سرعت افزایش جمعیت نیاز به افزایش تولید محصولات کشاورزی را بالا برده و وقتی آب با کیفیت خوب کمیاب شود آب به کیفیت پایین مورد توجه قرار می‌گیرد که فاضلاب از این دسته است. فاضلاب شهری به دلیل کیفیت پایین می‌تواند برای آبیاری بعضی از درختان مناسب باشد اما نیاز به مدیریت اجرایی و روش های کنترل و نظارت دقیق دارد. فاضلاب شهری عمدتاً شامل فاضلاب خانگی است و بخشی از آن به واحدهای صنعتی که پساب آنها به داخل شبکه های فاضلاب عمومی تخلیه می شود ارتباط دارد.
رشد جمعیت شهرها و بالا رفتن سطح بهداشت و آگاهی مردم و سواد سلامت از سوی دیگر میزان مصرف آب را افزایش داده و مصرف بالای آب ارتباط مستقیم با افزایش میزان تولید فاضلاب دارد. همچنین رهاسازی فاضلاب خام در طبیعت موجب آلودگی محیط زیست شده و تاثیر بدی در کیفیت جریانات سطحی و زیرزمینی می گذارد بنابراین استفاده از پساب فاضلاب برای آبیاری اهمیت بسیاری دارد و این موجب می‌شود آب‌های با کیفیت بالاتر را به توان در مصارف با اولویت بالاتر به کار برد.
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو در رویداد ملی سازگاری با کم‌آبی که سال گذشته برای اولین بار در کشور همزمان با هفته صرفه‌جویی در مصرف آب برگزار شد با اشاره به تأثیرگذاری عوامل متعدد بر بروز کم‌آبی گفت: «عوامل انسان ساخت و پایین بودن بهای آب از جمله عوامل تأثیرگذار بر کم‌آبی است.»
بنفشه زهرایی افزود: «بروز کم آبی به عوامل متعددی از جمله علل فیزیکی ناشی از خشکی طبیعی، تغییرات آب و هوایی و نبود ظرفیت ذخیره آب در آبخوان‌ها، عوامل سازمانی و ضعف مدیریت، نبود ساختارهای قانونی مناسب و نبود ظرفیت‌های فنی و تخصصی بستگی دارد.»
عوامل انسان ساخت و غیر مرتبط با طبیعت، مهم‌ترین علت بروز کم‌آبی
وی همچنین عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را از دیگر دلایل تأثیرگذار بر کم‌آبی عنوان کرد و گفت: «کاربری نامناسب اراضی، نبود برنامه آمایش سرزمین، سبک زندگی، سرمایه گذاری ناکافی برای توسعه زیرساخت‌های تأمین و انتقال آب و علاوه بر آن سرمایه‌گذاری و توسعه بیش از حد زیرساخت‌ها از جمله این عوامل است.»
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو، پایین بودن بهای آب را از جمله عوامل اقتصادی تأثیرگذار بر کم‌آبی دانست و افزود: «این موضوع با محدودیت‌های سیاسی اجتماعی ناشی از تخصیص آب یا توسعه زیرساخت‌های هیدرولیکی که باعث می‌شود مسئولان به دنبال اجرای برنامه‌های توسعه منابع آب باشند، در ارتباط است.»
زهرایی، مهم‌ترین علت بروز کم‌آبی را مربوط به عوامل انسان ساخت و غیر مرتبط با طبیعت عنوان و اظهار کرد: «زیرساخت‌های متعدد این عوامل در کشور به راحتی قابل مشاهده است.»
وی با اشاره به حوضه آبریز فرضی و تغییرات طبیعی رواناب سطحی قابل تعمیم در آن ادامه داد: «با احداث سازه‌های تنظیم می‌توانیم ظرفیت تأمین آب را تا حدی بالا برده و بر اساس آن نیازهای صنعت و کشاورزی را تأمین کنیم. مشکل از آنجایی آغاز می‌شود که نیازها بیش از حد توسعه داده شده و دیگر توان تنظیم نداشته باشیم و در سال‌های خشک یا حتی نرمال نتوانیم نیازهای آبی را تأمین کرده و کم آبی اتفاق بیفتد.»
بارش ایران یک سوم میانگین جهانی
همچنین وزیر نیرو در این نشست با اشاره به اینکه بارش ایران یک سوم میانگین جهانی است، عنوان کرد: «سازگاری به این معناست که باید شرایط اقلیمی ایران را مبنای هرگونه راهبرد، برنامه و اقدام در بهره‌برداری از منابع آب قرار داد. بنابراین سازگاری با کم‌آبی به معنای کنار هم قرار گرفتن سرنوشت اقلیمی کم‌آبی و غیرقابل تغییر به پرآبی و انتخاب انسانی سازگاری و در سایر انتخاب‌ها نظیر مقابله یا تغییر سرنوشت اقلیمی است.»
وی با تاکید بر اینکه واژه سازگاری با دقت انتخاب شده است، گفت: کارگروه برای مقابله، از بین بردن یا حتی تغییر کم‌آبی ایجاد نشده است. کم‌آبی وضعیت کم و بیش ثابتی است که تغییرات سالانه یا دوره‌ای در میزان بارش‌ها نیز آن را ماهیتاً تغییر نمی‌دهد.
سرنوشت اقلیمی خاص ایران
رضا اردکانیان افزود: «انواعی از سرنوشت وجود دارد. ایران هم دارای سرنوشت اقلیمی خاص خود است؛ اقلیمی که یک‌سوم میانگین جهانی بارش دارد. توزیع بارش‌ها در آن به لحاظ جغرافیایی و زمانی نامتوازن است و به طور تاریخی در لیست مبتنی بر کم‌آبی اتکا کرده است. این سرنوشت اقلیمی حداقل با ابزارهای فن‌آورانه بشری امروز قابل تغییر نیست و نمی‌توان آن را به پرآبی بدل کرد.»
وزیر نیرو ادامه داد: نتیجه این است که ساکنان این عرصه از جهان باید خود را با این وضعیت سازگار کنند. اصل کم‌آبی را بپذیرند و متناسب با آن، بینش‌ها و ابزارها را به کار گیرند تا پایداری منابع آب را تضمین کرده و زندگی را در این سرزمین تداوم بخشند.
مساله آب فرد فرد ایرانیان را در برمی گیرد
وزیر نیرو با بیان اینکه دومین مفهوم کلیدی ملی است، گفت: معنای واژه ملی فقط از آن جهت نیست که کارگروه در هیأت دولت تصویب شده و بر یکی از اصول قانون اساسی استوار است؛ به این معناست که مسئله آب در ایران از طریق رویکردی که همه بازیگران مؤثر بر مسئله را در همه جغرافیای ایران در بر گیرد، قابل تعدیل است.
اردکانیان با تاکید بر اینکه مسئله آب همه مصرف‌کنندگان آب یعنی فرد فرد ایرانیان را در بر می‌گیرد، اظهار کرد: مسئله یک وزارتخانه، دولت و یا گروه خاصی از مردم نیست. مسئله آب فقط در شرایطی بستر مناسب‌تری برای تعدیل و بهبود می‌یابد که رویکرد همه با هم در دستور کار قرار گیرد.
وی ادامه داد: تحقق رویکرد همه با هم و محقق شدن معنای واژه ملی در کشوری که همه دستگاه‌ها به بخشی‌نگری عادت کرده‌اند و به مدد چندین دهه بخشی‌نگری و ضعف ساز و کارهای حقوقی، اقتصادی، سیاسی و فعالیت‌های میان‌بخشی کار بسیار دشواری است، رویکرد همه با هم به معنای اولویت یافتن فعالیت میان‌بخشی است. هیچ وزارتخانه‌ای به تنهایی و هیچ گروهی از مصرف‌کنندگان آب بدون مشارکت سایر گروه‌ها قادر نیستند مسئله آب را بهبود بخشند.
وی با بیان اینکه با محدودیت غیرقابل تغییر کم‌آبی مواجهیم، افزود: انتخاب انسانی و پیشبرد آن نیازمند کار میان‌بخشی و همه با هم است. باید ماهیت پیچیده و پرچالش آن را درک کنیم. بازیگران مؤثر در پیدایش و تداوم مسئله آب به راحتی نمی‌توانند از عادات گذشته منافعی که برایشان شکل گرفته و دانشی که در مسیر ناسازگار با کم‌آبی به دست آورده‌اند، دست بکشند.
اقدامات پیش‌رو برای سازگاری با کم آبی
وزیر نیرو با اشاره به اقدامات پیش‌رو برای سازگاری با کم‌آبی گفت: تولید دانش و متقاعدسازی مردم و سیاست‌گذاران درباره واقعیت کم‌آبی و نقش آن به عنوان سرنوشت اقلیمی غیرقابل تغییر در محدوده توان بشری موجود، تولید دانش درباره معنا ضرورت‌ها و ابزارهای سازگاری با کم‌آبی و تبدیل آن به گفتمان در مدیریت منابع آب، هماهنگ‌سازی منافع همه بازیگران در مسیر سازگاری با کم‌آبی، نشان دادن ظرفیت‌های تولید ابزارها خلق شیوه‌های زیست و وضع سیاست‌های مشوق سازگاری با کم‌آبی و همچنین سازماندهی نظام سنجش، پایش و ارزیابی توسعه کشور بر اساس میزان کم‌آبی از جمله این فعالیت‌ها است.
اردکانیان گفت: واقعیت آن است که به دلیل انواعی از ساز و کارهای مختلف، منافع بازیگران و شیوه زیست اکثریت جامعه بر اساس زیست ناسازگار با کم‌آبی شکل گرفته است و حتی اقتصاد و جامعه به کسانی پاداش می‌دهد که ناسازگاری با کم‌آبی را پیشه کنند. پیشبرد راهبرد سازگاری با کم‌آبی بر مبنای پنج محور یاد شده مستلزم شناخت ساز و کارهای زیست امروزی ناسازگار با کم‌آبی ایرانیان است.
نابسامانی اقتصاد آب و توهم ارزانی آن
وی اظهار کرد: عوامل سازگاری و ضعف مدیریت، نبود ساختارهای سازمانی سازگار با فعالیت میان‌بخشی، نبود ساختارهای حقوقی و قانونی مبتنی بر مسئولیت مشترک در قبال پایداری منابع آب، بست نیافتن ظرفیت‌های فنی متناسب با رویکرد میان‌بخشی معطوف با سازگاری با کم‌آبی، تدوین سیاست‌های بلندمدت مبتنی بر پایداری بدون تمهیدات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و فقدان شفافیت و پاسخگویی در نظام نهادی مدیریت منابع آب از جمله دلایل ناسازگاری با کم‌آبی هستند.
وزیر نیرو با اشاره به عوامل اقتصادی و اجتماعی مسئله سازگاری با کم‌آبی عنوان کرده است: نابسامانی اقتصاد آب و توهم ارزانی آن، کاربری نامناسب اراضی، سبک زندگی پرآب‌طلب، سرمایه‌گذاری ناکافی برای توسعه زیرساخت‌های سازگاری با کم‌آبی، برنامه‌ریزی بهره‌برداری از منابع آبی حوزه‌های آبریز بر اساس فرض فراوانی به کمک زیرساخت‌ها با کم‌توجهی به مسائل زیست محیطی از جمله عوامل اقتصادی و اجتماعی ناسازگاری با منابع آب است.
سازگاری با کم‌آبی، ابزاری برای خلق ثروت
او همچنین به عوامل سیاسی در بحث ناسازگاری با کم‌آبی اشاره کرده و گفت: مداخلات سیاسی در امور کارشناسی مربوط به مدیریت منابع آب، غلبه وجه سازه‌ای بر وجه غیرسازه‌ای بر مدیریت منابع آب به دلیل عدم گذار از مدیریت عرضه به دوران مدیریت توأمان عرضه و تقاضا در آغاز دهه قبل از جمله این دلایل است. ما در شرایطی که این ساز و کارها امروز نیز فعال هستند، از رویکرد جدید سازگاری با کم‌آبی سخن می‌گوئیم به این معنا که باید از طریق فراگیر کردن گفتمان سازگار با کم‌آبی به نیروی اجتماعی لازم برای تعدیل ساز و کارهای فعال از چند دهه پیش تاکنون دست یابیم و همه نیروهای مؤثر و سیاست‌های آبی و مدیریت منابع آب کشور را برای تحقق اهداف پایدارسازی منابع آب بسیج کنیم.
وزیر نیرو گفت: رویه‌های ناسازگار با کم‌آبی به لحاظ منطق اقتصادی حاکم بر کشور در چند دهه گذشته با تار و پود زندگی اقتصادی ایرانیان گره خورده است. نهادینه کردن سازگاری با کم‌آبی تنها زمانی ممکن می‌شود که بتوان منطق سازگاری با کم‌آبی را با منطق کنش اقتصادی پیوند داد و آن را ابزاری برای خلق ثروت قرار داد.
اردکانیان ابراز امیدواری کرد: در شرایطی که کشور شدیداً به رونق کسب و کار و تولید و اشتغال و بهبود شرایط محیط زیستی نیاز دارد، کسب و کارهای سازگار با کم‌آبی در این رویداد فرصتی برای رشد پیدا خواهند کرد. نیروی انسانی تحصیلکرده و مشتاق به فعالیت در استارتاپ‌ها اصلی‌ترین سرمایه برای جهت‌دهی اقتصاد کشور به سمت سازگاری با کم‌آبی است.
وی تاکید کرد: کشور به چنین رویدادهایی نیاز دارد تا رویکرد نوین به مدیریت منابع آب مبتنی بر سازگاری با کم‌آبی ظرفیت‌های خود را نشان دهد و همزمان تحرک بیشتری نیز در استان‌ها برای ارائه برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی ایجاد شود. مشاهده قابلیت‌ها و ظرفیت‌های استفاده از فلسفه سازگاری با کم‌آبی انرژی بیشتری در مسئولین، فعالان محیط زیست و علاقمندان به پایدارسازی منابع آب ایجاد می‌کند تا با امیدواری و تلاش بیشتر در مسیر تحقق سازگاری با کم‌آبی فعالیت کنند.
بنا بر اعلام آبفا، سرانه مصرف آب شرب مشترکان، در حدود دو برابر استانداردهای جهانی است و همچنین مصرف آب در تابستان به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. در حقیقت درصد زیادی از مشترکان، بیش از الگوی تعیین شده آب مصرف می‌کنند، اما در سال جاری وزارت نیرو به مشترکانی که میزان مصرفشان از الگوی مصرف تجاوز کرده با ارسال پیوستی قرمز رنگ به همراه قبوض آب تذکر داده است.
به گزارش ایسنا، وضعیت نامناسب اقتصاد آب باید اصلاح شود، چراکه هزینه تمام شده برای هر مترمکعب آب ۳ الی ۴ برابر هزینه دریافتی از مشترکان است.
مدیریت بهینه برای سال آبی خشک
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو تابستان سال گذشته در خصوص اینکه آیا بارش‌های کم نظیر سال آبی جاری نشان از پایان خشکسالی‌ها و رفع تنش‌های آبی دارد، گفته است: «به هیچ‌وجه نمی‌توان یک سال پربارش را نشانه توقف خشکسالی‌ها و تکرار نشدن سال‌های کم بارش دانست.»
بنفشه زهرایی افزود: «اکنون هیچ چشم‌انداز مشخصی در خصوص سال آبی بعد که از ابتدای مهرماه ۹۸ آغاز می شود نداریم و نمی‌توان از حالا بگوییم که سالی پربارش و یا نرمال داریم و یا اینکه با سالی خشک و کم بارش مواجه خواهیم شد، از این رو باید منابع آبی مناسبی که در سال آبی جاری در سدهای کشور ذخیره شده را علاوه بر مصارف تابستانی، برای حداقل بخشی از مصارف پاییزه نیز در نظر بگیریم تا اگر سال آبی خشکی در پیش داشتیم، بتوانیم مدیریت بهینه‌ای داشته باشیم.»
این مسئول با بیان اینکه ایران در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع شده و این واقعیت با یک یا چند سال پربارش تغییر نمی‌کند، گفت: «علاوه بر اقلیم کشورمان، عوامل انسان ساخت و پایین بودن بهای آب از جمله عوامل تأثیرگذار بر کم‌آبی بوده، در واقع ما با آب کم در ایران، آنطور که باید به صورت مدیریت شده، رفتار نکرده‌ایم.»
اصلاح رفتار با آب
زهرایی ادامه داد: «سازگاری با کم آبی یک الگوی درست برای اصلاح رفتار ما با آب است، حال اگر یک یا چند سال بارشی بیش از نرمال در کشور داشتیم، در شرایطی که الگوهای مبتنی بر سازگاری با کم آبی در کشور پیاده‌سازی شوند، می‌توانیم از منابع آبی که بیش از وضعیت نرمال در اختیارمان قرار گرفته به بهینه‌ترین صورت ممکن استفاده کنیم؛ اما اگر روند مصرف در تمامی بخش‌ها، همچنان بی ضابطه و اسراف گونه باشد، اگر آبی بیش از شرایط نرمال ناشی از بارش‌های خوب یک سال مثل سال آبی جاری نیز در اختیارمان باشد، با کمترین بهره‌وری ذخایر آبی جدید را نیز از دست می‌دهیم که این رویه در کشوری خشک و نیمه خشک مثل ایران، منطقی نیست.»
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو معتقد است ضرورت مصرف بهینه آب به خصوص در بخش شرب که نیاز به تأمین آب با استانداردهای بالاتری نسبت به آب صنعت و کشاورزی است، با وجود بارش‌های خوب سال آبی جاری، باز هم در تابستان امسال یک ضرورت است و اگر مردم به این ضرورت توجه کنند، خدمتگذاران آنها در صنعت آب و آبفا بهتر می‌توانند در این راستا خدمات رسانی کنند تا آب شرب با کیفیت و کمیتی مناسب را به صورت پایدار برای تمامی نقاط کشور فراهم کنند.
چالش خشکسالی و راهکارهای پیش رو
بر اساس برنامه‌های سازگاری با کم آبی تدوین شده توسط وزارت نیرو در برخی از استان‌ها، با افزایش بهره‌وری آب و کنترل برداشت از منابع آب زیرزمینی، در گام اول تا افق ۱۴۰۵ میزان کسری مخازن آب زیرزمینی صفر خواهد شد و در گام دوم، میزان مصارف آب استان تا آب قابل برنامه‌ریزی ابلاغی وزارت نیرو کاهش خواهد یافت.
واقعیت این است که سال‌هاست با توجه به چالش خشکسالی، بحث تصفیه پساب صنعتی و فاضلاب‌ها و استفاده از آب حاصل از آن در صنایع، مطرح شده است. به‌ویژه اینکه اصفهان، پس از استان‌های یزد، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، از استان‌هایی است که سال‌ها با پدیده خشکسالی روبه‌رو بوده و در ۵ سال اخیر این پدیده را بیش از پیش لمس کرده و بیشترین سهم آب مصرفی آن نیز به بخش صنعت مربوط می‌شود.
برای مقابله با کم‌آبی و استفاده بهینه از آب، کاهش تنش‌های آبی، ایجاد منبعی مطمئن برای همه فصول، کاهش بار آلودگی رودخانه‌ها و سایر منابع آبی دریافت‌کننده فاضلاب، افزایش بهداشت عمومی و حفظ محیط زیست، کم شدن آلودگی و استفاده از آب‌های غیرمتعارف به صورت مستمر از مزیت‌های استفاده از فاضلاب تصفیه شده به‌شمار می‌آید.
بنا بر اعلام کارشناسان ۷۰ درصد پساب فاضلاب قابل بازیافت و قابل استفاده مجدد در چرخه تولید است. امیر متقی علویجه، کارشناس محیط زیست با اشاره به اهمیت بهینه‌سازی مصرف آب در صنایع، در این باره اظهار می‌کند: سالانه ۳۰ تا ۴۰ میلیارد متر مکعب فاضلاب در کشور تولید می‌شود که فقط ۵ درصد آن بازیافت می‌شود، در حالی‌که می‌توان درصد بیشتری از آن را مجددا استفاده کرد. به گفته این کارشناس، لازم است از فناوری‌های نو و ارتقایافته در این زمینه استفاده شود تا مصرف کمتر انرژی، هزینه‌های پایین‌تر، درصد بالاتر بازیافت پساب و افزایش بهره‌وری را به همراه داشته باشد.
برنامه سازگاری با کم آبی در ایران
وزیر نیرو نیز مهرماه سال جاری اعلام کرده که امسال همه کشور برنامه سازگاری با کم آبی خواهد داشت. رضا اردکانیان از نهایی شدن برنامه سازگاری با کم آبی برای ۱۱ استان خبر داده و گفته است که تا پایان سال این امر برای کل کشور محقق خواهد شد.
وی با اشاره به تغییر اقلیم در کشور توضیح داده: «تدوین این برنامه کمک موثری در حفظ منابع آبی است و نیز روش مصرف آب مطابق نیاز هر منطقه را مشخص خواهد کرد. چرا که علایم قطعی از شرایط حدی به معنای سال‌های فوق‌العاده خشک و فوق‌العاده تر داریم و آنچه می‌تواند ما را از شرایط تحت تنش بودن به سمت شرایط اطمینان بخش نزدیک کند، این است که مصرف آب را مدیریت کرده و هدررفت آن در شبکه‌ها را کاهش دهیم.»
وزیر نیرو همچنین درباره طراحی آب شیرین کن‌های شهرهای جنوبی کشور گفته است: «با وجود تغییر اقلیم و خشک بودن کشور در شمال و جنوب به منابع خدادادی آب دریا دسترسی وجود داردمنابع و مصارف ۱۷ استان کشور در منطقه مرکزی و حاشیه جنوبی برای استفاده از آب دریا بررسی شده است.»
انتهای پیام
نظرات