حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی عبداللهی در ابتدای نشست علمی "کرونا و رابطه علم و دین" به‌عنوان یکی از سلسله نشست‌های "کرونا و زندگی مؤمنانه" که شنبه‌شب به همت دانشگاه پردیس فارابی و جهاد دانشگاهی قم برگزار شد، گفت: رابطه علم و دین یک مسئله قدیمی در بافت مطالعات الهیاتی، فلسفی و علمی است و به لحاظ سابقه تاریخی قدمت زیادی در بین متفکران دارد.

وی اظهارکرد: در یک دوره تاریخی این رابطه با عنوان نسبت عقل و وحی به‌ویژه در قرون میانه و دوره تاریخی که در غرب معروف به قرون وسطی است، مطرح شد و بعد از آن در دوره رنسانس تحت عنوان بحث علم و دین مطرح شده است.

عبداللهی ادامه داد: برخی مدعیات علم را نافی دین دانسته‌اند و برخی دیگر مدعیات دین را در برابر مدعیات علم تلقی کرده اند و طرفین به عنوان معارض و نزاع علم ودین با یکدیگر مواجه داشته اند.

عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران افزود: بی‌شک اهمیت این بحث به‌اندازه‌ای است که ما اگر در جامعه اسلامی خودمان به تولید علم و به رشد علمی فکر می‌کنیم ولو به‌ظاهر نزاع میان علم و دین را موردبحث قرار ندهیم و راه‌حلی برای آن پیدا نکنیم مسئله رشد علمی و تناسب این رشد علمی با جامعه ما واقعاً حل نخواهد شد.

عبداللهی تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره بر این تأکید دارند که باید نهضت رشد علمی پدید بیاید. علم قدرت و سلطان مملکت است، قطعاً ما به‌عنوان کسانی که در قلمرو مباحث الهیاتی و فلسفی تأمل می‌کنیم قبل از این رشد علمی باید تکلیف مسئله تعارض علم و دین را روشن کنیم.

وی بیان کرد: بعد از پدید آمدن مسئله کرونا با وضعی دشوارتر مواجه شدیم مسئله علم و دین پس از دوره کرونا در حقیقت به‌صورت جدی‌تر مطرح شد، مخالفین دین در این ایام کرونا فرصت را غنیمت شمرده و با شدت و قوت به میان آمدند یعنی مخالفین حضور دین در جامعه و تفکر دینی به صورت‌های مختلف پس از دوره کرونا ظهور و بروز پیدا کردند.

عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران عنوان کرد: عده‌ای به‌صراحت شروع کرونا از قم را در ایران بهانه‌ای کردند تا مخالفت با دین را نشان دهند، عده‌ای که خودشان را سکولار نامیده و به تعبیر بنده پیرو الهیات لیبرال هستند یعنی الهیاتی که دین را امر شخصی می‌داند و اعتقاد دارند دین را نباید در امور اجتماعی جریان داد؛ به دروغ گفتند که روحانیت و متولیان دین با بستن مجامع دینی مخالف هستند یعنی روحانیون مخالفان رویکردهای علمی به مریضی همه‌گیر کرونا هستند.

عبداللهی اضافه کرد: با عناوینی مثل خدا همه‌جا به کار نمی‌آید خدا در همه مسائل به درد ما نمی‌خورد خواستند از این ایام کرونا و آب گل‌آلود ماهی بگیرند.

وی ابراز کرد: افرادی که در این ایام فعالیت کردند و در بحث نزاع میان علم و دین در مصداق کرونا به میان آمدند به‌زعم بنده به چهار دسته تقسیم می‌شوند، دسته اول افرادی که منکر دین و از اساس با دین مخالف هستند و دین را نفی می‌کنند و اعلام کردند موجب بدبختی بشر دین است و تا انسان از دین دست برندارد نمی‌تواند خودش را نجات دهد.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران ادامه داد: دسته دوم در این ایام کرونا افرادی هستند که با دخالت دین در امور اجتماعی مخالف هستند و مسائل مطرح شده توسط آنان به نظر بنده بیشتر جنبه سیاسی داشت و می‌خواستند بگویند کرونا یک چالش برای حیات اجتماعی مبتنی بر دین و ایمان است.

عبداللهی اضافه کرد: دسته سوم کج اندیشان و کج‌فهمانی هستند که به بهانه دین‌داری با علم مخالفت کرده و زمانی که آموزه‌های دینی به‌ویژه زیارت اهل‌بیت(ع) به دلیل شیوع کرونا تعطیل‌شده بود آن را بهانه‌ای برای مخالفت با علم کردند؛ ضرری که این گروه به بحث دین و دین‌داری زدند به‌مراتب بیشتر از کسانی است که در میدان الحاد و سکولار در برابر حضور اجتماعی دین می‌ایستند.

وی گفت: با توسل و تمسک به خرافه دین را به یک امر مخالف با هر نوع آگاهی و خرد بشری تنزل می‌دهند، مخالفان دین از اعمال و رفتار این گروه سوم برای نابودی و سرکوب دین بهره بردند.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران تصریح کرد: گروه چهارم که به تعبیر بنده پیروان الهیات توحیدی هستند تلاش می‌کنند با حل مسئله رابطه علم و دین یک تبیین جامع هماهنگ و بدون تعارض و تناقض ارائه دهند تا بتواند در چالش کرونایی باورهای خودشان را از جهان و آنچه در جامعه بشری می‌گذرد تیزتر و چابک‌تر کنند و با شبهه‌ها و مخالفت‌ها مقابله کرده و مواجهه علمی درستی برقرار کنند.

وی با طرح این سؤال که محل نزاع کجاست؟ ادامه داد: نزاع علم و دین دامنه‌دار است و تنها مسئله مربوط به ایام کرونا نیست؛ دین به ویژه دین اسلام ارزش بسیار زیادی برای علم قائل است و به انسان‌ها و مؤمنان به دین اسلام توصیه می‌کند علم را در هرجایی با قطع‌نظر از شخص، زمان و مکان به دست بیاورید البته با توجه به اینکه باید هرکسی که حقیقت و علمی را عرضه می‌کند داده‌ها و یافته‌ها و مبانی او را به‌صورت عقلانی موردبررسی قرار دهیم.

عبداللهی اضافه کرد: اگر می‌خواهیم محل نزاع در مواجهه علم و دین را به‌درستی تقریر کنیم نخستین کار این است که از مغالطه اشتراک لفظی پرهیز کنیم یعنی بدانیم وقتی دین می‌گوییم مقصودمان از دین چیست؟ یا وقتی علم می‌گوییم مقصودمان از علم چیست؟ یعنی در محل نزاع چه چیزی از علم و دین اراده کردیم و تحریر محل نزاع نوعی قلمرو شناسی هم می‌کند.

عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: چون معانی علم و دین بسیار مختلف و متعدد است و گاهی تعدد به‌گونه‌ای است که وجه اشتراکی نمی‌توان بین این معانی و مفاهیم پیدا کرد لذا چاره‌ای نداریم جز اینکه در محل نزاع اخذ به معنای معینی کنیم؛ یعنی از این چند معنا برای علم و دین یکی را در محل نزاع خودمان و مسئله کنونی و حاضر انتخاب کنیم.

وی با اشاره به اینکه از میان معانی مختلف دین دو تعریف را برگزیدم که در السنه و کتب متعارف است، مرادمان از این دو تعریف یکی است و گاهی به‌جای همدیگر به کار می‌روند، عنوان کرد: در تعریف اول مراد از دین مجموعه‌ای از عقاید در مورد هستی از جمله انسان و رفتارهای ناشی از این اعتقادات است یعنی دین مجموعه‌ای از باورهای نظری و بایدونبایدهای عملی است و به این معنا دین لزوماً توحیدی نیست و معنای عامی است که اطلاق بر مجموعه ایدئولوژی دارد.

عبداللهی ادامه داد: تعریف دوم نسبت به تعریف اول اخص و دارای دو قید است که محل بحث ماست. دین مجموعه‌ای از اعتقادات و ارزش‌ها است که از سوی خداوند نازل‌ شده و دچار تحریف ‌نشده باشد.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران ابراز کرد: برخی افراد به دلیل باورهای تحریف‌شده در برخی ادیان تاریخی قائل به تعارض علم و دین شده‌اند و در این ادیان مطالبی وجود دارد که جز انحرافات دین است و به‌گونه‌ای در آن ارائه‌شده که علم و هر نوع پیشرفت علمی بشر را ممنوع می‌کند؛ طبیعی است در دین تحریف‌شده و دین تاریخی دستکاری‌شده گزاره‌ها و باورهایی وجود دارد که تعارض را به ذهن متبادر می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه به گمان ما باید در مورد دینی بحث کنیم که دارای همان دو قید از سوی خداوند و مصونیت از تحریف باشد، اظهار کرد: ازنظر لغوی معنای علم دانستن و آگاهی از واقعیت است اما در اصطلاح علم معانی بسیار دارد که دو معنا را ذکر می‌کنم.

عبداللهی گفت: اولین معنا از علم در جامعه علمی و آکادمیک کشف حقیقت و آگاهی از حقیقت به روش تجربی و حسی است و به‌زعم بنده تجربه به خودی خود لسان سلب و نفی ندارد؛ اما عالمانی که این مبنای معرفت‌شناختی را در نظر گرفتند و از دوره رنسانس به بعد علم را مقید به حس و تجربه کردند و اصالت تجربه و حس را بنیان نهادند به بیان خودشان لسان نفی دادند، یعنی اصل با حس است که ظهور این دیدگاه در قرن بیستم به کمال خودش رسید.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران افزود: متأسفانه در محل نزاع ما معنایی از علم اراده می‌شود و گاهی گفته می‌شود در تعارض با دین است همین معنایی است که به آن لسان سلب و نفی داده می‌شود.

وی با اشاره به اینکه معنای دوم از علم در بافت مطالعات فلسفی و دانش‌های دیگر ما مسلمانان وجود داشته است که علم مجموعه‌ای از مسائل است که حول یک موضوع واحدی وجود دارد و هرگونه تلاش برای جمع و طرح این مسائل را به آن علم می‌گویند و بر اساس موضوع علم را طبقه‌بندی می‌کردند.

عبداللهی ادامه داد: علم به معنای یافتن حقیقت است یعنی علم به این معنا مجموعه‌ای مسائل که حول یک موضوع واحد گرد هم می‌آیند علم می‌گویند که می‌تواند به روش عقلی و یا تجربی، نقلی شهودی مدعیات خودش را کسب کند و تقلیل دادن علم به یک روش و روش خاص به نظر بنده یک خطای معرفت‌شناسانه است.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: وقتی به محتوای علم و دین وارد می‌شویم باید ببینیم با توجه معانی گفته‌شده چه نسبتی میان این دو برقرار می‌شود، یکی از مقدمات ورود به محتوای نسبت علم و دین معلوم و معین کردن قلمرو علم و دین است.

وی بیان کرد: اگر در این ورود محتوایی معتقد باشیم که دو قلمرو متمایز داریم که هیچ ربطی به هم دیگر ندارند هیچ تعارض و مواجه‌ ای میان علم و دین به وجود نخواهد آمد؛ یعنی معتقد هستند بهترین چاره این است که بگوییم دین به سویی می‌رود و علم به سویی دیگر و به تعبیر دیگر همان تمایز قلمرو دین و تمایز قلمرو علم.

 عبداللهی اظهار کرد: افرادی که قائل به تمایز علم و دین هستند به‌عنوان‌مثال می‌گویند که دین به آخرت کار دارد و به دنیا کار ندارد یا قلمرو دین، امر مقدس است و به امر مادی کاری ندارد یا در جای دیگر دین امری شخصی و حداقلی است و به همین دلیل تعارضی میان علم و دین نداریم؛ ممکن است از دیدگاه ما این تمایز نتیجه خوبی نباشد اما افرادی که قائل به تمایز بودند نیت بدی نداشتند و نمی‌خواستند با دین به بهانه علم مبارزه کنند؛ به عنوان مثال کانت به عنوان یک فیلسوف می‌گوید من عقل را محدود می‌کنم تا جا برای دین باز شود و قائل به تمایز علم و دین است.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران ادامه داد: از دیدگاه افراد قائل به تمایز، کرونا مسئله‌ای مربوط به سلامت جسمانی انسان است و در قلمرو علم، پس دین نباید در این مورد اظهارنظر کند.

وی با اشاره به اینکه گروه دیگری می‌گویند مدعیات دین با مدعیات علم در تعارض است، یادآورشد: گروه سوم قائل به این هستند باید نظام جامعی عرضه شود که علم و دین هرکدام جایگاه خودشان را داشته باشند و این دیدگاه مغایر با نظریه تعارض و تمایز است.

عبداللهی عنوان کرد: چندین عالم از علما دین را به‌گونه‌ای تعریف کرده‌اند که می‌تواند در قلمرو دخالت دین در امور اجتماعی کمک کند؛ دین مجموعه‌ای از باورها، اعتقادات و بایدها و نبایدها است و این دین برای سعادت یا رساندن انسان به سعادت یا کمال وجودی انسان از ناحیه خداوند آمده است.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه دین باید باورها و ارزش‌هایی را برای سعادت و کمال وجودی انسان عرضه ‌کند، گفت: با این تعریف به‌جایی می‌رسیم که تمایز بین علم و دین جایی ندارد به خاطر اینکه اگر تمام مدعیات علم جنبه ارزشی پیدا نمی‌کرد قائل به تمایز می‌شدیم، اما بسیاری از مدعیات علم جنبه ارزشی پیدا می‌کند و مربوط به رفتار و بایدها و نبایدهای ما انسان‌ها می‌شود.

وی عنوان کرد: به‌عنوان مثال علوم تجربی وقتی یک بیماری کشف می‌کند فرقی نمی‌کند آمریکا باشد یا ایران دین مسیح باشد یا هر دین دیگر؛ اما همه مسائل علم این‌گونه نیست و وقتی جنبه ارزشی پیدا می‌کند بحث تعارض یا تعامل علم و دین در اینجا به وجود می‌آید.

انتهای پیام