پرندگان مهاجر، میهمانان چندین هزارساله فلات مرکزی ایران هستند که سالیان سال است از مناطق سردسیر شمالی بار سفر بسته و برای گذران زمستان، به مقصد دیرینه خود یعنی رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی می‌آیند. اگرچه حالا چند سالی است که خشکی رودخانه زاینده‌رود، مقصد این پرندگان را تغییر داده و باعث کاهش شدید مهاجرت گونه‌های مختلف به این دیار شده است. تاجایی که در گذشته ۲۰ هزار پرنده از ۱۳۰ گونه مختلف به این منطقه می‌آمدند، اما امسال حدود ۵ هزار پرنده در ۲۵ گونه مختلف میهمان زاینده‌رود شده‌اند.
امسال اما بسته شدن جریان آب در رودخانه زاینده‌رود در نیمه فصل سرما و درست زمانی که بسیاری از پرندگان مهاجر، زاینده‌رود را به‌عنوان مقصد کوچ زمستانی خود انتخاب کرده بودند، سرنوشت بدتری برای این پرندگان رقم زد و حالا این مهاجران باید برای پیدا کردن محل اقامت، غذا و امنیت خود کوچ دوباره‌ای داشته باشند.
کاهش بسیار شدید ورود پرندگان مهاجر به فلات مرکزی
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: رودخانه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی همواره و به لحاظ تاریخی، یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان آبزی در فلات مرکزی ایران بوده است. در سال‌های گذشته که آب در رودخانه زاینده‌رود جریان نداشت و این رودخانه خشک بود، کاهش بسیار شدیدی در ورود پرندگان مهاجر به فلات مرکزی و استان اصفهان داشتیم.
حسین اکبری با اشاره به خشکی زاینده‌رود در سال گذشته، گفت: امسال با بارندگی‌های خوبی که اتفاق افتاد، در اغلب طول سال آب در بستر زاینده‌رود جاری بود، در اول فصل مهاجرت پرندگان تا چندی قبل نیز آب در رودخانه جاری بود و پرندگان مهاجر زیادی برای گذراندن زمستان به این زیستگاه تاریخی آمدند.
وی با اشاره به اینکه پرندگان مهاجر عمدتاً از مرزهای شمالی و سیبری زمانی که هوا خیلی سرد می‌شود برای گذراندن فصل زمستان به مرزهای جنوبی و ازجمله ایران می‌آیند و در سایت‌های مختلفی می‌مانند، تصریح کرد: زاینده‌رود و گاوخونی یکی از سایت‌های اصلی برای گذران زمستان این پرندگان بوده است که معمولاً به‌صورت میانگین سه ماه میهمان زاینده‌رود هستند.
۵ هزار پرنده در ۲۵ گونه مختلف به اصفهان آمده‌اند
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان بابیان اینکه امسال و بر اساس سرشماری که در شهر اصفهان انجام دادیم نزدیک به ۵ هزار پرنده در ۲۵ گونه مختلف به اصفهان آمده‌اند، گفت: البته سایت‌های دیگری مثل تالاب گاوخونی، سد حنا، سد گلپایگان و تصفیه‌خانه‌های بزرگ هنوز سرشماری نشده‌اند و به این آمار اضافه می‌شود.
وی با یادآوری اینکه سال گذشته در این زمان رودخانه زاینده‌رود خشک بود و پرنده خاصی در اصفهان نداشتیم چون آبی جاری نبود، تصریح کرد: متأسفانه در حال حاضر نیز جریان آب در زاینده‌رود قطع‌شده و مشکل بزرگی برای این پرندگان ایجاد کرده است.
اکبری بابیان اینکه قطع شدن جریان آب زاینده‌رود از چند بعد قابل‌بررسی است، توضیح داد: این موضوع در مهاجرت زمستانه پرندگان تأثیر می‌گذارد، چون معمولاً مهاجرت آن‌ها قبل از شروع فصل سرما برنامه‌ریزی می‌شود و الان که آب به روی آن‌ها بسته‌شده، مکان‌یابی مجدد برای رسیدن به یک زیستگاه مناسب دچار چالش و مشکل عمده می‌شود.
وی ادامه داد: مشکل دوم این است که زاینده‌رود در شهر اصفهان، با همکاری که شهروندان اصفهانی محل امنی برای پرندگان مهاجر بوده است، اما هم‌اکنون این پرندگان مجبورند به مناطق آبی جدید بروند که در واقع به زیستگاه‌های غیر ایمن بوده و ممکن است شکار شوند.
پرندگان مهاجر، محل زندگی، غذا و امنیتشان را از دست دادند
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان خطر سوم بسته شدن جریان آب زاینده‌رود برای پرندگان مهاجر را از دست دادن منابع غذایی آن‌ها عنوان و خاطرنشان کرد: متأسفانه پرندگان مهاجر با بسته شدن آب زاینده‌رود هم‌محل زندگی و هم‌غذای خودشان را از دست می‌دهند، این در حالی است که وقتی آب کم و ماندآبی شد، امکان بروز مسائل بهداشتی و مسمومیت هم برای این‌گونه ها وجود دارد.
وی بابیان اینکه اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان حسب وظایف خود، پیگیری‌های جدی در این راستا داشته، گفت: وقتی آب هست پرندگان به این منطقه می‌آیند و وقتی جریان آب قطع شود مشخص است که چه تبعاتی دارد، بر این اساس پیگیری‌های زیادی داشتیم که حداقل آبی در بستر زاینده‌رود جاری باشد تا دچار چنین مشکلاتی نشویم، که البته همکاری‌هایی صورت گرفت و آب تا مدتی در زاینده‌رود جاری بود، اما به خاطر محدودیت‌هایی بسته شد.
اکبری با تأکید بر اینکه رایزنی‌ها برای جریان آب در بستر زاینده‌رود را ادامه می‌دهیم، افزود: از سوی دیگر سعی کردیم در زیستگاه‌های حاشیه‌ای و جاهایی که آب وجود دارد اقدامات حفاظتی را افزایش می‌دهیم تا مشکلی برای پرندگان مهاجر ایجاد نشود.
خسارات زیست‌محیطی قطع و وصل شدن جریان آب در زاینده‌رود
وی با تأکید بر اینکه خشک شدن و قطع و وصل شدن جریان آب در بستر یک رودخانه، قطعاً خسارات زیست‌محیطی زیادی دارد، اظهار کرد: ازجمله این خسارات این است که نسبت به سال‌های قبل تنوع زیستی گونه‌هایی که به فلات مرکزی مراجعه می‌کردند کاهش شدیدی داشته است. به‌طور مثال درگذشته که وضعیت آب خوب بود، به‌صورت میانگین سالی ۲۰ هزار پرنده از ۱۳۰ گونه مختلف به این منطقه می‌آمده، اما هم‌اکنون این‌گونه ها و تنوع زیستی به‌شدت محدودشده است، به این معنی که بسیاری از پرندگانی که قبلاً می‌آمدند ممکن است دیگر به این منطق نیایند.
همه محیط بان و میزبان پرندگان مهاجر باشیم
اکبری با بیان اینکه پرندگان مهاجر درهرحال به جست‌وجوی مکان دیگری می‌روند ولی امنیتی که داشتند از بین می‌رود، گفت: راهکاری که هم‌اکنون می‌تواند برای کمک به این پرندگان ارائه کرد این است که همه مردم استان همچون همیشه همکاری کنند تا میزبانان خوبی برای پرندگان مهاجر بوده و محیط امنی برای این پرندگان فراهم کنیم و اجازه ندهیم شکارچی‌ها به سراغ این پرندگان آبزی بیایند که البته شکار آن‌ها طبق قانون ممنوع است.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان تأکید کرد: حالا که جریان آب در رودخانه زاینده‌رود قطع‌شده، قطعاً پرندگان مهاجر به نواحی دیگری مثل استخرها، سدها، تصفیه‌خانه‌ها و نواحی کشاورزی مراجعه می‌کنند، بنابراین باید همه دست‌به‌دست هم داده و محیط بان و میزبان خوبی برای آن‌ها باشیم.
۹۵ درصد از پرندگان زاینده‌رود، مهاجر هستند
همچنین مدیرعامل انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم گفت: ۹۵ درصد از پرندگان در بستر رودخانه زاینده‌رود مهاجر هستند، که به‌اصطلاح زمستان گذرانی می‌کنند.
ایمان ابراهیمی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: این پرندگان در فصل‌های بهار و تابستان در مناطق شمالی دریاچه خزر، شمال اروپا و برخی هم از آسیای میانه هستند که با شروع فصل پاییز و روند کاهش دما و مشکلات عدم تأمین غذا، به سمت جنوب مهاجرت می‌کنند و رودخانه زاینده‌رود ازجمله مکان‌های مهاجرت این پرندگان است و برخی از این پرندگان تا قاره آفریقا هم پرواز می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: در بستر زاینده‌رود بین ۴۰ تا ۶۰ گونه پرنده کنار آبی مهاجر وجود دارد، که برخی از این پرندگان ازجمله غاز پیشانی‌سفید و اردک مرمری درخطر انقراض هستند.
جای خالی اردک مرمری و غاز پیشانی در زاینده‌رود
ابراهیمی بابیان اینکه برخی از پرندگان مهاجری که قبلاً به اصفهان می‌آمدند امسال در بستر زاینده‌رود دیده نشدند، افزود: اردک مرمری و غاز پیشانی‌سفید ازجمله پرندگانی هستند که جمعیت آن‌ها احتمالاً براثر خشکی زاینده‌رود در سال‌های گذشته از بین رفته باشد.
مدیرعامل انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم ادامه داد: خشکی زاینده‌رود در سال‌های متوالی باعث شده تا جمعیت گونه‌های زیادی از پرندگان مهاجر را از دست دهیم و خشکی امسال این رودخانه هم باعث تشدید این آسیب‌ها شده که ممکن است جبران‌ناپذیر باشد.
ابراهیمی خشکی رودخانه را برشکار برخی پرندگان تأثیر گزار دانست و تصریح کرد: پرندگان در صورت عدم یافتن زیستگاه مناسب از بین می‌روند و خشکی رودخانه آسیب‌های محسوس و نامحسوسی دارد که آسیب‌های نامحسوس آن به‌مراتب بیشتر است.
گنجینه طبیعی شهر درخطر است
وی بابیان اینکه، تاکنون اندوخته‌های فراوانی از گنجینه طبیعی شهر خود را ازدست‌داده‌ایم، خاطرنشان کرد: متأسفانه ما نتوانسته‌ایم راه چاره‌ای برای پرندگان مهاجر پیدا کنیم و این خسارت همچنان ادامه دارد.
مدیرعامل انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم ادامه داد: خشک شدن ناگهانی منابع آبی، باعث از بین رفتن جمعیت بزرگی از پرندگان مهاجر می‌شود.
ابراهیمی تصریح کرد: تعداد گونه‌هایی که سال‌های گذشته در رودخانه زاینده‌رود می‌دیدیم امسال بسیار کاهش‌یافته، چراکه پرندگانی که به زاینده‌رود مهاجرت می‌کردند، در طول سال‌های متوالی تغییر مسیر مهاجرت داده و یا از بین رفته‌اند.
وی افزود: متأسفانه اشتباه رایجی بین مردم و مسئولان وجود دارد که مهاجرت پرندگان را مربوط به باز و بسته بودن آب می‌دانند، یعنی تنها درصورتی‌که آب بسته باشد این پرندگان به اصفهان مهاجرت نمی‌کنند، درصورتی‌که ما در حال از دست دادن جمعیت این پرندگان هستیم.
مدیرعامل انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم اظهار کرد: ما تاکنون جمعیت زیادی از پرندگان را ازدست‌داده‌ایم و اکنون در سراشیبی پرخطری هستیم.
سهم ما از زاینده‌رود یک، سهم پرندگان مهاجر صد است
ابراهیمی با اشاره به اینکه اگر امسال آب بسته شود، سال دیگر شاهد مهاجرت همین تعداد پرنده هم نخواهیم بود، افزود: متأسفانه بسیاری از جمعیت گونه‌های پرندگان مهاجر از بین رفته و اگر ۴۰ سال هم زاینده‌رود جریان داشته باشد، این‌گونه ها بازگشتی ندارند و برخی از این جمعیت‌ها به صفر مطلق رسیده و دیگر قابل بازگشت نخواهند بود.
وی ادامه داد: زاینده‌رود قبل از اینکه تمدن‌های انسانی را در کنار خود جای دهد، پناهگاه و خانه این پرندگان بوده است و اگر سهم ما از رودخانه زاینده‌رود یک واحد باشد، سهم این پرندگان مهاجر صد واحد است، اما کاری که ما بر روی زاینده‌رود انجام می‌دهیم از بین بردن حق گونه‌های جانوری است.
مدیرعامل انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم بابیان اینکه آسیب‌هایی که در انتظار ما است آسیب‌های کمی نیست، تصریح کرد: این در حالی است که به‌راحتی می‌توان این وضع را مدیریت کرد و اگر مسئولان ناچار هستند که آب رودخانه را ببندند، می‌توانند زمان بسته شدن رودخانه را به شکلی تنظیم کنند که کمترین آسیب به پرندگان مهاجر وارد شود، چراکه زمان ورود و خروج پرندگان مهاجر نسبتاً مشخص است.
ابراهیمی ادامه داد: متأسفانه ما این واقعیت را نپذیرفته‌ایم که زاینده‌رود خانه برخی گونه‌های جانوری است، چه برسد به اینکه بخواهیم در خصوص منابع طبیعی مدیریت داشته باشیم.
نگاه تک‌بعدی مسئولان به رودخانه زاینده‌رود
همچنین یک فعال محیط‌زیست گفت: متأسفانه نگاه مسئولان یا تصمیم‌گیرندگان، به رودخانه زاینده‌رود نگاهی همه‌جانبه نیست و بیشتر تک‌بعدی است.
حشمت‌الله انتخابی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: رودخانه را باید به شکل یک اکوسیستم یا پیکره واحد دید، این اکوسیستم لزوماً فقط در خدمت کشاورزی نیست، کسانی که تصمیم بر قطع و وصل متناوب آب رودخانه می‌گیرند، ظاهراً رودخانه را یک کانال یا لوله انتقال آب در خدمت کشاورزی می‌پندارند.
وی در خصوص سرگردانی پرندگان مهاجر بعد از بستن آب زاینده‌رود، بابیان اینکه، زاینده‌رود یک زیست‌بوم یا موجود زنده است، خاطرنشان کرد: موجودات زنده بسیاری اعم از گیاهان، جانوران و انسان‌ها به رودخانه وابسته هستند، بنابراین با قطع کردن آب فقط پرندگان نیستند که دچار مشکل می‌شوند، بلکه تمام زیستمندان حوضه، شامل کف زیان که موجوداتی ذره‌بینی هستند، آبزیان، پرندگان آب‌چر و کنار آب‌چر و سایر جانوران و گیاهان وابسته به رودخانه، دچار مشکل می‌شوند و چرخه حیات از بین می‌رود.
نویسندۀ کتاب «پا به‌پای زاینده‌رود»، ادامه داد: در سال گذشته آبی(از اول مهر تا پایان شهریورماه) ورودی آب به سد حدود ۱۹۵۰ میلیون مترمکعب بوده که در ۱۲ سال گذشته بی‌سابقه بوده است و از این مقدار ۱۶۱۶میلیون مترمکعب به‌صورت متناوب در رودخانه رهاسازی شده است.
این فعال محیط‌زیست افزود: در سه‌ماهۀ اول امسال ۶۴۳ میلیون مترمکعب آب از سد رهاسازی شد، که با توجه به بارش‌های بهاری، آب بین حوضه‌ای هم بیش از ۱۵۰ میلیون مترمکعب بر آن اضافه شد، بنابراین در بهار حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب در رودخانه جریان پیدا کرد، اما چیزی از آن به گاوخونی نرسید، درحالی‌که با ۱۰ تا ۱۵ درصد صرفه‌جویی و مدیریت در رهاسازی آب، هم می‌شد جریان رودخانه پیوسته استمرار داشته باشد و هم پایداری زیست‌بوم برقرار باشد.
حاکمیت دیدگاه سیاسی به‌جای کارشناسی بر زاینده‌رود
این فعال محیط‌زیست بابیان اینکه، متأسفانه به‌جای نگاه کارشناسی، دیدگاه صرفاً سیاسی بر مدیریت رودخانه حاکم است، گفت: میانگین درازمدت رهاسازی آب در شش‌ماهه اول سال طی دهه گذشته ۶۸۶ میلیون مترمکعب بوده، درصورتی‌که در بهار و تابستان امسال ۱۳۰۶ میلیون مترمکعب، یعنی بیش از برابر میانگین درازمدت، آب رهاسازی شده است و الآن رودخانه خشک است که نشان‌دهنده سوء مدیریت در برنامه‌ریزی و محاسبه است.
این فعال محیط‌زیست می‌گوید: قانون با صراحت نیاز زیست‌محیطی رودخانه و حقابۀ تالاب‌ها را در اولویت دوم بعد از آب شرب قرار داده است، اما ظاهراً در اینجا حقابه رودخانه قربانی توسعه کشاورزی و تخصیص‌های جدید شده است. بدون شک مسائل و معیشت کشاورزانی که سال‌هاست از حقابه عرفی و قانونی خود محروم شده‌اند مهم است و حتی به اعتقاد من حفظ اراضی کشاورزی به‌ویژه در شرق اصفهان که خط مقدم مقابله با بیابان‌زایی است، جدا از حفظ محیط‌زیست نیست، به شرطی که اصل رودخانه زنده باشد و جریان آب در آن استمرار داشته باشد.
کشتن رودخانه به شکل ادواری به قیمت رضایتِ بخشی از ذینفعان رودخانه، چه معنایی به‌جز بی‌توجهی به چرخه حیات در این شاهرگ حیات ایران مرکزی دارد؟
انتخابی با اشاره به اینکه در سال آبی گذشته که میزان بارش طی پنجاه سال اخیر کم‌نظیر بود، کمتر از ۲۰ درصد حقابه تالاب بین‌المللی گاوخونی تأمین شد، گفت: این‌ها نشان‌دهنده این است که کسانی که در این رابطه تصمیم‌گیرنده هستند، باوجوداینکه گاوخونی سالانه ۱۷۶ میلیون مترمکعب حقابه قانونی دارد، برای تالاب و زیستمندان آن ازجمله پرندگان مهاجر حق حیاتی قائل نیستند.
انتهای پیام
نظرات