البته شفافیت آرای نمایندگان ذیل مفهوم گسترده‌تری تحت عنوان شفافیت پارلمانی تعریف می‌شود که شامل اطلاعات وسیعی از جمله آرای نمایندگان، حضور و غیاب‌ها، نظام مالی مجلس، جلسات کمیسیون‌ها، متن کامل مذاکرات مجلس و ... می‌شود. در مجموع بیش از ۱۰۰ شاخص برای ارزیابی شفافیت پارلمانی وجود دارد که از این میان، شفافیت آرا از اهمیت ویژه‌تری برخوردار است.
شفافیت پارلمانی در مجالس کشورهای مختلف
شفافیت آرای نمایندگان موضوعی رایج در بسیاری از کشورهای جهان است و این کشورها بحث شفافیت آرای نمایندگان را به عنوان یک اصل بدیهی و اولیه پذیرفته‌اند. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، طبق آیین‌نامه داخلی پارلمان اروپا، رای‌گیری نهایی بر روی هر طرح و لایحه و همچنین رای‌گیری برای بررسی و اصلاحات بر روی اسناد مهم اتحادیه اروپا، به شیوه رای‌گیری مبتنی بر اسامی انجام می‌شود. در این شیوه نوع رای هر نماینده در مقابل اسم او به نمایش در می‌آید. نتایج آرای نمایندگان پارلمان اروپا، یک روز پس از رای‌گیری به تفکیک هر نماینده بر روی سایت پارلمان قرار می‌گیرد و برای عموم مردم قابل مشاهده می‌باشد.
همچنین پخش زنده جلسات موجب می‌شود حتی زمانی که پارلمان از روش رأی‌گیری با نشان دادن دست (یعنی نمایندگان با بالا بردن یا پایین نگه داشتن دست، موافقت یا مخالفت خود را ابراز می‌کنند) استفاده می‌کند نیز بتوان رفتار نمایندگان را رصد کرد. در جلسات کمیسیون نیز اصل بر این است که تمامی جلسات برای مردم قابل دسترسی باشد و مردم بتوانند در آن جلسات شرکت کنند، ولی ممکن است که برخی از جلسات با تصمیم کمیسیون‌ها غیرعلنی برگزار گردد.
همچنین در جلسات علنی مجلس نمایندگان انگلستان نیز مشروح مذاکرات روزانه صحن و کمیسیون‌ها همراه با لیست آرای نمایندگان به طرح‌ها و لوایح، در نسخه‌های الکترونیکی در وبسایت پارلمان به صورت رایگان در ساعت 6 صبح روز کاری بعد منتشر می‌شود. این سایت مشروح مذاکرات پارلمان را به صورت دقیق و مشروح مذاکرات جلسات هر دو پارلمان این کشور و اسامی نمایندگان موافق و مخالف به تفکیک تاریخ و هر حزب را ارائه می‌دهد. همچنین مذاکرات و مباحث هر دو پارلمان، همگی از طریق کانال تلویزیونی پخش می‌شود.
وبسایت پارلمان ایتالیا نیز علاوه بر ارائه منظم داده‌های خود، توانسته اطلاعات پارلمانی را به سرعت در اختیار مردم و نخبگان قرار دهد. در پرتال داده این پارلمان می‌توان هر نماینده و سناتور را از هر دوره‌ای انتخاب و کل آرای او به هر طرح و لایحه‌ای در تمام دوران نمایندگی‌اش را دانلود کرد. همچنین آرای نمایندگان به هر طرح و لایحه‌ای، در صفحه مخصوص آن طرح و لایحه به نمایش گذاشته می‌شود.
در پارلمان کانادا نیز تمامی اطلاعات و اسناد مرتبط با طرح‌ها و لوایح، اگر محرمانه نباشند، از طریق وبسایت پارلمان منتشر می‌شوند. تمامی مذاکرات و مباحث مجلس نمایندگان نیز از طریق اینترنت قابل دسترسی است. اغلب جلسات کمیسیون‌ها عمومی هستند و برخی از جلسات نیز از طریق وبسایت پخش می‌شوند که در این صورت خلاصه جلسات که شامل آرای نمایندگان و اسناد مرتبط است، به صورت آنلاین در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
همچنین در مجلس کانادا هر کدام از نمایندگان یک صفحه مخصوص به خود را در وبسایت پارلمان دارند که وضعیت رای‌دهی هر کدام از آنان در پارلمان در صفحه شخصیشان به روز می‌شود و مردم می‌توانند از وضعیت رای‌دهی هر کدام از نمایندگان در طول دوران نمایندگی او، مطلع شوند.
شفافیت پارلمانی در مجلس شورای اسلامی
در ایران نیز زمانی در مجلس شورای اسلامی، رای‌گیری به صورت قیام و قعود انجام می‌شد که همین روش خود تا حدی باعث شفافیت آرای نمایندگان می‌شد، اما از پس از آن که در مجلس هفتم، شیوه رای‌گیری از حالت قیام و قعود، به رای‌گیری الکترونیکی تغییر کرد، رای نمایندگان حالت سری پیدا کرد و پس از اتمام هر رای‌گیری، فقط مجموع تعداد آرای موافق، مخالف و ممتنع مشخص می‌شود و اینکه هر نماینده‌ای به موضوع مورد بررسی چه رایی داده است، بر همه پوشیده می‌ماند، یعنی این که هر نماینده‌ای به هر طرح و لایحه‌ای چه رایی داده است، حتی در آرشیو و اسناد محرمانه مجلس نیز ثبت نمی‌شود.
طرح شفافیت آرای نمایندگان، اولین بار در آذر سال ۹۶ توسط محمدجواد فتحی، نماینده اصلاح‌طلب شهر تهران در مجلس دهم، مطرح شد و سپس در مردادماه سال ۹۷ حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر، این طرح را به همراه ۲۹ امضا تحویل هیئت رئیسه مجلس دهم داد و در تاریخ ۱۴ شهریورماه همان سال، طرح شفافیت آرا اعلام وصول شد.
در نهایت اما پس از فراز و فرودها و بحث‌های بسیار، این طرح در مجلس دهم رای نیاورد و نمایندگان این مجلس نتوانستند پاسخی مطلوب به مطالبه مردم مبنی بر شفاف شدن آرای نمایندگان بدهند و همین امر باعث شد تا نامزدهای انتخابات مجلس یازدهم، وعده تصویب طرح شفافیت آرا را در صدر وعده‌های پرطمطراق خود قرار دهند و حتی از پس از ورود به مجلس، با قاطعیت از پیگیری تصویب این طرح سخن بگویند.
افزایش اقدامات پوپولیستی نمایندگان با تصویب طرح شفافیت آرا؟
اینک اما پس از گذشت هشت ماه از شروع به کار مجلس یازدهم، بالاخره بررسی طرح شفافیت آرا در دستور کار مجلس قرار گرفت و در تاریخ ۱۲ بهمن‌ماه اولویت بررسی این طرح به تصویب نمایندگان رسید. اما در تاریخ ۱۵ بهمن‌ماه، نمایندگان مجلس یازدهم نیز کلیات این طرح را رد کردند.
در همین رابطه محمد صفایی، نماینده مردم گناباد در مجلس در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص استدلال‌هایی که نمایندگان مخالف، مطرح می‌کردند، بیان می‌کند: استدلال مخالفان این بود که به دلیل افزایش سرعت تصویب طرح شفافیت آرا، این طرح نیاز به بازگشت به کمیسیون ندارد، در حالی که موافقین بازگشت طرح به کمیسیون، از لزوم انجام یک سری اصلاحات بر این طرح سخن می‌گفتند.
صفایی اضافه می‌کند: البته برخی از نمایندگان این ایراد را به طرح شفافیت آرا می‌گرفتند که ممکن است این طرح باعث افزایش اقدامات پوپولیستی از سمت نمایندگان شود. چنانچه شفافیت آرای نمایندگان تبدیل به یک قانون شود، ممکن است در خصوص برخی از طرح‌ها و لوایح، نماینده‌ای برای اینکه بتواند رضایت مردم حوزه انتخابیه خود را جلب کند و صرفا فقط منافع آنان را تامین کند، رایی را بدهد که در نهایت به ضرر مردم کشور تمام می‌شود.
شفافیت باید در همه نهادها باشد نه فقط مجلس
این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، همچنین در خصوص تصویب هر چه سریع‌تر این طرح در مجلس ابراز امیدواری کرد.
جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است رای نیاوردن طرح شفافیت آرا در مجلس به معنای مخالفت نمایندگان با شفافیت آرا نیست، بلکه به معنای مخالفت با طرحی بود که در این خصوص تهیه شده بود و نمی‌توانست آن شفافیتی را که مد نظر نمایندگان بود را تامین کند.
وی در ادامه به ایسنا می‌گوید: طرحی که چند روز گذشته در مجلس ارائه شد، پوشش‌دهنده خواسته نمایندگان در خصوص شفافیت آرا نبود. نمایندگان این خواسته را دارند که شفافیت فقط متعلق به مجلس نباشد و سایر ارکان نظام نیز ملزم به شفافیت باشند. اگر قرار است نمایندگان ملت در آرای خود شفاف باشند، هیئت دولت، شورای نگهبان، مجلس خبرگان و مجمع تشخیص نیز همگی باید شفاف باشند.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس عنوان می‌کند: نمی‌توان از نمایندگان مجلس انتظار داشت در آرای خود شفافیت داشته باشند و برای هر تصمیم خود به صد جا جواب پس دهند، اما تصمیمات کلان کشوری به صورت غیرشفاف گرفته شوند. این اصلا عقلانی نیست.
این نماینده بحث شفافیت آرای مطرح شده در مجلس را یک بحث شعاری می‌داند و اضافه می‌کند: برای یک تصمیم محرمانه در یک کمیسیون مجلس نمی‌توان شفافیت آرا را مطرح کرد. به عنوان مثال ممکن است در کمیسیون امنیت ملی، پیرامون رابطه ایران با یک کشوری، تصمیمی گرفته شود و هر نماینده‌ای رایی دهد و در نهایت یک مصوبه‌ای از این جلسه کمیسیون حاصل شود. شاید اصلا به صلاح کشور نباشد که تصمیم کمیسیون علنی شود.
در طرح مجلس نحوه شفافیت آرا برای موضوعات مختلف لحاظ نشده بود
رحیمی تصریح می‌کند: این دست از مشکلات در طرح فعلی مجلس برای شفافیت آرا دیده نشده بود. یعنی نحوه شفافیت آرا برای موضوعات مختلف لحاظ نشده بود و این ترس وجود داشت که شفافیت آرا به امنیت کشور و جایگاه مجلس آسیب بزند. من فکر می‌کنم که اگر شفافیت به صورت فراگیر در تمام ارکان کشور اجرا شود و به این مسئله توجه شود که در چه مواردی شفافیت به امنیت کشور آسیب نمی‌زند، قطعا این طرح دوباره در صحن علنی مجلس رای خواهد آورد.
وی که سابقه حضور در مجلس دهم را نیز در کارنامه خود دارد، نمایندگان مجلس یازدهم را برای تصویب طرح شفافیت آرا، نسبت به نمایندگان مجلس دهم مصرتر می‌بیند و خاطرنشان می‌کند: در مجلس دهم هم شفافیت آرا در حد امکان اجرا می‌شد و هم نمایندگانی که در آن زمان با این طرح مخالفت می‌کردند، همین نظر را داشتند که شفافیت باید در بین تمامی ارکان کشور فراگیر باشد و به نحوی باشد که به امنیت کشور آسیب نزند.
نماینده مردم تربت جام، تایباد و باخرز در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مجلس دهم هم مخالفت جدی با شفافیت آرا نداشت، اظهار می‌کند: حتی مجلس دهم، تنها مجلسی بود که فراکسیون شفافیت و انضباط مالی را تشکیل داد و همچنین این مجلس اولین مجلسی بود که بحث شفافیت حساب‌های بانکی و مالی قوای مختلف را مطرح کرد. اما در خصوص تصویب طرح شفافیت آرا، مجلس یازدهم مصرتر است و ان‌شاءالله که این طرح به یک طرح کاربردی تبدیل می‌شود و در همین مجلس یازدهم رای می‌آورد.
مردم اما همچنان خواستار شفافیت آرای نمایندگان خود هستند و می‌خواهند بدانند نمایندگانی که با رای آنان به پارلمان راه می‌یابند، آیا واقعا در هر رای‌گیری صرفا به فکر منافع آنان هستند، عدم تصویب این طرح واکنش تند بسیاری از فعالان اصولگرا را نیز در پی داشته و آنان را به موضع‌گیری علیه مجلس یازدهم واداشته است.
حال باید منتظر بود و دید که آیا در نهایت نمایندگان مجلس یازدهم به شفافیتی که وعده آن را داده بودند عمل خواهد کرد یا سرنوشت این طرح نیز قرار است در مجالس بعدی رقم بخورد.
انتهای پیام
نظرات