبی از کاشت، حفظ و نگهداری درختان کهن‌سال است به‌طوری‌که تعداد زیادی درختان ۳۰۰ تا ۴۰۰ ساله پسته در باغستان قزوین وجود دارد، باغستانی سنتی قزوین با بیش از ۲ هزار هکتار باغ درختان زیادی دارد که همه آن‌ها با عشق کاشته شدند اما حالا بعد از گذشت بیش از هزار سال این درختان در حال نابودی هستند.
این روزها خطرات زیادی باغستان را تهدید می‌کند اما آنچه بیشتر از همه باغداران را نگران کرده آب‌رسانی به باغستان است، حفظ حقابه باغستان همواره مورد تأکید باغداران بوده اما این روزها پروژه احداث سد لاستیکی باهدف ایجاد دریاچه تفریحی در مسیر رودخانه ارنجک، نگرانی‌ها نسبت به‌حقابه باغستان را افزایش داده است.
به گزارش ایسنا، شهرداری قزوین به‌منظور تقویت جنبه‌های گردشگری قزوین طرح تأسیس دریاچه مصنوعی در بوستان فدک را کلید زده است، باغداران حقابه‌بر از رودخانه ارنجک (باراجین) و نیز برخی از خبرگان آب و صاحب‌نظران شهرسازی پایدار کشور، احداث سد لاستیکی و ایجاد دریاچه تفریحی را نادرست و تجاوز به حقابه هزار ساله باغستان می‌دانند و درباره آسیب‌هایی که ساخت این دریاچه به بخش بزرگی از باغستان و هویت شهر ۸۰۰۰ ساله قزوین می‌زند، هشدار می‌دهند.
حفاظت خاک و آب مسئله مهم مدیریت باغستان
مریم شهبازی، عضو انجمن توسعه حیات شهر و رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیه انجمن‌های علوم زیستی ایران در این خصوص به ایسنا می‌گوید: ایرانیان از دیرباز به روش‌های سنتی حفاظت خاک و آب با توسعه همزمان کشاورزی متناسب با محدودیت‌های اقلیمی خاک و زمین در کشور دست پیداکرده بودند، این شیوه‌های سنتی و دانش‌های بومی با محیط‌زیست و شرایط اقلیمی پرفشار کشور ما منطبق بود و از سوی دیگر منطبق با نیازهای آبخیزنشینان و با مشارکت آنان بود.
وی ادامه می‌دهد: از دیرباز استحصال آب باران و بهره‌برداری از سیلاب راهی متداول برای باغداری و زراعت در مناطق خشک و نیمه‌خشک بود، قدمت این روش ۷۰۰۰ ساله و باغستان سنتی قزوین با قدمتی بالغ‌بر ۱۵۰۰ سال نمونه بی‌نظیری از این سامانه‌های سنتی ارزشمند است؛ مزایای استفاده از این سامانه‌ها علاوه بر تولید محصول، کنترل سیل، حفاظت خاک و تغذیه آب‌های زیرزمینی و آبخوان است.
عضو هیئت‌علمی گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی گرگان اظهار می‌کند: بی‌توجهی به این سامانه ارزشمند و منحصربه‌فرد در کشور و اجرای پروژه‌های بخشی نگر و همراه با سوداگری زمین نشان می‌دهد که مدیران در سال‌های اخیر بدون توجه به ارزش‌های باغستان فعالیت کردند، این روزها نیز بحث احداث دریاچه تفریحی بر روی رودخانه ارنجک مورد اعتراض است.
وی تأکید می‌کند: رودخانه ارنجک یکی از رودخانه‌های فصلی است که عملاً تغذیه‌کننده بخش عمده‌ای از باغستان حدود ۹۰۰ هکتار است، شهر قزوین در دامنه کوهپایه‌های البرز و بر روی مخروط افکنه‌ی رودخانه‌های فصلی واقع‌شده است به همین دلیل طی فصل‌های بهار و زمستان در معرض سیلاب‌های فصلی قرار دارد؛ شهر قزوین در طول تاریخ خودش در اقلیم و آب‌وهوای خشک و نیمه‌خشک به سر برده لذا مدیریت آب و بهره‌برداری از رودخانه‌های فصلی ضروری است.
سد لاستیکی جنایتی علیه اکوسیستم
شهبازی با اشاره به پروژه سد لاستیکی یادآور می‌شود: پیش‌ازاین نیز پروژه‌های ناکارآمد دیگری روی این رودخانه اجراشده بود، محور موسوم به کمربند شرق بدون توجه به رژیم‌های هیدرولوژیک رودخانه باراجین و دیگر پروژه‌های عمرانی و گردشگری است که متأسفانه منجر به عدم تخصیص حقابه به باغستان می‌شوند درحالی‌که این اثر طبیعی ثبت ملی شده و در انتظار ثبت میراث جهانی کشاورزی و ازنظر میراث فرهنگی در حال ثبت جهانی است.
وی خاطرنشان می‌کند: طراحان سد لاستیکی خودشان اذعان دارند که منابع تأمین آب برای احداث آن کافی نیست، در قزوین اجازه حفر چاه عمیق وجود ندارد بنابراین باید از آب خام یعنی آب شهری استفاده کنند چراکه آب رودخانه فصلی است و برای احداث دریاچه کافی نیست.
عضو انجمن توسعه حیات شهر تأکید می‌کند: آمار بلندمدت هواشناسی نشان می‌دهد که قزوین شهری خشک و نیمه‌خشک است میزان بارندگی سالانه میانگین ۳۰۰ میلی‌متر و تبخیر آن ۱۵۰۰ ملی متر است منطقه ما فصل خشک نسبتاً طولانی دارد بنابراین باید بررسی شود که آیا باغستان آب پایدار دارد که ما از بخشی از حقابه آن بگذریم؟
وی بیان می‌کند: قوانین و مصوبات عالی‌ترین شورای عالی کشور شورای عالی شهرسازی و معماری تأکید دارد حقابه باغستان از رودخانه را هرگز نباید برای احداث پروژه‌های عمرانی و گردشگری مصرف کرد بااین‌حال طرح‌هایی مصوب و عملیاتی می‌شود، سد لاستیکی نیز یکی از پروژه‌هایی است که به باغستان آسیب می‌رساند.
شهبازی خاطرنشان می‌کند: برای احداث سد، خاک‌برداری شدیدی صورت گرفته است و در آینده نیز شاهد سطح تبخیر وسیع خواهیم بود، تلفات تبخیر در چهار ماه ۳۶۰۰ مترمکعب پیش‌بینی‌شده است اگر سطح دریاچه را بزرگ‌تر در نظر بگیرند این میزان به ۱۴ هزار مترمکعب می‌رسد که در این صورت کل آب دریاچه تبخیر می‌شود.
وی عنوان می‌کند: باغستان یکی از زنده‌ترین و پویاترین باغاتی است که طی ۱۵۰۰ سال در برابر قحطی‌ها و خشک‌سالی‌ها ایستاده و به دست ما رسیده است، امروز در تلاطم مدیریت شهری قرارگرفته و بیم آن می‌رود که تاب نیاوریم، طرح‌هایی مثل سد لاستیکی جنایتی علیه اکوسیستم است و باید از آن جلوگیری شود.
دریاچه با شرایط اقلیمی ما تناسب ندارد
عباس باباییان، باغدار پیشروی باغستان نیز در این خصوص به ایسنا می‌گوید: اگر ما اندکی با جغرافیای شهر قزوین آشنایی داشته باشیم، باید بدانیم که در فرسخی از شمال شهر کوهپایه‌ها و رشته‌کوه‌های البرز را داریم و در فرسخی از شهر به سمت پایین یعنی قسمت جنوبی شهر بیابان شوره‌کات داریم.
وی ادامه می‌دهد: در میان کوه و دشت و در مراوداتی که در میلیون‌ها سال صورت گرفته رسوبات آبرفتی ایجادشده حدود پنج تا ۶ هکتار زمینی را به وجود آورده که ویژگی‌های خاص ازلحاظ رسوب‌گذاری، نوع زاویه تابش آفتاب، همه دست‌به‌دست هم داده و اسمش را گذاشتند سرزمین، منطقه یا ناحیه باغستان سنتی که با ۲ یا یک‌بار آبیاری در سال می‌شود محصولات مفیدی را از آن برداشت کرد.
این باغدار می‌گوید: این ناحیه که به آن باغستان سنتی می‌گوییم توسط ۵ رودخانه فصلی که از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند آبیاری می‌شود، با توجه به تومار قدیمی شهر که قدمتی هزار ساله دارد و با مهر تاریخ‌دان مشهور حمدالله مستوفی ممهور شده کل مساحت باغستان بیشتر از ۴۰۰۰ هکتار نبوده است.
باباییان یادآور می‌شود: عده‌ای می‌گویند مساحت باغستان درگذشته ۶۰۰۰ هکتار بوده است، این‌ها راه گم می‌کنند تا وظایف خودشان را در آب‌رسانی به باغستان به‌خوبی انجام ندهند، مثلاً می‌گویند مساحت کم شده است اما میزان آب دو برابر شده است، این در حالی است که در همان تومار سرزمین قزوین جزو جغرافیای خشک است و قنات‌های متعددی در شهر داریم که از کوهپایه کشیده شده و نشان می‌دهد قزوین سرزمین کم‌آبی است که رودهای خروشان دائمی نداشته و به قنات وابسته بوده است.
وی اظهار می‌کند: درگذشته به خاطر کم بودن آب در قزوین دعوا می‌شود به‌طوری‌که نام یکی از تومارهای آب «امیر از شر» است چراکه برای استفاده از آب شری ایجاد و فردی کشته‌شده و خون‌بها دادند، تاریخ نشان می‌دهد که از قدیم‌الایام در قزوین خشکی بوده و نزاع‌هایی به پا شده است وقتی با این وضعیت آشنا باشیم و قسمت قنات را هم اضافه کنیم دیگر به دنبال ساخت دریاچه مصنوعی نمی‌رویم چراکه دریاچه برای سرزمین ما نیست و با شرایط اقلیمی ما تناسب ندارد، اگر لازم بود خودبه‌خود میلیون‌ها سال پیش دریاچه درست شده بود.
۹۰ درصد باغستان آب پایدار ندارد
این باغدار بیان می‌کند: ما باید از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود به نحو احسن استفاده کنیم، باید ببینم که قدیم چه داشتیم و هر حرکت و پیشرفت بر اساس همان پتانسیل‌های قدیمی صورت بگیرد، هر نسلی پله‌ای برای ترقی می‌گذارد اما بعداز این همه سال ما پله تحولی برای باغستان نداشتیم.
وی تأکید می‌کند: خانه‌های کاه‌گلی آجری و تیرآهن شده، خیابان‌ها و میدان‌ها تغییر کرده‌اند ولی باغستان همچنان سنتی مانده است. در ۹۰ درصد باغستان آب پایدار وجود ندارد اگر آب پایدار را به‌عنوان چاه‌های عمیقی که هست در نظر بگیریم، آبیاری بستگی دارد به مقدار نزولات آسمانی و بارشی که در قزوین رخ می‌دهد، بارندگی باید به صورتی باشد که جریان آب رودخانه را ببینیم.
باباییان خاطرنشان می‌کند: برای احداث دریاچه منابع تأمین آب کافی نیست و اجازه حفر چاه در دشت قزوین وجود ندارد بنابراین باید از آبخوان شهری استفاده کنند؛ من به کارشناسان طرح ایراد می‌گیرم که از ذخیره دانش بومی شهروندان و باغداران استفاده نکردند، ذخیره دانش و تجربه باغداران و اسنادی که در خرید آب منطقه‌ای داریم می‌گوید هر چهار سال رودخانه خشک است و باغداران باید بروند کانال طالقان آب بخرند و سهمیه‌بندی کنند وقتی ما هر چهار سال آب می‌خریم یعنی این رودخانه آب ندارد، باغ‌هایی که در تک‌تک سندها نوشته با حقابه از رودخانه ارنجک باز هم در برخی موارد آب ندارد.
وی بیان می‌کند: در این تغییر اقلیم که هوا گرم شده است تابستان تبخیر و تنش آبی بالایی داریم به خاطر این‌که چاه‌های جذبی یعنی چاه‌های خانگی فاضلاب از سطح شهر جمع‌آوری شدند؛ اولین معضل آن پایین آمدن رطوبت بود و درختان زردآلو خشک شدند، درواقع با حذف چاه‌های جذبی رطوبتی که به باغستان می‌آمد بعد از درختان زردآلو درختان بادام نیز در حال خشک شدن است.
این باغدار یادآور می‌شود: هرجایی که پیشرفت صورت گرفته سنت با نوآوری ترکیب‌شده است، اندکی از نوآوری و مدرنیته آمده داخل سنت آن را به‌روز کرده است؛ اگر بخواهیم سنتی عمل کنیم باید عمر جوانی‌مان را بگذاریم تا یک درخت پیوند بخورد و نسل بعدی بتواند پسته برداشت کند این در حالی است که اگر در تابستان‌های گرم آب پایدار داشته باشیم نهال را زیر ۱۰ سال به پیوند می‌رسانیم.
سد لاستیکی و تهدید حیات باغستان
وی خاطرنشان می‌کند: باید به جغرافیای شهری توجه کنیم؛ پنج رودخانه شهر ما فصلی است و در فصل‌های بهار آب‌دارند و تابستان آب ندارند، پنج ناودان آب را به پشت کوه‌های شمالی در گودال باغستان می‌آورد و آب شرب و آب چاه‌های کشاورزی اطراف باغستان را تأمین می‌کند و میلیون‌ها درخت هوای تسویه شده را در خدمت آحاد شهروندان قرار می‌دهند، آقایان مدیران متولی باید در مورد آب باغستان داد بزنند نه ما که زورمان به‌جایی نمی‌رسد.
باباییان تأکید می‌کند: سد لاستیکی، طرح فاجعه‌بار جدیدی است که این روزها در حال اجراست. طرحی که با اجرایی‌شدنش، به‌طور مستقیم حیات درختان ۹۰۰ هکتار از نیمه‌ی شرقی باغستان سنتی قزوین را با خطر جدی روبه‌رو می‌کند.
به گزارش ایسنا، در شرایط اقلیمی سرزمین‌های خشک و نیمه‌خشک، بخش بزرگی از آب اندکی که به ساکنین این سرزمین اعطاشده، به‌صورت تبخیر از بین می‌رود. پیشینیان ما طی هزاران سال با خرد و تدبیر خود دریافتند که این آب مختصر باید در زیرزمین، در کاریزها و آبخوان‌ها پنهان شود؛ زیرا این سرمایه باارزش به‌واسطه نور خورشید و جریان باد در معرض تهدید است حال باید دید مسئولان و طراحان سد لاستیکی چه تدبیری برای تبخیر این میزان آب که حق اصلی باغستان است اندیشیده‌اند؟
انتهای پیام
نظرات