خلیج گرگان با وسعت حدود ۴۰۰ کیلومترمربع در جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است. این خلیج با حداکثر عمق سه متر، خلیجی کم‌عمق محسوب می‌شود و تراز آب آن وابسته به دریای خزر است. در سال‌های اخیر با کاهش سطح تراز آب دریای خزر، روند خشک شدن خلیج گرگان نیز آغاز شد و بر اساس آخرین بررسی صورت گرفته، حدود ۲۷ درصد از خلیج گرگان نسبت به زمان پرآبی آن خشک شده است. تداوم افزایش روند گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی، نگرانی‌ها نسبت به تداوم روند کاهش سطح تراز آب دریای خزر و به دنبال آن خشک شدن خلیج گرگان را دوچندان کرده است.
در سال‌های نه چندان دور خلیج گرگان از طریق دهانه آشوراده و کانال خزینی با دریای خزر در ارتباط بوده اما در حال حاضر تنها از طریق دهانه آشوراده به عرض تقریبی ۲.۲ کیلومتر با دریای خزر در ارتباط دائمی است. البته این نقطه از طریق ناحیه کم‌عمقی موسوم به چاپاقلی واقع در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر با دریای مادری در ارتباط است.
البته خلیج گرگان در دهه ۵۰ تراز آب یک متر پایین‌تر از حال حاضر را تجربه کرده است ولی مشکلات آن زمان خلیج گرگان همانند امروز نیست و در طول این سال‌ها فعالیت انسانی در حوضه آبریز خلیج بسیار افزایش پیدا کرده است.
اهمیت حفظ ارزش زیستگاهی خلیج، تحت شعاع قرار گرفتن معیشت بسیاری از مردم منطقه به‌ویژه ساحل‌نشینان در دو استان گلستان و مازندران و خطر شکل‌گیری کانون ریزگرد در منطقه باعث شده که در سال‌های اخیر احیای خلیج گرگان به یک مطالبه جدی تبدیل شود.
بعد از گذشت حدود دو سال از پیگیری‌های مداوم برای به نتیجه رساندن اقدام عملی برای نجات خلیج گرگان و پس از کش‌وقوس‌های فراوان، طرح احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله در ستاد ملی هماهنگی مدیریت تالاب‌های کشور به تصویب رسید و مبلغ ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار از محل منابع سازمان بنادر، محیط زیست، جهاد کشاورزی و وزارت نیرو طی ۵ سال برای نجات خلیج گرگان در نظر گرفته شد.
طرح احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله ابلاغ شد
محمدرضا کنعانی_ مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: طرح احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله در ستاد ملی هماهنگی مدیریت تالاب‌ها مصوب و توسط دکتر جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور به دستگاه‌ها ابلاغ شد اما متأسفانه تاکنون اقدام عملیاتی در خلیج رخ نداده است.
وی خاطرنشان کرد: در این فرایند همواره انتقاداتی به محیط زیست وارد می‌شد که مانع انجام اقدام عملی در خلیج می‌شود اما حالا که مجوزها داده و طرح هم ابلاغ شده، چرا کاری انجام نمی‌شود؟
کنعانی تأکید کرد: امروز تمامی موانع و ابهامات برای اجرای طرح احیای خلیج گرگان برطرف و مجوزهای لازم داده شده و نیاز است که دستگاه‌ها اقدامات خود را انجام دهند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان گفت: علاوه بر موضوع متأثرکننده تلفات پرندگان مهاجر در سال گذشته و امسال، در صورت خشک شدن خلیج گرگان زندگی بسیاری از جوامع محلی منطقه تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به مرگ‌ومیر پرندگان در خلیج گرگان، تصریح کرد: سال گذشته تلفات پرندگان مهاجر از تالاب میانکاله در بخش غربی خلیج در محدوده استان مازندران آغاز و به سواحل گلستان رسید. امسال در حال حاضر تلفات در تالاب میانکاله آغاز شده و نگران آن هستیم که مجدداً تلفات را در سواحل بندر ترکمن و گمیشان داشته باشیم.
کنعانی معتقد است که ورود آلاینده‌ها از مناطق مسکونی، ورود فلزات سنگین، کود و سموم کشاورزی از طریق زه آب‌های کشاورزی، پسروی آب دریا و کاهش سطح آب خلیج و کاهش ورود آب از حوزه آبریز بالادست باعث ایجاد این شرایط در خلیج شده است.
تکرار تراژدی مرگ‌ومیر پرندگان خلیج
حسینعلی ابراهیمی کارنامی_ مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با اشاره به تلفات مرگبار پرندگان وحشی در تالاب میانکاله واقع در بخش غربی خلیج گرگان، به ایسنا گفت: بر حسب اعلام دامپزشکی و بر اساس نحوه تلف شدن، گونه‌های درگیر و زمان تلف شدن مانند سال گذشته، احتمالاً پای بوتولیسم در میان است.
وی تأکید کرد: برای جلوگیری از تکرار این فاجعه باید حقابه تالاب را بدهند، چاه‌های غیرمجاز منطقه باید مسدود شده، الگوی کشت کشاورزی تغییر پیدا کند، جلوی ساخت سازهای غیرمجاز و ورود فاضلاب نیز گرفته و همچنین بهره‌برداران شیلاتی نیز ساماندهی شوند.
خلیج احیا نشود تلفات پرندگان هر سال تکرار می‌شود
بهمن نقیبی_ معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی با اشاره به اینکه آمار تلفات در تالاب میانکاله در حال افزایش است، به ایسنا گفت که باکتری به نام کلستریدیوم بوتولینوم در محل‌هایی که اکسیژن کم باشد در بقایای گیاهان کف تالاب رشد می‌کند و گرمای هوا نیز شرایط را برای رشد این باکتری فراهم می‌کند.
وی با اشاره به اینکه سم بوتولیسم بسیار کشنده است، بیان کرد: اگر تالاب میانکاله و خلیج گرگان احیا نشود این فاجعه ممکن است سالیان سال تکرار شود.
زمستان سال گذشته حدود ۴۳ هزار قطعه پرنده مهاجر آبزی در محدوده تالاب میانکاله و خلیج گرگان در دو استان مازندران و گلستان تلف شدند. امسال نیز تاکنون مرگ‌ومیر بیش از ۲ هزار قطعه پرنده مهاجر در تالاب میانکاله گزارش شده است.
معیشت صیادان وابسته به خلیج گرگان
سیدمصطفی عقیلی نژاد_ مدیر امور ماهیان خاویاری گلستان در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه خلیج گرگان جایگاه بسیار مهمی در پرواربندی برخی از انواع ماهیان دارد، اظهار کرد: ۳۲ گونه ماهی در خلیج گرگان شناسایی شده و این خلیج برای شیلات دارای اهمیت بسیار زیادی است.
وی با اشاره به اینکه خاویار این منطقه بهترین خاویار دنیا است، گفت: به موضوع خلیج گرگان نباید به عنوان یک موضوع استانی نگاه کرد، بلکه این یک موضوع ملی و بین‌المللی است.
مدیر امور ماهیان خاویاری گلستان بیان کرد: سواحل گلستان از شیب ملائمی برخوردار است و به همین دلیل از پسروی و پیشروی آب دریای خزر لطمه‌های زیادی خورده است. طی ۲۰ سال اخیر کاهش بیش از یک و نیم متری سطح آب دریای خزر موجب شده که کانال‌های ارتباطی بین دریا و خلیج گرگان مسدود شود و یا به حداقل عمق برسند.
عقیلی نژاد خاطرنشان کرد: خلیج گرگان برای احیای خود همواره نیازمند به آب دریای خزر بوده و امروز که حدود ۹۰ درصد کانال‌های ارتباطی مسدود شده، تبادل آبی کم و خصوصیات زیستی آنکه محل پرواربندی ماهیان مختلف بوده، با چالش روبه‌رو شده است.
وی گفت: با اینکه هیچ شرکت صیادی در خلیج گرگان عملیات صید انجام نمی‌دهد اما این خلیج پشتوانه‌ای برای حدود ۳۰ شرکت صیادی استان است که در سواحل دریای خزر مشغول به فعالیت هستند.
عقیلی نژاد تأکید کرد: راهکار کوتاه‌مدت برای کمک به احیای خلیج گرگان، لایروبی کانال چاپاقلی است که امیدواریم هر چه زودتر این امر محقق شود.
خلیج گرگان مرکز کانون ریزگرد می‌شود
پروین غفاریان_ رئیس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی معتقد است که خلیج گرگان در صورت پایین آمدن تراز آب دریای خزر و خشک شدن آن و پوشیده شدن آن از علفزار، می‌تواند به عنوان منبع گردوغبار محسوب شود.
وی در وبیناری با موضوع راهکارهای پایداری خلیج گرگان بیان کرد که در صورت خشک شدن زمین و نبود بارش در چند روز، با وزش باد، ذرات شن و خاک از سطح خلیج بر خواسته و با توجه به جهت جریانات، محدوده قابل‌توجهی را تحت تأثیر غبار قرار خواهد داد و شدت گردوغبار نیز به میزان سرعت باد در محدوده خلیج گرگان وابسته است.
راهکار علمی نجات خلیج گرگان
حمید علیزاده_ معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در وبیناری با موضوع راهکارهای پایداری خلیج گرگان، با اشاره به اینکه این پژوهشگاه اخیراً با سفارش استانداری گلستان مطالعاتی بر روی خلیج گرگان انجام داده است، گفت که مطالعات ما نشان داد جریان غالب در خلیج گرگان بیشتر وارد شونده است و شوری آب آن در ترازهای بالا و پایین همیشه بیشتر از میزان شوری آب دریای خزر است و با توجه به وضعیت نیمه‌خشک آن، همواره آب از دریای خزر وارد خلیج گرگان می‌شود و آب در آن تبخیر خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به این شرایط تنها لحاظ کردن حقابه، وضعیت این خلیج را بهبود نمی‌بخشد. حقابه برای پایداری اکولوژی این حوضه بسیار مؤثر است، ولی برای تبادل آب میان این خلیج با دریای خزر کمک نمی‌کند، بلکه لازم است محل‌های ورود خلیج با دریای خزر شامل "چاپاقلی"، "آشوراده" و "خزینی" که از رسوبات پر شده است، تخلیه شود.
معاون پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با بیان اینکه درصورتی‌که این ۳ کانال به‌طور کامل مسدود شود، خلیج خشک خواهد شد، تصریح کرد: لازم است محل‌های تبادل آب میان خلیج و دریای خزر به‌ویژه در آشوراده و چاپاقلی تسهیل شود.
به گزارش ایسنا، حال که احیای خلیج گرگان نیاز به لایروبی کانال‌های ارتباطی بین خلیج و دریا دارد و مجوز این کار نیز صادر شده، نیاز است هر چه زودتر و قبل از اینکه دچار فاجعه زیست‌محیطی بیشتری شویم، گام‌های عملی در این راه برداشته شود.
انتهای پیام
نظرات