هر چند از ابتداء قرن بیستم در اثر ایمن‌سازی، ارتقاء بهداشت و درمان، مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی کاهش یافته است ولی پیشرفت‌های حاصله باعث شده که بیماری‌هایی که در قرن گذشته چند سال پس از تشخیص قطعاً منجر به مرگ می‌شدند، تبدیل به بیماری‌های مزمن شوند. بیماری‌های مزمن نیز از مهمترین علل مرگ و میر در جهان محسوب می‌شوند. یکی از این بیماری‎ها  نارسایی مزمن کلیه است.

نارسایی مزمن کلیه یکی از مسائل عمده بهداشت عمومی در دنیا است

نارسایی مزمن کلیه یکی از مسائل عمده بهداشت عمومی در دنیاست و به نقص غیرقابل برگشت همراه با کاهش تدریجی و پیش رونده در عملکرد کلیه‌ها گفته می‌شود که در نهایت منجر به بیماری مرحله انتهایی کلیوی  (ESRD) می‌شود. میزان بروز بیماری مرحله انتهایی کلیوی امروزه رو به افزایش است. در مرحله انتهایی بیماری کلیوی، کلیه ها بیش از ۹۰ درصد عملکرد خود را از دست می‌دهند.

در چنین شرایطی فیلتراسیون گلومرولی کمتر از ۱۵ درصد، باعث افزایش تجمع سموم در بدن به حدی می‌شود که بیمار برای اجتناب از اورمی و عوارض تهدید کننده حیات به یکی از روش‌های «درمان جایگزینی کلیه» وابسته است. درمان جایگزینی کلیه در بیماری مرحله انتهایی کلیه بخش عمده و در حال رشدی از هزینه‌های درمانی- بهداشتی را در کشورهای مختلف به خود اختصاص می‌دهد.

 اکثر سیستم‌های بدن تحت تاثیر اورمی ناشی از نارسایی مزمن کلیه قرار می‌گیرند

از آنجا که اکثر سیستم‌های بدن تحت تاثیر اورمی ناشی از نارسایی مزمن کلیه قرار می‌گیرند، بیمار علائم و نشانه‌ها متعددی دارد. شدت این علائم و نشانه‌ها بستگی به پیشرفت اختلال، سایر بیمارهای زمینه‌ای و سن بیمار دارد. برای مثال خونریزی در این بیماران یکی از عوارض شایع و بالقوه خطرناک است. این عارضه خصوصاً زمانی مشکل ساز می‌شود که لازم باشد بیمار تحت روش‌های تهاجمی مانند جراحی، بیوپسی، یا تعبیه کاتتر قرار گیرد. علاوه بر افزایش خطر بروز خونریزی، گاهی نیز به‌صورت خود به خود خونریزی‌های تهدید کننده حیات از جمله تامپوناد قلب، خونریزی داخل جمجمه و خونریزی دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد. اگر چه بر اساس مطالعات انجام شده موارد متعددی در ایجاد خونریزی اورمی تاثیرگذار است ولی به‌طور کلی به نظر می‌رسد که اختلال در عملکرد پلاکت‌ها نقش مهمتری نسبت به سایر عوامل در ایجاد خونریزی اورمی داشته باشد.

 امروزه شایع‌ترین روش درمان جایگزینی کلیه، همودیالیز است

امروزه شایع‌ترین روش درمان جایگزینی کلیه، همودیالیز است. استفاده ازهمودیالیز در بیماران مبتلا به  ESRD  (عنوان مرحله نهایی بیماری کلیه) یکی ازمداخلات درمانی گران قیمت محسوب می‌شود. مسلماً تعداد فزاینده این دسته از بیماران درصد بیشتری از بودجه‌های درمانی را به خود اختصاص خواهد داد. اگر این روند بروز و شیوع ادامه یابد؛ پس سطح منابع مراقبت‌های بهداشتی که در حال حاضر به مراقبت از این بیماران اختصاص داده خواهد شد قادر به پاسخگویی تقاضای این افراد نیست.

همودیالیز به فرم‌های فیستول، گرافت یا کاتتر صورت می‌پذیرد. در بیش از ۹۰ درصد بیمارانESRD ، همودیالیز انجام می‌شود و این فرایند در محیط بیمارستان صورت می‌پذیرد، در حالی که دیالیز صفاقی در محل سکونت بیماران انجام می‌شود و احتیاجی به بستری شدن در بیمارستان نیست. در طول همودیالیز، خون از طریق یک مدار فوق‌العاده بدنی عبور داده می‌شود و با این عمل متابولیت‌های اضافی حذف شده، تعادل اسید و باز برقرار شده و آب و نمک اضافی دفع می‌شود. پس از عبور خون از طریق دیالیز، خون تصفیه شده به بدن بازگردانده می‌شود. دستگاه خاصی به نام همودیالیزر تمامی این مراحل را تنظیم می‌کند. معمولا همودیالیز به مدت سه بار در هفته به مدت ۴-۳ ساعت در هر جلسه صورت می پذیرد.

 حدود ۵۴ درصد بیماران ESRD در ایران تحت همودیالیز قرار گرفته و مابقی پیوند کلیه می‌شوند

 میزان بروز ESRD به شکل قابل ملاحظه‌ای در حال افزایش است به نحوی که در آمریکا با گذشت تعداد سال‌های کمی حدود ۱۰ برابر افزایش یافته است. میزان شیوع آن در ژاپن بیش از ۲۰۰۰ نفر، در آمریکا حدود ۱۵۰۰ نفر و در اتحادیه اروپا حدود ۸۰۰ نفر در هر یک میلیون نفر برآورد شده است. بنا بر گزارشات رسمی در کشور ما میزان افزایش بروز سالیانه ESRD معادل ۱۱ درصد است و شواهد نشان می‌دهد تعداد بیماران طی ۵ سال آینده ۲ برابر خواهد شد. میزان بروز و شیوع ESRD در ایران به ترتیب ۵۳ و ۲۵۰ نفر به ازای هر یک میلیون نفر است.

 حدود ۵۴ درصد بیماران ESRD در ایران تحت همودیالیز قرار گرفته و مابقی پیوند کلیه می‌شوند. میزان هزینه درمانی برای هر بیمار در کشور ما معادل ۱۱۰۵۳ دلار آمریکا است. باوجود این هزینه بالای درمانی این دسته از بیماران از افسردگی، استرس، مشکلات خانوادگی و شخصی رنج می‌برند.

با توجه به اهمیت پیشگیری  از بروز ESRD و همچنین با توجه به تاثیر تفاوت‌های جغرافیایی و نقش عوامل ژنتیکی  و فاکتورهای محیطی در  ایجاد آن  آگاهی از علل ایجاد کننده نارسایی مزمن کلیه جهت تشخیص زودرس این بیماران حائز اهمیت است، همچنین به متخصصان مربوطه کمک می‌کند برنامه‌های پیشگیری کننده‌ای در این خصوص در سطح جوامع ترسیم نمایند.

در مطالعه‌ای که در سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۰ در کشورمان انجام شده است بیشترین سابقه بیماری زمینه‌ای که منجر به نارسایی مزمن کلیه و در نهایت ESRD می‌شود، فشارخون بالا، دیابت یا هر دو بیماری است. با توجه به اینکه بسیاری از عوامل نارسایی مزمن کلیه، از جمله دیابت، پرفشاری خون و سنگ‌های متعدد کلیوی قابل کنترل است، کنترل درست، به موقع و مستمر آن‌ها می‌تواند  وقوع ESRD را به تاخیر بیندازد.

در ایران بیماران معمولا با تاخیر برای درمان نارسایی کلیه مراجعه می‌کنند

متاسفانه در بیشتر کشورهای در حال توسعه از جمله  ایران بیماران معمولا با تاخیر برای درمان نارسایی کلیه مراجعه می‌نمایند و همین امر باعث می‌شود که  علت ESRD مشخص نشود. لذا به دلیل عدم امکان پیگیری و بررسی بیماران در مراحل اولیه نارسایی کلیه، این بیماران فقط زمانی می‌توانند ارزیابی شوند  که تحت دیالیز قرار گرفته یا اینکه عمل پیوند کلیه شوند.

منابع:

*بلادی موسوی، س.س. ا و دیگران. (۱۳۹۴). «اختلال عملکرد پلاکت در بیماران مبتلا به بیماری مرحله پایانی کلیه». مجله دانشکده علوم پزشکی نیشابور. شماره ۱. صص: ۱۰-۲.

*قربانی مقدم. ز و دیگران. (۱۳۹۴). «بررسی فراوانی بیماری‌های زمینه‌ساز نارسایی مزمن کلیه در مراجعان به بخش همودیالیز بیمارستان شهدای خلیج فارس بوشهر». فصلنامه پرستاری گروه‌های آسیب پذیر. شماره ۴. صص: ۵۴-۴۶.

*هادیان، ب و دیگران. (۱۳۹۳). «بررسی اپیدمیولوژیک نارسایی مزمن و انتهایی کلیه و عوامل خطر آن در بیماران دیالیزی استان لرستان». فصلنامه علمی  پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان. شماره ۳. صص:۵۳-۴۴.

*رجب فردی، ز و دیگران. (۱۳۹۳). «عوامل مرتبط با نارسایی مزمن کلیه در بیماران تحت همودیالیز در شهرستان تویسرکان در سال ۱۳۹۲». مجله علمی پژوهان. شماره ۱. صص: ۴۱-۳۳.

انتهای پیام