بخش دوم گفت و گوی ایسنا با داریوش مختاری، کارشناس و پژوهشگر حوزه مدیریت آب، کشاورزی و منابع طبیعی بیشتر بر ارزیابی و نقد دیدگاهی است که در نگاه برخی مدیران و تصمیم گیرندگان شهری شیراز برای تغییر بافت بوم شناختی باغ ها وجود دارد.

مشاور عالی دبیر کارگروه زیربنایی و عمرانی مجمع مشورتی توسعه استان فارس و مشاور عالی دبیر مجمع متخصصین فارس در امور آب نگاهی انتقادی به مدیریت حوزه باغ های خصوصی شیراز دارد.

این دیدگاه بر حفظ مطلق و قطعی بافت باغ ها دارد و اتفاقا توسعه گردشگری، اشتغال و سرمایه‌گذاری در کلانشهر شیراز از رهگذار حفظ این پهنه های ارزشمند پدید می آید.

همچنان شاهدیم که تخریب باغ‌‏های شیراز رو به فزونی گذاشته است. اهمیت این باغ‏‌ها برای پاکی هوای شیراز چیست؟

برای اطلاع از اهمیت باغ‏های شیراز، همین بس که شرایط تهران و مشهد را ببینیم، کافی است. راهی که شهرهای مشهد و تهران در تخریب محیط زیست شهری پیمودند، شهر شیراز همان راه را با سرعت می‌‏پیماید و حق تنفس کودکان ساعت به ساعت جلوی دیدگان شهروندان ناپدید می‏‌شود. بنابراین نابودی باغ‌‏ها حکم قتل نفس کودکان و نوزادان این شهر را دارد که با هر امکاناتی که شده است باید از آن جلوگیری کرد.

شنیده‌‏هایی هست مبنی بر این که مسئولان شهرداری شیراز برای حفظ باغ‌‏ها، به گسترش گردشگری، ساخت موزه و توسعه مراکز آموزشی روی آورده‌‏اند. پیامدهای توسعه گردشگری در باغ‌‏ها چیست؟

اشتغالزایی از پهنه‌‏های باغی، غیرمستقیم است؛ به این معنا که برای حفظ موقعیت شهر شیراز در حوزه گردشگری، گردشگران می‌‏توانند از شیراز زیبا و سرسبز دیدن کنند و در همان حال در هتل‏‌ها و اماکن تفریحی در نقاط دور دست‏‌تر سکونت داشته باشند.

بنابراین برای دیدن هتل یا مجتمع تجاری به شیراز سفر نمی‏‌کنند بلکه به شیراز با هوای پاک و سرسبزی همیشگی‏‌اش سفر می‌‏کنند. صرف ساخت هتل یک اقدام توسعه گردشگری نیست؛ بلکه چنین ساخت و سازهایی ابزارهای گردشگری است.

جذابیت‌‏های گردشگری به ساخت هتل و امکانات نیست. پهنه‏‌های باغی و سرسبزی شیراز جزو جذابیت‏‌های گردشگری است. نکته تکمیلی اینکه امروزه اشتباه مدیران در حوزه شناخت فرصت‏‌ها و تهدیدها، شگفتی‌‏آور است.

مادامی که بپذیریم بزرگترین منبع رانت و در همان حال بزرگترین منبع تهدید زیست‌‏محیطی را قربانی یک سوء مدیریت نکنیم، کم کم الگوهای درست مدیریتی جای خود را با اشتباهات فزاینده مدیریتی در استان فارس می‌‏دهد. بنابراین پرهیز از چنین اشتباه مدیریتی، یک آزمون بزرگ پیش روی مجموعه دستگاه معاونت پیشگیری قوه قضاییه و دادگستری استان بوده که با اهرم‌‏های قانونی از چنین اشتباه بزرگی پیشگیری کنند و چنین ممانعتی به واقع یک سند محکم برای جلوگیری از هر گونه طمع‏‌ورزی باغخواران و شهرخواران و سرمایه‌‏بَرها هست.

باز نکته تکمیلی‏‌تر اینکه کنترل پهنه‏‌های باغی به واقع، کنترل وَلَع و طمع‌‏ورزی سرمایه ‏‏‏بَرهایی است که دلبسته این رانت استثنایی در پهنه استان فارس هستند. تصویب هر گونه تغییر کاربری، نشان ‏دهنده نگاه کاملا سطحی مدیران و برنامه‏‌ریزان به رویه‏ های مدیریتی بوده و لازم است مدیران دقت لازم را در این رابطه داشته باشند.

حفظ بافت بوم‏ شناختی باغ ‏های شیراز، زمینه رشد گردشگری را فراهم می‏ کند. هر گونه ساخت و ساز در این باغ‏ ها، موجب نابودی ظرفیت‏ های گردشگری در شیراز می‏ شود.

برای رونق گردشگری در شیراز گزینه‏ های فراوانی روی میز مدیران هست. کارآمدترین، پایدارترین و ارزشمندترین گزینه، حفظ پهنه باغ‏ هاست.

اساسا، حفظ باغ ‏ها بالاترین درجه گردشگری است. تخریب حتی یک متر مربع باغ، به معنای از بین‏بردن ظرفیت‏‌های گردشگری شیراز است.

ساخت هتل یا موزه یا مرکز درمانی و آموزشی به بهانه اشتغال، سرمایه ‏گذاری و گردشگری صرفا یک بهانه‏ برای تخریب باغ‏ هاست. از همین جاست که گردشگری و اشتغالزایی صرفا یک بهانه برای دستیابی به آن رانت مالکیتی قلمداد می ‏شود.

مهمتر از این باید گفت که استان فارس در استعدادیابی سرمایه‏‌ها به شدت مشکل دارد. برای نمونه باغ سنگی در کرمان یکی از جاذبه‏‌های گردشگری کشور محسوب می‌شود که مشهوریت جهانی پیدا کرده است.

چگونه است که یک فرد بدون هر گونه دانش آکادمیک و شناخته شده یک موزه در کویر بر پا و در سطح جهانی مخاطب پیدا می‏کند ولی یکباره طرح موضوع ساخت باغ موزه فرش پرویز تناولی با هَبّه و بخشش غیرقانونی ۱۴ هکتار باغ از مجموعه باغ‏‌های خریداری‏شده در دستور کار شهرداری شیراز قرار می‌‏گیرد.

ساخت باغ-موزه بزرگ فرش در ۱۴ هکتار از باغ‏های هَبه ‏شده شیراز به تهدیدهای زیست‏‌محیطی دامن می‏زند و در همان حال، اتفاقا ساخت این باغ-موزه در شهر فیروزآباد، رشد فرصت‏‌ها به حساب می‏آید؛ به ویژه آنکه شهرستان فیروزآباد مرکز اصلی تولید فرش سنتی در استان و حتی جنوب کشور بوده و ساخت باغ موزه و صنایع دستی در آن شهرستان، هم‏‌افزایی لازم برای رشد گردشگری در آن شهر را پدید می‌‏آورد.

این اقدام، زمینه تمرکزگرایی امکانات را در پهنه استان فراهم می‏کند و با باز توزیع بهتر درآمدها، امکان مهاجرفرستی از مرکز استان‏ را که با انباشتی از مشکلات زیست‌‏محیطی روبرو شده است، پدید می‌‏آورد. معنای ساده این گفته، حرکت به سوی توسعه پایدار استان می‌‏باشد. همین یک نمونه کافی است تا ببینیم آسیب‏‌های مدیریتی در استان فارس چگونه با تهدیدافزایی و فرصت‌‏سوزی همراه شده است‌.

نمونه دیگر گسترش مراکز درمانی در پهنه باغ‌‏هاست که یکی از اشتباهات بزرگ بوده است. هر گونه ساخت و ساز در این باغ‌‏ها و تخریب بافت بوم‏شناختی آن، موجب ریزش شدید گردشگری در شیراز می‏شود. هیچگاه ساکنان کشور برای حرکت به سوی یک شهر آلوده شتاب نمی‏‌کنند که از مناطق دیگر کشور برای تنفس انواع آلاینده‏‌ها به شیراز بیایند.

افزون بر آن باید توجه داشت که ظرفیت‏‌های شناخته شده و در همین حال رهاشده گردشگری فراوانی در پهنه استان فارس وجود دارد که ابدا مورد توجه سرمایه‏گذاران قرار نمی‏‌گیرد. چون این سرمایه‌‏گذاری‏‌های سودهای متعارف ۲۰ درصد را عاید سرمایه‌‏گذار می‌‏کند، ولی روی‌‏آوردن به سرمایه‏‌گذاری در باغ‏های شیراز صرفا از جهت رانت مالکانه نزدیک به ۱۵۰۰۰ درصد می‌‏باشد. باید توجه داشت این رانت به بهای نابودی جذابیت‏‌های گردشگری شیراز و نه توسعه گردشگری شیراز بوده و فراتر از آن به بهای نابودی حق تنفس کودکان، شیرخوارگان، نوزادان، کودکان، نونهالان و نوجوانان این شهر می‌‏باشد و دستبرد به حق تنفس آنان آشکارا به مثابه فراهم‏‌کردن زمینه بیماری‌‏های قلبی و ریوی و ارمغان یک هوای غیرپاکیزه به جای هوای به نسبت پاکیزه  فعلی برای این نسل است.

نکته دیگر اینکه جایگزینی سازه‏‌های ساختمانی به جای درختان آشکارا به معنی کاستن از جذابیت‏‌های گردشگری در فارس هست. بنابراین شایسته است از هر گونه تخریب باغ‌‏ها جلوگیری کرد. تغییر کاربری‏‌هایی همانند بوستان‏های خانواده و هر گونه دست‏بردن در بافت بوم‏‌شناختی حتی یک متر مربع از پیکره‏‌های باغی، به ویژه در باغ‏‌هایی که شهرداری شیراز خریداری کرده است کاملا غیر قانونی بوده و می‏‌تواند تعقیب قضایی به دنبال داشته باشد. بوستان‏‌های خانواده تنها یک محلّل بوده و به واقع یک گذار آغازین برای دستبردهای بعدی به پیکره‏های باغی است.

راهکارهای برون‏‌رفت از این مشکلات چیست؟

باید توجه داشت که برای حل و فصل حقوقی لازم است ابتدا باغ‏‌های خریداری شده به مالکان آنها بازگردانده، خرید و فروش و قطعه‌‏بندی و تفکیک باغ‏‌ها قویا متوقف شده و مالکیت روی کاغذ به ورثه منتقل شود.

بنا به گفته معاون شهرسازی شهرداری شیراز برای خرید ۲۶۰ هکتار باغ‏‌های گروه یک، مبلغ ۳۳۰ میلیارد تومان به باغداران پرداخت شده است (برنامه تلویزیونی بازتاب-شبکه فارس-۲۴ آذرماه ۹۷). این مبلغ می‌‏تواند به عنوان بخشی از یارانه حق تنفس به مالکان باغ‏‌ها بخشیده و پهنه‏‌های باغی به مالکان آن بازگردانده شود.

بخشی از جامعه‏‌ باغداران در فقر شدید مالی به سر می‌‏برند. لازم است بی‏درنگ کمک هزینه معیشتی برای این خانوارها از محل عوارض و درآمدهای کلان شهرداری شیراز پیش‌‏بینی و اجرایی گردد. سایر راهکارها برای حفظ و نگهداری باغ‏های شیراز عبارتند از:

- پرداخت یارانه حق تنفس به باغداران شیراز مشروط به حفظ همیشگی باغ‏‌هایشان در دستور کار شهرداری قرار گیرد.

- از هر گونه خرید باغ توسط دستگاه شهرداری شیراز جلوگیری شود و باغ‌‏های خریداری شده به مالکان آن بازگردانده شود.

- تامین پایدار آب باغ‏‌ها با شیوه‏‌های سازگار با حفظ بافت بوم‌‏شناختی باغ‏ها

- سوداگری بخش مسکن در پهنه‏‌های باغی توقف شود

- حذف کلیه گروه‌‏بندی‏‌های باغ‏های اعم از محدوده استحفاظی و غیر استحفاظی همراه با حذف کلیه ضوابط و انجام کلیه اصلاحات قانونی لازم به طوری که اجازه تغییر کاربری حتی یک متر مربع فضای سبز در هیچ کجای شیراز داده نشود.

- حوزه مدیریت شهری از پهنه باغ‏‌های قصرالدشت، پشت مُله، منصورآباد، دینکان و ... قویا دور نگه داشته شوند.

- شرکت تعاونی باغداران هر چه زودتر تشکیل شود تا نقش باغداران سنتی در نگهداری از بقایای باغ‏ها افزون شود.

- برگزاری دوره‏‌های آموزشی "اقتصاد منابع" برای مدیران و تصیم‏گیرندگان در کمیسیون ماده ۵، شورای اسلامی، کارگروه زیربنایی و شورای برنامه‏ریزی استان الزامی است.  

در این میان، تکلیف متقاضیان و حقوق مالکان باغ‏‌های خصوصی چیست؟

بر پایه ماده ۹ الحاقی قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‏ها (مصوب ۱۳۷۴/۳/۳۱) و اصلاحیه بعدی آن (مصوب ۱۳۸۵/۸/۱)، به منظور حمایت از تداوم کاربری اراضی زراعی و باغ‏ها واقع در داخل محدوده قانونی شهرها و شهرک‌‏ها که در طرح‌‏های جامع و تفصیلی دارای کاربری کشاورزی است، دولت و شهرداری‏ها موظفند تسهیلات و خدمات شهری را مطابق تعرفه فضای سبز شهرداری‌‏ها در اختیار مالکان آنها قرار دهند.

قانون هوای پاک (۱۳۹۶) نیز در دسترس قرار دارد؛ شایسته است سالانه به ازای هر هکتار باغ، یارانه حق تنفس به باغداران داده شود. می‌‏توان سالانه از محل درآمدهای کلان شهرداری شیراز برای همیشه مبالغی به باغداران پرداخت کرد و یک ساز و کار پایدار برای حفظ باغ‌‏ها پیش‌‏بینی کرد.

پیش از آن حذف هر گونه گروه‌‏بندی و یکسان‌‏سازی هر گونه پهنه سبز در شیراز و زیر چتر قانون حفظ و گسترش فضای سبز است تا جلوی ضابطه‌‏سازی کمیسیون‌ها گرفته شود. یقینا برای متقاضیان و مالکان باغ‏ها می‌‏توان راهکارهایی بدون تغییر کاربری پیش‏‌بینی کرد. این در شرایطی است که شهرداری شیراز حتی منابع آب چاه‏ها را نیز با قیمت گران به باغداران می‌فروشد.

آیا تاکنونی حمایتی از باغداران خصوصی شیراز انجام شده است؟

هرگز؛ از قرار معلوم چند حلقه چاه احداث شده که شایسته بود به جای آن مسیر قنات‏ها حفاظت و لایروبی می‌‏شد. این از کم‌‏دقتی مدیران شهرداری بوده که قنات‏‌های چند هزاره را قربانی یک توسعه نامتوازن و خطرناک شهری کردند.

حمایت مالی نیز از باغداران در قالب یارانه حق تنفس نشده، بلکه مشکلات مالی باغداران موجب شده تا نتوانند در فضای رقابتی بازار محصولات کشاورزی رقابت کنند.

این مشکل به همراه تخریب مسیر قنات‏‌هایشان همراه با محدودیت‏‌های فراگیر شهرداری شیراز آنان را در تنگنایی قرار داده که به همان گزینه فروش باغ‏ها به قیمت بسیار ناچیز روی آورده‌‏اند؛ دور از ذهن نیست که شاید عَمدی در کار بوده است.

شایسته است معاونت پیشگیری قوه قضائیه نسبت به خطر بزرگی که در نتیجه هر گونه اقدام غیر قانونی در دستور کار مجموعه‏‌های تصمیم‏‌گیری در دستور کار هست هشدار دهد. این هشدار دو جنبه دارد؛ یکی همان دفاع از حقوق قانونی کودکان، نوزادان، شیرخوارگان و نونهالان که از هوای پاکیزه محروم می‌‏شوند. دوم اینکه این رخداد به تشدید تضادهای اجتماعی می‏‌انجامد و هر چه بیشتر باغ‏ها تخریب شود این شکاف طبقاتی افزون می‌‏شود.

توجه شود در همان حال که باغداران ناچار شده‏ اند باغ‏‌ها را با قیمت هر متر ۲۰۰ هزار تومان به شهرداری بفروشند، مجتمع‏سازان و هتل‏داران از رانتی برابر با پانزده هزار (۱۵۰۰۰) درصد برخوردار می‌‏شوند.

چون بهای این باغ‌‏ها برای ساخت و ساز تا متری ۳۰ میلیون تومان نیز افزایش پیدا می‏‌کند. اکنون با توجه به اینکه قانون حفظ و گسترش فضای سبز حتی اجازه تغییر کاربری یک متر مربع باغ را نمی‏دهد، شایسته است با اعمال قانون و صدور حکم‌‏های دادستانی مبنی بر مصادره هر گونه ساخت و ساز در پهنه باغ‏‌ها بی‏‌درنگ از تخریب تتمه باغ‏‌ها به بهانه‏‌های واهی همچون توسعه گردشگری و اشتغال و سرمایه‏‌گذاری جلوگیری کرد.

موضوع ارتفاعات و گسترش فضای سبز در ارتفاعات چیست؟

اینها اقدامات موقتی است که به مرور با ساخت و ساز جایگزین می‌‏شود. جذابیت منافع ناشی از توسعه شهری و کاستی‌‏های بزرگ در قانون تاسیس شهرداری‏‌ها اجازه نمی‏‌دهد که ما شهرهای توسعه‌‏نیافته و آلوده داشته باشیم.

در همان حال، برابر ماده ۳ قانون حفاظت از منابع طبیعی، هر گونه ساخت و ساز در ارتفاعات به طور کامل ممنوع هست و با این حال شهرداری شیراز اقدام به صدور مجوزهای غیرقانونی در ارتفاعات و رشد ساخت و ساز کرده است. یعنی عطش توسعه شهری به سبب منافع فراوانی که برای دستگاه شهرداری دارد، زمینه را برای نابودی زیست‏‌بوم شهری شیراز فراهم کرده است.

برابر توافق‏نامه بین سازمان جنگل‏‌ها و مراتع کشور و شهرداری شیراز، صرفا اجازه بهره‏وری ۱۳۰۰۰ هکتار پهنه‏های مرتعی پیرامون شیراز به شهرداری شیراز داده شده است. در حالی که این دستگاه دیوان‌‏سالاری با تخلفات آشکار در پهنه دراک اقدام به ساخت بوستان دراک و همین‌طور نصب آلاچیق و ساخت جاده دسترسی و مجوز ساختمان‏‌سازی و انواع دخل و تصرف در پهنه باغی کرده است.

راهکار حل ریشه‌ای این مسئله چیست؟

اصلاح قانون تاسیس شهرداری‏‌ها از جمله راهکارهای ریشه‏ای است.

برای نمونه ماده ۱۰۰ این قانون نشان می‌‏دهد که اگر شمار تخلف‏ها از یک میزان مشخص گذشت نشان می‌‏دهد که دستگاه شهرداری علاقمند به افزایش شمار تخلفات است.

در چنین حالتی باید به قانون یک ماده افزوده شود که اگر شمار تخلفات ساختمانی از یک میزان مشخص گذشت لازم است مدیران شهرداری موردپرسش قرار گیرند؛ چون از یک تعداد مشخص، دیگر نشان از نظارت نادرست دستگاه شهرداری دارد.

در همین جا روزانه شاهد صدها تخلف ساختمانی در شیراز هستیم که عملا کالبد فضایی شهر شیراز را تا آستانه تخریب و نابودی کامل کشانده است.

با چنین دستگاه دیوان‌‏سالاری مخرب و ناتوانی هرگز نمی‌‏توان دل خوش بود و پهنه باغ‏ها را به آن سپرد. بنابراین بازنگری قانون تاسیس شهرداری‏ها و نگارش دوباره واژه به واژه آن یکی از الزامات اصلی برای دستیابی به مدیریت پایدار شهری شیراز است.

انتهای پیام