«لالایی»، آهنگ یا شعری آرامش‌دهنده است که معمولا برای کودکان پیش از خواب خوانده می‌شود. در واقع هدف لالایی خواندن، آرامش‌دادن به کودکان است و اینکه بتوانند راحت‌تر و زودتر بخوابند. در نتیجه لالایی‌ها بیش از همه ساده و تکراری هستند؛ لالایی‌هایی که می‌توان آنها را در هر فرهنگ و در همه دوره‌های باستانی یافت.

علت همه‌گیر بودن، دلنشینی و اهمیت لالایی، ساخت ساده و محتوای عاطفی آن است که خواندن این نواها را برای همه مادران ممکن می‌سازد. برای همین هر مادری، بدون توجه به اینکه شاعر، نوازنده یا آهنگساز باشد، می‌تواند از روی طبیعت خود و با عشقی که به فرزندش دارد با شعر برای فرزندش درد دل کند و برایش آواز بخواند.

یکی از نخستین لالایی‌های مکتوب تاریخ بشر، سنگ‌نوشته‌ای به خط میخی مربوط به 4000 سال پیش است که در عراق کشف شده است. با وجود اینکه این لالایی برای خواباندن کودک خوانده می‌شده اما محتوای آن، ترسناک و دور از ایجاد حس آرامش است زیرا در آن کودک را از ایجاد سر و صدا و مزاحمت برای دیو خانه می‌ترساند و به کودک هشدار می‌دهد که در صورت ساکت‌نشدن، دیو او را خواهد خورد!

اما در مناطق مختلف ایران، گوناگونی موسیقی، کلام، نوع صدا و تحریر، مقام‌ها و فراز و فرودها در لالایی‌ها در نتیجه گوناگونی آب و هواست. برای نمونه در مناطق کوهستانی یا عشایر مرزنشین، لالایی جنبه حماسی دارد. مثلا در کردستان بچه را به شکار و سوارکاری تشویق می‌کنند تا پهلوان و قوی بشود: «من می‌خوام سوار اسب بشی، آهو شکار کنی ...» یا «بغداد مثل یک لیمو در دست توست یعنی قدرت داری».

اما در مناطق کویری که سرسبز نیستند و مردم آنجا زندگی آرام‌تری دارند، صحبت از گل و گیاه در لالایی برای آنها مهم هست اما درون‌مایه همه این لالایی‌ها دعا و ابراز محبت مادر به فرزند است.

البته در بعضی از لالایی‌های ایران، مادر صدای خود را بدون گفتن شعر به کودک منتقل می‌کند؛ مثلا می‌گوید: «لاوَه لاوَه کَم، هُو هُو هُو هُو هُو هُو»

لالایی‌ها در عین حال که بیان حس مادرانه را در خود دارند و اعتماد و اطمینان تنها نبودن را به کودک منتقل می‌کنند تا احساس امنیت کرده و به خواب رود از نظر موسیقی هم دارای اهمیت هستند. بیشتر لالایی‌های ایران با آواز دشتی و گویش دشتستانی در دستگاه شور زمزمه می‌شوند زیرا بیشتر مادران، موسیقی‌دان یا آهنگساز نیستند اما وقتی نغمه‌ای را زمزمه می‌کنند، موسیقی آن در دشتی و دشتستانی است.

در ادامه، تعدادی از زیباترین لالایی‌های ایرانی را که با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بازار موسیقی منتشر شده است می‌شنوید؛ شاید با شنیدنشان یاد نغمه‌های کودکی‌تان بیفتید.

۱) لالایی ـ اثر حسین علیزاده ـ آلبوم «لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند» ـ ناشر: ماهور