محمدحسن سلیمانی، قزوین‌پژوه در یادداشتی که با موضوع تاریخچه عمارت «حکیم اف» یا «تالار ایران» نوشته و آن را در اختیار ایسنا قرار داده است، می‌نویسد: در ضلع شرقی خیابان سپه قزوین، حدفاصل مسجد- مدرسه‌ی شیخ‌الاسلام (مسعودیه) و کوچه‌ی محمدیه (چاقو سازان)، بنایی قاجاری وجود دارد که روزگاری به عمارت «حکیم اف» شهره بود و این سال‌ها به «تالار ایران» معروف شده است.

این عمارت در نخستین سال‌های حکومت احمدشاه قاجار توسط «حاج میرزا احمد حکیم‌اف»* مهاجری که در دوره حکومت تزاری روسیه از منطقه قفقاز ابتدا به تبریز و سپس به قزوین آمده بود در محلی که پیش از آن به میرزا ابوتراب شیخ‌الاسلام قزوینی تعلق داشت، در دو اشکوبه (طبقه) ساخته شد.

عمارت «حکیم اف» در طبقه همکف، هفده مغازه و دو سالن داشت و در طبقه دوم هم، یک سالن و چهارده اتاق در آن تعبیه شده بود که با تبدیل این طبقه به مهمانخانه، نام «هتل پاریس» را بر آن گذاشتند. در واقع پس از مهمانخانه بزرگ قزوین، عمارت «حکیم‌اف» را باید دومین هتل یا مهمانخانه این شهر دانست. آنگونه که از نوع معماری «گراند هتل» بر می‌آید، «ارباب برزو مهرشاهی» مالک این هتل برای احداث سومین مهمانخانه قزوین در خیابان پیغمبریه از نقشه و ساختار طراحی و معماری عمارت «حکیم‌اف» استفاده کرده است.

در بیش از یک قرن پیشینه عمارت «حکیم‌اف»، شاهد وقایع و رخدادهای متعددی در این عمارت بوده است. از جمله این رخدادها که قزوینی‌های‌ سالخورده در بیان «خاطرات شهر» بدان اشاره می‌کردند؛ به نمایش گذاشته شدن سر «میرزا کوچک‌خان جنگلی» در بالکن هتل پاریس بوده است.

بعد از شهادت میرزا در یازدهم آذر سال ۱۳۰۰، سر او توسط «خالو قربان هرسینی» یار پیشین میرزا که به نهضت جنگل خیانت کرد برای تقدیم به رضاخان سردار سپه، وزیر جنگ به تهران منتقل شد. براساس گزارشی که سفارت انگلیس از تهران به لندن مخابره کرده است، سر بریده میرزا حین انتقال به پایتخت، نوزدهم آذر به قزوین رسیده و فردای آن روز به تهران منتقل می‌شود. نیروهای حامل سر میرزا کوچک خان به منظور نمایش اقتدار سردار سپه و شکست جنگلی‌ها، سر او را ساعتی در بالکن هتل پاریس آویختند که شمار قابل‌توجهی از مردم قزوین از نزدیک شاهد این اتفاق بودند.

از دیگر وقایعی که گفته می‌شود در هتل پاریس رخ داده، آیین عروسی «قمرالملوک وزیری» خواننده مشهور ایرانی (که برخی تبار او را قزوینی ذکر کرده‌اند) و علی اصغر شیخ‌الاسلام قزوینی معروف به «مسیو اصغر» است. اگرچه این وصلت دیری نپایید و مدتی بعد به جدایی این دو از یکدیگر انجامید.

شکل‌گیری اولین سینمای قزوین به نام «سینما مایاک» نیز در سال ۱۳۰۹ در این عمارت اتفاق افتاد. میرزا احمد حکیم‌اف با مشارکت فردی که ظاهراً از گردانندگان سینمای «مایاک» تهران بود، نخستین سینمای قزوین را با همین نام با گنجایش حدود ۱۰۰ نفر تماشاچی در سالن هتل ضلع شرقی عمارت برپا کرد و این سینما، هفته‌ای سه شب فیلم‌های صامت یا بی صدا نمایش می‌داد.

درباره‌ی مدت فعالیت و عمر «سینما مایاک» و اینکه چه فیلم‌هایی در آن به نمایش درآمده، اطلاع دقیقی در دست نیست، اما به گفته زنده‌یاد دکتر سید محمد دبیرسیاقی، تابستان‌ها از حیاط این عمارت به عنوان «سینمای تابستانی» استفاده می‌شد و فیلم‌های سینمایی که بدون صدا بودند با توضیح گوینده‌ای که کنار دستگاه نمایش می‌نشست، روی پرده می‌رفت.

عمارت حکیم‌اف در بیش از یک قرن حیات خود، کاربری‌های متعددی داشته و فعالیت‌های مختلفی را در خود دیده است؛ از تشکیل نخستین مریض‌خانه (درمانگاه) بلدیه در سال ۱۳۰۹ خورشیدی در بخشی از این عمارت، راه‌اندازی اولین اداره ثبت اسناد قزوین تا تبدیل این عمارت به دبیرستان محمدرضا شاه پهلوی و سپس دبیرستان محمد قزوینی. همچنین در سال‌های پایانی دهه سی خورشیدی با استقرار یک واحد نظامی از نیروی زمینی ارتش در قزوین، ستاد تیپ زرهی در این عمارت مستقر شد و مدتی بعد در سال ۱۳۳۸، نخستین رادیوی محلی قزوین با استفاده از فرستنده تیپ زرهی در عمارت «حکیم‌اف» آغاز به کار کرد.

رادیویی که براساس خاطرات زنده‌یاد محمدحسن دولتشاهی به مدت پنج سال هر روز سه ساعت (معمولاً از ساعت سه تا شش عصر) به صورت زنده برنامه پخش می‌کرد. این رادیو در سال ۱۳۴۳ با انحلال تیپ زرهی و خروج نیروهای ارتش از قزوین، تعطیل شد.

به گفته دولتشاهی که مسئولیت نظارت و پخش این رادیو را بر عهده داشت، مردم قزوین علاقه زیادی به برنامه‌های رادیو داشتند به حدی که می‌توان گفت ۹۰ درصد آنهایی که علاقه‌مند رادیو بودند؛ برنامه‌های رادیو قزوین را در خانه -اگر دستگاه رادیو داشتند- و یا در قهوه‌خانه‌ها، گوش می‌کردند. آنگونه که او می‌گفت چون برنامه‌ها روی موج AM ردیف ۴۱ پخش می‌شد، حتی در استکهلم مرکز «سوئد» هم شنونده قزوینی داشته است.

عمارت « حکیم‌اف» از اوایل دهه پنجاه به «تالار ایران» تبدیل شد و به محلی برای پذیرایی از میهمانی‌های جمعی و آیین‌های عروسی. این بنا در سال‌های اخیر با اجرای طرح مرمت و بهسازی خیابان تاریخی سپه به عنوان اولین خیابان طراحی شده ایران، منظری تازه و چشم‌نواز پیدا کرده است؛ هر چند بسیاری از مردم قزوین، این سال‌ها دیگر از پیشینه این عمارت و آنچه در یک قرن گذشته در این عمارت رخ داده است، اطلاع چندانی ندارند.

*نکته: حاج میرزا احمد حکیم‌اف، به هنگام صدور سجل (شناسنامه)، نام خانوادگی «حکیم‌نژاد» را برای خود انتخاب می‌کند و شناسنامه وی نیز صادره از ناحیه قنات‌آباد تهران بوده که این نکته نشان از آن دارد که او از اواخر دوره قاجاریه ساکن تهران بوده است.

انتهای پیام