اسماعیل طلوعی در گفت‌وگو با ایسنا با واکاوی پدیده سیل، اظهار کرد: رودخانه‌ها در شرایط عادی دارای یک بستر جاری و یک بستر سیلابی هستند که شامل رود و اطراف آن و مجموعه سنگ‌هایی است که در آنها قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه بستر جاری رودخانه‌ها تا 50 متر بوده و بستر سیلابی آنان می‌‏تواند تا یک کیلومتر امتداد داشته باشد، خاطرنشان کرد: این تناسب در طبیعت برای پخش سیلاب و مهار آن وجود داشته به نحوی که مقدار زیادی از سرعت سیلاب در برخورد با این عوارض طبیعی کاهش یافته و حجم عظیم آب با تقلیل و پخش شدن باعث تغذیه آبرفت می‌شود.

طلوعی با تاکید بر اینکه مصالح و سنگ‌های بزرگ موجود در رودخانه‌ها به ویژه در مسیر سیلابی رود موجب کند شدن سرعت آب و کاهش دبی آن در مناطق فرودست می‌شود، گفت: این قانون نانوشته طبیعت بود که موجب کاهش انرژی سیل می‌شود اما با دخالت انسان در برداشت‌های غیر مجاز و بی رویه مصالح، بستر رودخانه‌ها کاهش یافت و تجاوز به حریم رود میسر شده است.

وی، برداشت مصالح و سنگ های بزرگ در مسیر رود را خطرناک دانست و در تشریح آن گفت: این برداشت‌ها باعث می شود که سرعت و قدرت سیل با همان دبی بالا به مناطق پائین دست سرازیر شود چراکه با تخریب بستر سیلابی رود و برداشت سنگ های بزرگ هیچ مانعی بر سر راه سیل برای کاهش انرژی آن وجود ندارد.

راهکارهای فعلی جلوگیری از وقوع سیل

استاد دانشگاه آزاد تنکابن، مهار سیل در شرایط فعلی را با ذکر یک ضرب المثل اینگونه بیان کرد: رفتار ما پس از تخریب منابع طبیعی دقیقا بیانگر معنا و مفهوم ضرب المثل معروفی است که می‌گوید «یک نادان سنگی را در چاه می‌اندازد که 100 عاقل نمی‌توانند آن را بیرون بیاورند». هزینه زیادی باید در این راه مصرف کرد و بهترین راهکار آن احداث سدهایی است که به سدهای تعدیل سیلاب معروف و مشهور هستند.

کارشناس آبخیزداری و کنترل منابع آبی در تشریح عملکرد سدهای مخزنی تعدیل کننده سیلاب، اظهار کرد: مخازنی که برای این سدها طراحی شده برای مهار سیلاب هایی است که داری دوره برگشت زمانی 100 سال و بالاتر هستند که این سیلاب ها در مخازن تعدیل می‌شوند. این مخازن فاقد دریچه بوده و دارای سوراخ های عمقی در موازات بستر رودخانه هستند که علاوه بر سر ریز شدن آب از آنها، سبب خروج آب با دبی پایین، مطمئن و هم تراز با دبی بستر جاری رودخانه می‌شود.

وی، دبی خروجی از این سدها را فاقد قدرت آسیب و خسارت برشمرد و اظهار کرد: ارتفاع و اندازه سازه این سدها کوچک بوده و تنها قدرت بازدارنگی و مهار سیل را دارد و به نحوی تنظیم و طراحی شده که خروجی آب آنها سبب تغذیه آبرفت در مناطق فرودست رود می‌شود.

این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه با توصیه بر اینکه نباید مصالح و سنگ های درشت بستر رود تخریب شوند، خاطرنشان کرد: چنانچه طبیعت به حال خود رها شود قابلیت ترمیم داشته و تمام آسیب وارده به آن ماحصل ورود انسان و نا آگاهی او از قوانین اکوسیستم است.

طلوعی با تشریح عملکرد کشورهای اروپایی در مهار آب و نزولات جوی گفت: در اروپا توزیع زمانی و مکانی بارندگی متعادل بوده و تقریبا در تمام فصول و اکثر مناطق باران وجود دارد.

استاد دانشگاه آزاد تنکابن با مقایسه اقلیم ایران نسبت به اروپا خاطرنشان کرد: ایران فاقد توزیع مناسب زمانی و مکانی نزولات جوی بوده و از این حیث دارای دو فصل ترسالی و خشکسالی است و باید با ذخیره آب در فصول تر از آن برای فصول خشک سال کمک گرفت.

وی در مورد مهار آب به ویژه نزولات جوی در کشورهای دارای برنامه گفت: در بسیاری از کشورها آب باران با ورود به ناودان‌ها به سمت تانکرهای نگهداری هدایت شده و از آن برای مصارف غیر آشامیدنی بهره برداری می‌شود.

این محقق و پژوهشگر، استفاده از این الگوی مصرف را بویژه برای شمال کشور توصیه و تاکید کرد: با توجه به بارندگی های مداوم در شمال کشور می توانیم با ذخیره و هدایت نزولات جوی در تانکرهای مخصوص از آن برای مصارف غیر آشامیدنی بویژه در بخش کشاورزی استفاده بهینه و مطلوبی کنیم.

طلوعی احداث سدهای انحرافی و هدایت آب به سردهنه ها و آبگیرهای کوچه و تجمع آن در آب بندان های مناسب را راهکاری برای مهار آب های سطحی معرفی و اظهار کرد: آب بندان‌هایی که در حوضه آبریز هستند علاوه بر اینکه سبب تغذیه منابع آبی زیرزمینی می‌شوند، می‌توانند در فصول کاشت، آب مصرفی کشاورزان را نیز تامین کنند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه در هر اقدامی باید حقابه‌های رودخانه در مناطق پایین دست را در نظر گرفت، خاطرنشان کرد: وجود آب در پایین دست رود علاوه بر حیات آبزیان و زیست محیط، سبب ترقیق آلودگی رودخانه در مناطق فرودست شده و رودها با اکسیده کردن و زنده نگداشتن خود توسط آب کمک شایانی به ترمیم آلودگی می‌کنند.

این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه رسیدن به این اهداف را در سایه برنامه ریزی درست و جامع با نگاهی ملی محقق دانست و اذعان کرد: تنها استفاده از افرادی که براستی نگاهی ملی، تخصصی و آشنا به سیستم آب، رودخانه و ارتباط و معادلات آن دارند می تواند راهگشا باشد.

طلوعی، فعلیت تحقق به موارد فوق را امری ساده و فاقد پیچیدگی قلمداد کرد و افزود: موارد فوق وابسته به این است که چقدر چقدر جامعه و مسئولان خواهان چنین اتفاقی باشند و چقدر خواستار عدم تجاوز به حریم رودها هستند، زیرا رودخانه نوعی موجود زنده بوده و نباید در زیست آن دخالت کرد.

سدسازی مفید است یا مضر؟

این کارشناس آب و سازه های هیدرولیکی در پاسخ به این سوال مثال دیگری را مطرح کرد و گفت: هدف، نیت، انگیزه، برنامه ریزی، تخصص و نگاه به آینده موضوعاتی است که باید در سدسازی چرایی و چگونگی آنها مشخص شود، اگر این اصول لحاظ شود سدسازی مفید خواهد بود در غیر این صورت ضرر آن بسیار بیشتر از منفعت ناچیز آن است.

وی، تراکنش مالی بسیار عظیم و جابه جایی مبلغ قابل توجهی از سرمایه در پروژه سد سازی را وسوسه انگیز و مستعد سودجویی دانست و تصریح کرد: اگر سدسازی با نیات سودجویانه و احداث بنای عظیم به قصد تزریق سرمایه بسیار هنگفت به جیب برخی افراد فرصت طلب صورت گیرد هرگز مفید نخواهد بود.

طلوعی با اشاره به گردش مالی بیش از هزار میلیارد تومن در یک پروژه سد سازی خاطرنشان کرد: سدهای بزرگ به مثابه یک قواره نامناسب بر تن منطقه بوده که نه تنها مناسب آن نیست بلکه علاوه بر آسیب های محیط زیستی مختلف هیچ فایده ای نخواهد داشت.

استاد دانشگاه آزاد تنکابن با بیان اینکه در سد سازی باید جامع بینی داشت گفت: ضمن اینکه مشکلات شهر و روستا در نظر گرفته می شود باید مسائل حوزه های بالا و پائین دست، روابط و اندرکنش های حاکم فی ‎ مابین، تاثیر دخالت در اکوسیستم و آینده نگری در این پروژه ها لحاظ شود.

وی با اشاره به اینکه بسیاری از کشورها در برنامه ریزی های کلان تا 100 سال آینده خود را پیش بینی کرده و در نظر می گیرند گفت: این کشورها با بررسی رفتار نسل های بعدی و چگونگی زندگی آنان برنامه ریزی مناسب را برای احداث پروژه ها در نظر می گیرند.

ایران امروز نسبت به 50 سال قبل، عقب مانده است

طلوعی با ابراز تاسف از اینکه ایران امروز نسبت به 50 سال قبل، عقب مانده است تصریح کرد: تصمیماتی که امروز مسئولان و صاحب نظران می گیرند را باید 50 سال قبل اتخاذ می کردند و جبران این عقب ماندگی نیازمند عزم و اراده جدی دارد.

این محقق و پژوهشگر با اعلام اینکه در شرایط فعلی اراده ای برای حفظ محیط زیست وجود ندارد، تاکید کرد: این مهم برنامه ریزی دقیق و کار مطالعاتی بسیار منظمی را طلب می کند تا ایران امروز نسبت به محیط زیست و زنجیره حیات احترام قائل شده و در جهت احیای آن گام بردارد که این امر منوط به صرف بودجه، زمان و انرژی هنگفتی است که باید محقق شود در غیر اینصورت چرخه حیات ایران نابود خواهد شد.

گفت و گو از نوید ساداتی، خبرنگار ایسنا