هفته جهانی فضا، جشن بین المللی علوم و فناوری و راهی برای بهبود شرایط زندگی انسان ها است که براساس قطعنامه ای در سال ۱۹۹۹ میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به مناسبت یادآوری دو واقعه مهم حوزه فضا هر سال از ۴ تا ۱۰ اکتبر (۱۳ تا ۱۹ مهر) گرامی داشته می شود. ۴ اکتبر ۱۹۵۷، نخستین ماهواره زمینی ساخت بشر به نام Sputnik ۱ که را ه را برای اکتشاف در فضا باز کرد، پرتاب شد و ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ امضای معاهده ای در مورد اصولی که مشخص کننده حدود دولت ها در اکتشافات فضایی و استفاده صلح آمیز از فضای ماوراء جو شامل ماه و سایر اجرام سماوی است، دو رویدادی است که به یاد آنها این هفته را برگزار می کنیم.

عمران مرادی- مدرس و پژوهشگر نجوم در گفت و گو با ایسنا با اشاره به نقش فناوری در اکتشافات کیهان شناسی، اظهار کرد: کیهان شناسی علم جدیدی است که حدود ۱۰۰ سال پیش متولد شده است.

وی با تاکید براینکه اعتقاد بشر در مورد جهان هستی در ابتدا با نظریه زمین مرکزی مطرح بود، افزود: بعدها دوره کهکشانی و در نهایت در عصر حاضر به دوران کیهانی رسیده ایم. در دوران کهکشانی تصور بشر بر این بود که تنها کهکشان راه شیری جهان خلقت را تشکیل می دهد تا اینکه «ادوین هابل» برای نخستین بار نشان داد که به جز کهکشان راه شیری، کهکشان های دیگری در اطراف ما در فضا وجود دارند.

مرادی ادامه داد: هابل با کشف کهکشان «آندرومدا» که در فاصله ۲.۵ میلیون سال نوری از ما قرار دارد، اثبات کرد دنیای دیگری هم وجود دارد و از این زمان وارد دوره کیهانی شدیم.

این مروج نجوم به دوره قبل و تفکرات اولیه بشر در مورد جهان هستی اشاره کرد و گفت: در تمدن یونان، ارسطو زمین را در مرکز عالم می دانست که همه اجرام به دور زمین در حال گردش هستند، پس از آن بطلمیوس که منجم و ریاضی دان اهل  یونان بود این تفکر را به مدل ریاضی تبدیل کرد و نتیجه این مدل ها تصور انسان آن زمان از کیهان بود.

به گفته مرادی دسترسی نداشتن بشر به تفکر درست در مورد جهان هستی، به دلیل نبود فناوری فضایی است. در دوران ارسطو و بطلمیوس در فناوری های فضایی ضعف وجود داشت و به همین جهت مرتکب خطا شده اند.

فناوری به چه معناست؟

وی در پاسخ به این پرسش که فناوری به چه معناست؟ اظهار کرد: زمانی که از فناوری صحبت می شود، همه به سخت افزار و دستگاه آن توجه می کنند، در حالی که فناوری موضوعی فراتر است و ۴ جنبه شامل مغز افزار، نرم افزار، سخت افزار و سازمان افزار را در بر می گیرد.

مرادی توضیح داد: مغزافزار بر افراد متخصص، پرورش و افزایش دانش آنها متمرکز است و نرم افزار بر دانش ضمنی که به تحقق فناوری کمک می کند، گفته می شود. سخت افزار ابزار رصد در فضا و سازمان افزار به مدیریت محیطی در ابعاد کلان کشوری و حتی ابعاد کوچکتر همچون دانشگاهی و شرکتی برمی گردد.

این مروج نجوم با تاکید براینکه ۴ رکن فناوری در کنار هم و با یک رابطه منطقی فناوری را تشکیل می دهند، خاطرنشان کرد: فرایند سیستمی متشکل از این اجزا که با روابط منطقی یک هدف واحد را دنبال می کنند، فناوری نامیده می شود.

مرادی ادامه داد: در دوران بعد که فناوری پیشرفت کرد، کوپرنیک که کشیش لهستانی بود با برخی مفاهیم خورشید مرکزی آشنا شد و نظریه هایی در این خصوص ارائه کرد که پس از آن گالیله - ستاره شناس و فیزیکدان ایتالیایی پیرو کوپرنیک شد و با ساخت یک تلسکوپ اثبات کرد که زمین سیاره ای است که به دور خورشید می گردد.

وی با بیان اینکه تلسکوپ ساخت گالیله یک سخت افزار مهم بود، خاطرنشان کرد: به کمک آن گالیله توانست سیاره مشتری و قمرهای آن را رصد کند و با مشاهده اهله سیاره زهره اثبات کرد که زمین مرکز عالم نیست و به همراه اجرام دیگر به دور خورشید در حال گردش هستند.

این پژوهشگر و مدرس نجوم تاکید کرد: یک تلسکوپ کوچک باعث شد نظریه زمین مرکزی که قرن ها بر بشر حاکم بود و جنبه مقدس داشت، رد شود. از دید تکنولوژیک تلسکوپ سخت افزار، دانش گالیله نرم افزار، خود گالیله مغز افزار و شرایط گرچه خیلی مطلوب نبود همان سازمان افزار و ۴ رکن ایجاد فناوری را تشکیل دادند.

مرادی به دوران نیوتن اشاره کرد که با اختراع تلسکوپ آینه ای نیوتن، برخی ایرادات تلسکوپ های قبلی برطرف و شناسایی اجرام با دقت بیشتری انجام شد.

وی افزود: تلسکوپ آینه ای نیوتن خطای نوری کمتری داشت، کار با آن آسان تر بود و مهم تر از همه اینکه این تلسکوپ ها قابلیت ارتقا داشتند. علاوه بر آن نیوتن به تجزیه نور پرداخت و برای اولین بار طیف نگاری ساخت که با کمک آن توانست عناصر موجود در اجرام را شناسایی کند.

این مروج نجوم با بیان اینکه طیف نگار ابزاری است که با کمک آن نور را تجزیه و عناصر اجرام را شناسایی می کنیم، تاکید کرد: ارتباط ما با آسمان از طریق نور است و با جمع آوری نور و بررسی طیف نگار می توانیم عناصر اجرام دوردست را مشخص کنیم.

به گفته مرادی در نهایت هابل اثبات کرد که خارج از کهکشان راه شیری، فضای دیگری هم وجود دارد و از این دوره کهکشانی وارد دوره کیهانی شدیم. هابل همچنین کشف کرد که تا پیش از این جهان ایستا و بی حرکت تصور می شد، اما پس از آن دریافتیم که جهان در حال انبساط است.

وی تاکید کرد: از طریق رصد و طیف نگاری های دقیق دریافتیم که نور کهکشان های دوردست به سمت قرمز جابجا می شود و این نشان می دهد که کهکشان ها در حال دور شدن و انبساط جهان است.

تلسکوپ فضایی جیمز وب، خیز جدید بشر برای کشف اسرار کیهان

این مروج نجوم با بیان اینکه علاوه بر تلسکوپ بزرگ و طیف نگار هابل، سپس دانشمندان گفتند که اگر جهان در حال انبساط است، کل جهان هستی به اندازه یک اتم کوچک بوده و این ذره بر اثر یک انفجار بزرگ که بیگ بنگ نامیده می شود، عامل خلق جهان است.

مرادی با اشاره به نظریه بیگ بنگ، گفت: جرج گاموف پیشنهاد کرد که اگر این انفجار رخ داده باشد، امواج و فوتون ها ناشی از آن انفجار باید هنوز هم وجود داشته باشد. سپس تکنولوژی رصدهای رادیویی ساخته شد و دانشمندان امواجی پیدا کردند که در حد بسیار ضعیف همه جا بود. آنها دریافتند که این امواج ماهیت کیهانی دارد.

وی ادامه داد: بعدها سه ماهواره «کوبه، پلانک و دبلیومپ» برای بررسی امواج به جو فرستاده شدند و پس از بررسی ها با دقت بالا مشخص شد، این امواج زمینی کیهانی از زمان انفجار اولیه به جا مانده اند و بررسی آنها کمک کرد بفهمیم لحظات اولیه خلقت چه اتفاقی افتاده است.

عضو هیات علمی مرکز آموزش نجوم ادیب اصفهان  یکی دیگر از فناوری هایی که به کیهان شناسی و اکتشافات کمک کرد را تداخل سنجی لیزری نام برد و گفت: این فناوری هم در اثبات ثابت بودن سرعت نور و هم در اثبات تئوری نسبیت عام انیشتین کاربرد دارد. با این فناوری ها توانستیم خمش فضا زمان ها را دست پیدا کنیم و از این سیستم ها برای تشخیص ذخائر آب و مواد معدنی زمین استفاده می شود.

مرادی دیگر فناوری در کیهان شناسی را شتاب دهنده ها معرفی کرد و افزود: شتاب دهنده هایی مانند «سرن» که تونل های طویل هستند و دو ذره زیر اتم در این تونل ها برخلاف جهات هم شتاب داده می شوند و در جایی به هم برخورد می کنند که انرژی عظیمی آزاد می شود و در این شتاب دهنده ها حادثه بیگ بنگ شبیه سازی می شود و شرایط اول خلقت را می توانیم شبیه سازی کنیم.

به گفته این مروج نجوم، علم کیهان شناسی در مورد تولد، شکل، تحول و مرگ جهان توضیح می دهد و در این میان فناوری ها نقش مهم و کلیدی در کیهان شناسی دارند.

مرادی از ارسال یک تلسکوپ بسیار پیشرفته تا سال آینده در فضا خبر داد و گفت: اواخر اکتبر ۲۰۲۱ تلسکوپ فضایی جیمز وب قرار است پرتاب می شود و قرار است اسرار بیشتری از کیهان برای ما آشکار کند که در گسترش علم کیهان شناسی موثر خواهد بود.

وی ادامه داد: قطر آینه های این تلسکوپ ۶.۵ متر و مجموعه ای از آینه های ۶ ضلعی پیشرفته است که در فاصله ۱.۵ میلیون کیلومتری زمین قرار می گیرد و با زمین به دور خورشید می گردد و سطح آینه های آن تا منفی ۲۲۰ درجه سانتی گراد خنک می شود زیرا قرار است عکس برداری فروسرخ انجام شود.

مرادی با اشاره به عقب افتادن پرتاب این تلسکوپ، دلیل آن را هزینه های بالای این تلسکوپ اعلام کرد و گفت: تلسکوپ هابل ۵۰۰ کیلومتر با زمین فاصله دارد در صورت ایجاد نقص به راحتی قابل تعمیر است، اما جیمز وب قرار است خیلی از زمین دور شود و به همین دلیل ریسک خطای آن باید به صفر برسد و سپس به فضا ارسال شود.

انتهای پیام