دکتر شهریار سلیمانی آزاد، پژوهشگر لرزه‌زمین ساخت و متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی- در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به زلزله رخ داده در هفتم خرداد ماه در مرز استان‌های "تهران" و "مازندران" و در حوالی دماوند، گفت: با توجه به زمین لرزه ۵.۱ جمعه ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹، رخداد زلزله اخیر مورد عجیبی نیست ولی اگر زمین‌لرزه‌های دو هفته اخیر این بخش از تهران را مد نظر قرار می‌دهیم لازم است پیشینه لرزه‌خیزی بلند مدت‌­تر این منطقه را  نیز مورد بررسی قرار دهیم.

وی ادامه داد: تمامی روش‌هایی که با آنها می‌توانیم پیشینه لرزه خیزی این منطقه را مورد بررسی قرار دهیم، نشانگر این است که گسل مشا یک گسل تقریبا خاوری-باختری فعال است و بخشی از فعالیت آن با لرزه‌خیزی نمود پیدا می‌کند.

سلیمانی، با بیان اینکه بررسی پیشینه لرزه‌خیزی گسل مشا نشان می‌دهد که این گسل به راحتی پتانسیل ایجاد زمین‌لرزه‌های بزرگ در مجاورت شهر تهران و در بلافصل شهر تهران را دارد، یادآور شد: این گسل در رخداد زلزله‌­های پیرامون تهران بزرگ موثر است و از گسل‌های اصلی منطقه به شمار می‌رود.

این محقق حوزه لرزه‌زمین ساخت، ادامه داد: به طور کلی، باید بگویم که نه تنها گسل مشا بلکه گسل‌های دیگری که در محدوده‌های نزدیکتر بخش‌های باختری و خاوری تهران و حتی در داخل شهر تهران وجود دارند، باید تمامی این گسل‌ها و مخاطرات لرزه‌­ای محتمل حاصل از فعالیت آنها مد نظر قرار گیرد و انتظار داریم که این مساله در ساخت و سازها حتما دیده و رعایت شود.

اصلی بودن گسل‌ها

وی در خصوص تعریف گسل‌های اصلی توضیح داد: گسل‌ها چندین ویژگی دارند که نشان می‌دهند گسل اصلی و یا فرعی کدام است که  از آن جمله می‌توان به ابعاد پهنه‌­های گسلی اشاره کرد. گسل مشا یکی از بزرگترین گسل‌های نزدیک شهر تهران است.

به گفته وی گسل مشا از جنوب "فیروزکوه" آغاز می‌شود و پس از گذر از نواحی مشا، "آردینه"، "لواسان" و "شهرستانک" تا منطقه "وردره" و "ولیان" در نزدیکی "آبیک" در باختر کرج ادامه می‌یابد.

سلیمانی با تاکید بر اینکه "مشا" یک گسل تکی و یکپارچه نیست، افزود: بر اساس تحقیقات و پژوهش‌های ملی و بین­‌المللی که ما از سالیان گذشته بر روی گسل مشا انجام داده‌­ایم، این گسل، قطعه قطعه و دارای حداقل سه بخش متفاوت "خاوری"، (از فیروزکوه تا دره مشا) "بخش میانی" (از دره مشا تا منطقه لواسانات به طرف شهرستانک) و "بخش باختری" (از شهرستانک تا ورده و باختر کرج) است و از این رو، فعالیت لرزه­‌ای بخش‌­های متفاوت آن اثرات متفاوتی را بر بخش‌­های مختلف تهران ­بزرگ و حتی کرج و آبیک می‌­تواند داشته باشد.

وی با بیان اینکه هندسه گسل مشا نشان می‌دهد که با ساختار بزرگ گسلی مواجه هستیم، خاطر نشان کرد: گسل بزرگی که توان لرزه‌زایی بزرگ را داشته باشد، جزو گسل‌های اصلی محسوب می‌شود ولی گسل‌های کوتاه‌تر معمولا توانایی ایجاد زلزله‌های کوچکتری را دارند. با توجه به ویژگی‌هایی که اشاره شد،‌اقدام به مطالعات مختلفی چون پالئوسایزمولوژی شد و نتایج این مطالعات حکایت از آن دارد که گسل مشا به همراه گسل شمال تهران یکی از توانمندترین سامانه‌­های گسلی ایران مستقر در منطقه پرجمعیتی چون تهران است.

سلیمانی آزاد، سرعت و آهنگ زیادتر دگرشکلی تکتونیکی گسل را از دیگر شاخص‌های اصلی بودن گسل‌ها نام برد و ادامه داد: یافته‌های سالیان اخیر تیم‌های مختلف گویای آن است که در حال حاضر بخش زیادی از دگرشکلی‌های تکتونیکی این گستره بر روی پهنه گسل مشا متمرکز است که قسمتی از آن می‌تواند در شکل این زمین‌لرزه‌ها باشد و  بررسی‌­ها و داده‌های علمی ما نشان می‌دهد که گسل مشا یکی از گسل‌های بسیار مهم منطقه است.

وی با اشاره به تلاش‌های محققان از جنبه‌های گوناگون بر روی گسل مشا، افزود: بنده چه پیش از رساله دکتری و چه در بخشی از رساله دکتری، پژوهش و مطالعاتم متمرکز بر روی گسل‌های مشا و شمال تهران بوده است و از این رو بنده و تیم همراه ناچار بودیم که بخش‌های مختلف این گسل را مطالعه و بررسی کنیم تا در نهایت بتوانیم بررسی‌های پالئوسایزمولوژی را درست‌­تر انجام دهیم.

این متخصص پالئوسایزمولوژی–تکتونیک جنبای سازمان زمین شناسی، پژوهش‌­های پالئوسایزمولوژی را مطالعه و بررسی آثار زمین­‌شناختی به ­جای مانده از گسلش‌های سطحی زمین‌لرزه‌های تاریخی و قدیمی‌تر توصیف کرد تا داده‌های به دست آمده از آن بتوان بزرگا و زمان رخداد احتمالی دیگر زلزله‌های بزرگ و قدیمی را برآورد کرد.

وی اضافه کرد: در جاهایی که گسلش سطحی در خاک‌های جوان وجود داشته باشد گاه می‌توان آثار زلزله‌های بزرگ رخداده را مشاهده و سن­‌سنجی کرد و این در حالی است که گسل مشا در منطقه کوهستانی قرار دارد و پیدا کردن خاک‌های جوان در بخش‌های کوهستانی بسیار دشوار است چون معمولا مناطق کوهستانی همواره در معرض فرسایش و فرسودگی قرار دارند.

سلیمانی با بیان اینکه خاک‌های جوان پس از فرسایش کوه­‌ها عمدتا و معمولا در دشت‌ها انباشته و یافت می‌شوند، گفت: فعال بودن این گسل و حرکات و جابه جایی­‌های سطحی آن در طی زمان باعث شده تا پستی‌ بلندی‌ها و توپوگرافی‌های ریزی در منطقه شکل بگیرد. این پستی و بلندی‌ها همانند "تل‌ه­ا" برای به دام افتادن خاک‌های جوان در کنار گسل­ عمل می‌کند.

وی با تاکید بر فراهم بودن چنین شرایطی در برخی بخش‌های گسل مشا، اظهار کرد: یکی از سخت‌ترین مراحل اجرای پژوهش‌های پالئوسایزمولوژی بر روی گسل مشا، پیدا کردن چنین مناطقی بود و با یافتن این مناطق قادر بودیم که آثار زمین شناختی زمین لرزه‌های قدیمی و گسلش سطحی آنها را با دقت مناسب‌­تری بیابیم.

سیلمانی ادامه داد: چنین ویژگی‌هایی در مناطق مرکزی‌تر گسل مشا مانند "دره مشا" و مناطقی از "لواسان" و بخش‌های خاوری‌تر آن مانند "دره تار" بیشتر بود ولی در بخش‌های باختری‌تر مانند نواحی "شهرستانک" در شمال کوه "توچال" تا منطقه "ورده" (مناطق باختری کرج) عمدتا مشاهده نمی‌شد؛ چرا که این مناطق دارای شیب‌­های تند و توپوگرافی خشنی است و پیدا کردن خاک‌های جوان و گسل­ خورده در آن دشوارتر است.

نتایج مطالعات پالئو سایزمولوژی

پژوهشگر لرزه‌زمین ساخت سازمان زمین شناسی کشور خاطر نشان کرد: این بررسی‌ها نشان داد که گستره رخداد آخرین زمین‌لرزه‌ بزرگ تهران-ری باستان در سال ۱۸۳۰ میلادی (۱۹۰ سال قبل) با بزرگای برآورد شده ۷.۲ بر روی سامانه گسلی مشا-شمال تهران بوده که در بلافصل باختری رومرکز همین زمین‌لرزه­‌های اخیر و از جمله زلزله ۵.۱ روز  ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ در گستره دره مشا بوده است.

به گفته وی در مطالعات پالئوسایزمولوژی و سن سنجی آخرین زمین‌لرزه بزرگ بخش مرکزی گسل مشا توانسته‌اند در محدوده "دره مشا" تا "لواسان" آثار زمین­‌شناختی آخرین زمین‌لرزه تاریخی و بزرگ تهران را مشاهده و بررسی کنند.

سلیمانی آزاد ادامه داد: نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که ارتباطی ساختاری میان گسل‌های "مشا" و "شمال تهران" در این گستره وجود دارد. به این معنی که اگر در بخش باختری زلزله کوچک ۷ خرداد ماه، به سمت لواسان حرکت کنیم، این دو گسل به صورت دو شاخه تقریبا موازی خاوری-باختری و بسیار نزدیک به یکدیگر قرار دارند و این گستره در لواسان به عنوان "زون اتصال" این دو گسل­ شناخته می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: این پژوهش و بعدها نتایج دو تیم پژوهشی دیگر نشان می‌دهد که حرکات جوان بخش مرکزی گسل مشا با انتقال به بخش خاوری گسل شمال تهران در لواسان به مناطق داخلی‌تر شمالی شهر تهران منتقل شده و می­شود.

سلیمانی تاکید کرد: آنچه که نسبت به اطلاعات قدیمی‌تر حائز اهمیت به نظر می‌رسد، انتقال حرکات جوان‌تر به سوی خاور مناطق شمالی تهران می­‌تواند باشد.

این محقق حوزه لرزه‌زمین ساخت با بیان اینکه این اطلاعات  علمی فراهم آمده نباید باعث ترس ما شود، گفت: ترس، از جهل و ناآگاهی و از ناشناخته‌ها ایجاد می‌شود. بدین معنی که یافته‌­ها و داده‌های علمی که حالا در اختیار داریم نه تنها نباید موجب وحشت ما شود بلکه باید اهرمی باشد کارآمد برای مطالبه حقوق مسلم مردم برای داشتن مسکنی ایمن از متولیان ساخت و ساز کشور. بارها گفته‌­ام و باز هم عرض می­‌کنم؛ مهم­ترین دستاورد علمی-عملی بشر امروزی در مقوله مقابله با آثار زیان‌­بار رخداد زمین‌لرزه‌­های بزرگ فقط شناسایی و برآورد هر چه واقع­‌بینانه‌­تر میزان خطر زمین‌لرزه و طراحی و ساخت سازه­‌های به اندازه کافی مقاوم و مقرون بصرفه است و بس ...تا هم جان ارزشمند و هم دارایی وی همواره در امان بمانند.

انتهای پیام