دکتر حسن شاهرخی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه ایده تأسیس مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز به سه سال قبل بازمی‌گردد، گفت: همه گیرشناسی اختلال اوتیسم، علت شناسی، انجام مطالعات جامع، بررسی فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی مؤثر و انجام کارهای زیربنایی در این خصوص از جمله اهداف تشکیل این مرکز است.
وی افزود: با وجود تلاش تمامی درمانگرها، بسته درمانی بومی و متناسب با مقتضیات وجود ندارد و ما در این مرکز سعی در طراحی بسته‌های بومی شده با بهره‌گیری از تیم‌های مختلف در حوزه‌های کاردرمانی، گفتاردرمانی و آموزش مهارت‌های اجتماعی و توانمندسازی والدین داریم، انجام مطالعات سیستماتیک، تشخیص نیازها و گفت‌وگو با والدین برای نیازسنجی نیز از دیگر اقدامات انجام شده در مرکز اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز است.
تشخیص‌های مختلف و پراکنده باعث افزایش بار روانی خانواده‌ها شده است
وی اضافه کرد: تشخیص‌های مختلف و پراکنده باعث افزایش بار روانی و تحمیل هزینه اضافی به خانواده‌ها شده و گرفتاری مضاعفی برای خود فرد پیش می‌آورد، از این رو باید سیستم تشخیصی مناسب و قابل اعتماد داشته باشیم و خوشبختانه تشخیص‌ها در این مرکز، نزدیک به استاندارد و با استفاده از ابزارهای تأیید شده توسط متخصصان است.
مسئول مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز با بیان این که پژوهش‌های متعددی در این زمینه وجود دارد، اما به دلیل توجه ناکافی به نیازهای واقعی، نتایج آن آنچنان که باید مفید نیستند، گفت: باید یک تیم پژوهشی اولویت‌ها را در این زمینه مشخص کند که این کار در مرکز اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز صورت می‌گیرد.
وی تاکید کرد: به یک ساختار نظارتی و هماهنگ‌کننده در این زمینه نیاز داریم، تقسیم وظایف خاصی در این حوزه برای دستگاه‌های متولی وجود نداشته و اقدامات انجام شده نیز هم‌پوشانی دارند و در این مرکز برای ایجاد ساختار هماهنگ کننده تلاش می‌شود.
آغاز غربالگری به صورت آزمایشی در دو مرکز بهداشتی-درمانی
وی در ادامه، تشخیص زودرس و به موقع را مستلزم استفاده از روش‌های غربالگری مناسب دانست و افزود: هم اکنون غربالگری به صورت آزمایشی در دو مرکز بهداشتی-درمانی شروع شده و نتایج آن در حال تحلیل است، امیدواریم با اجرای کامل غربالگری، سن تشخیص یک الی دو سال کاهش یابد و تلاش‌ها برای رساندن سن تشخیص به زیر دو سال است.
تأسیس بانک اطلاعات ژنتیک اوتیسم
شاهرخی با بیان اینکه غربالگری پدیده‌ای نیست که بتوان به سرعت پیش برد، گفت: تحقق این امر مستلزم وجود زیرساخت‌های درمانی مناسب بوده و یکی از اقدامات مرکز اوتیسم دانشگاه نیز همین است. تأسیس بانک اطلاعات ژنتیک اوتیسم با رعایت تمامی جوانب اخلاقی نیز از دیگر اقدامات این مرکز بوده که در دستیابی به علت شناسی کمک زیادی خواهد کرد.
وی با تاکید بر اینکه درمان جزو اهداف اصلی در این مرکز نیست، اظهار کرد: در کنار سایر اقدامات آموزشی و پژوهشی به درمان نیز پرداخته می‌شود، اما درمان جزو اولویت‌های اصلی نیست، برنامه ثبتی نیز در این زمینه در حال اجرا است، اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که بسیاری از افراد هنور مراجعه نکرده یا به درستی تشخیص داده نشده‌اند.
وی با بیان این که مرکز جامع مطالعات اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز یکی از معدود مراکز دانشگاهی مطالعات اوتیسم است، گفت: این مرکز پیش از این در بیمارستان اسدآبادی تبریز واقع شده بود که به جنب بیمارستان رازی منتقل شد و برنامه‌های متعددی برای توسعه آن داریم که تحقق این امر نیز نیازمند ورود و کمک خیران به ویژه در زمینه بهسازی و طراحی مرکز است.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز از مداخلات مبتنی بر تکنولوژی در مرکز اوتیسم دانشگاه خبر داد و افزود: تیم‌های مختلفی از دانشجویان و متخصصان دانشگاه‌های مختلف در این مرکز فعالیت دارند، تمامی تلاش‌ها برای رسیدن به توانمندی در حوزه تشخیص، درمان و درک علت شناسی است.
وی با اشاره به طراحی بسته توانمندسازی والدین در مرکز اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز گفت: استقلال والدین و توانایی پاسخ به نیازهای فرزندانشان، احتمال بهبود کودکان مبتلا به اوتیسم را افزایش می‌دهد.
کمبود نیروهای متخصص در مرکز اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز
وی از کمبود نیروهای متخصص در مرکز اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز خبر داد و افزود: علاوه بر مشکلات اعتباری، بسیاری از درمانگران پس از اتمام دوره طرح، مرکز را ترک می‌کنند و در صورت تعدد نیروی متخصص می‌توان پاسخگوی نیازهای تعداد بیشتری بود، از توان دانشجویان و دانش آموختگان رشته‌های توانبخشی، روانشناسی و رزیدنت‌های روانپزشکی نیز در این مرکز استفاده می‌شود.
شاهرخی اجرای برنامه‌های بازآموزی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی را از دیگر تلاش‌ها در مرکز اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز عنوان کرد.
این فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه اوتیسم یک اختلال عصبی-تکاملی است که باعث بروز نقایصی در علائم و رفتارهای کودک می‌شود، گفت: تکامل ارتباط و تعاملات اجتماعی در این افراد مختل بوده و به صورت نقص در رشد زبانی، نقص درتوانایی‌های غیر کلامی ارتباط مانند مشکل در تماس چشمی یا استفاده از زبان بدن، مشکل در درک جوانب نهان صحبت مانند درک ضرب‌المثل و شوخی بروز می‌کند.
وی با بیان این که کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم قدرت تنوع بخشی به رفتار را ندارند، ادامه داد: توانایی‌های رفتاری این کودکان کلیشه‌ای بوده و با علایق و رفتارهای خاص تکراری مشخص می‌شود. منظور از طیف در این اختلال یعنی شدت بروز علائم این اختلال از کودکی به کودک دیگر متفاوت است و علائم از خفیف تا شدید دسته‌بندی می‌شوند، از این رو نوع خدمات‌دهی نیز بسته به طیف، متفاوت است.
وی با اشاره به اینکه سن مراجعه به پزشک متخصص توسط والدین کودکان اوتیستیک در آمریکا نیز بالا و حدود چهار سالگی به بالا است، اظهار کرد: بسیاری از مادران از حدود شش ماهگی فرزندانشان متوجه برخی علائم نامعمول می‌شوند، اما زمان مراجعه به پزشک چندین سال طول می‌کشد و این نیز باعث به تأخیر افتادن مداخله می‌شود.
این فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان اضافه کرد: شاید برخی از والدین نیز بهنگام مراجعه کرده باشند، اما سیستم مراقبتی قابلیت تشخیص درست، مداخله مناسب و ارجاع به موقع را نداشته و نقص صرفاً به خانواده‌ها بازنمی‌گردد.
تحقیقات جامعی در خصوص خصوصیات اوتیسم ایرانی انجام نشده است
وی با بیان این که تحقیقات جامعی در خصوص خصوصیات اوتیسم ایرانی انجام نشده است، افزود: با وجود برخی تحقیقات پراکنده در این زمینه، یافته‌های منسجمی در خصوص اوتیسم نداریم، اما بر اساس مطالعات موجود، ژنتیک نقش اساسی در این زمینه را داشته و انتقال این صفات ژنتیکی لزوماً به والدین بستگی ندارد، بلکه به توارث صفاتی خاص در طول چندین نسل اشاره دارد.
وی اظهار کرد: به نظر می‌رسد برخی عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض برخی داروها از جمله آلودگی‌های محیطی و بعضی عفونت‌های دوران بارداری پس از زمینه مستعد ژنتیکی از عوامل تأثیرگذار در ابتلاء به اختلال اوتیسم باشد، اما اظهار نظر قطعی در این مورد نیازمند مطالعات و تحقیقات بیشتری است.
شاهرخی با اشاره به اینکه طبق برخی نظریه‌ها بخشی از توانایی‌های کودکان اوتیستیک به طور غیرعادی رشد می‌کند، اضافه کرد: با توجه به نبود تنوع تمایلات رفتاری و بها ندادن به سایر جنبه‌ها مانند تعاملات اجتماعی ممکن است این افراد با تمرکز ویژه روی یک موضوع دارای جزایر توانایی‌ها باشند که این همیشه علامت خوبی به شمار نمی‌آید و ممکن است باعث افت سایر حوزه‌های عملکرد شود.
وی با تاکید بر ضرورت به رسمیت شناختن کودکان اوتیستیک از سوی خانواده‌ها ادامه داد: خانواده‌ها در واکنش به داشتن کودک مبتلا به اوتیسم دچار احساس گناه، افسردگی، خشم و دلتنگی شده و خجالت و شرمساری ناشی از آن باعث محدود شدن تعاملات اجتماعی و در معرض تهمت قرار دادن هم و در نتیجه کاستن توان والدین در کمک به بچه می‌شود.
کودکان اوتیستیک باید به رسمیت شناخته شوند
وی تاکید کرد: کودکان اوتیستیک نیز مانند هر انسان دیگری در صورت قرارگیری در محیط مستعد و به رسمیت شناخته شدن می‌توانند پیشرفت کنند، والدین باید شرایط را برای کمک به خود و فرزندانشان مدیریت کنند و این یکی از هدف‌های درمان است.
مسئول مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز در پاسخ به این که آیا اوتیسم درمان‌پذیر است، بیان کرد: منظور از درمان اختلال اوتیسم، ارتقا عملکرد افراد بسته به میزان توانمندی‌های هوشی و امکانات محیطی است، اگر درمان را به منزله کاهش نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت در نظر بگیریم، می‌توان گفت اوتیسم درمان‌پذیر است.
وی افزود: گفته می‌شود اوتیسم اختلالی مادام‌العمر است، اما بسیاری دیگر از ویژگی‌های رفتاری ما نیز مادام‌العمر یا مربوط به ژنتیک بوده و با مدیریت صحیح می‌توانیم از تأثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی کم کنیم، توانمندسازی کودکان مبتلا به اوتیسم امکانپذیر و نیازمند برنامه‌ریزی فردی است.
وی با تاکید بر اینکه بچه‌های اوتیستیک نیازهای درمانی ویژه‌ای دارند، گفت: هدف نهایی از درمان، افزایش سازگاری مبتلایان به اوتیسم با سایر افراد است.
شاهرخی در پایان متذکر شد: تمامی افرادی که در مرکز اوتیسم دانشگاه با ما همکاری می‌کنند، بدون چشم داشت مادی و برای طراحی راهنماهای عمل استاندارد و توانمندسازی کودکان و خانواده‌هایشان تلاش می‌کنند.
انتهای پیام
نظرات