در میان صدها عامل تخریب، قاچاق چوب نیز سبب نابودی رویشگاه زاگرس شده و متاسفانه با وجود قوانین بازدارنده و رسانه‌ای شدن این مساله،  هنوز هم شاهد این معضل در جنگل‌های زاگرس هستیم.

متاسفانه امروز شاهدیم که زاگرس دیگر آن شادابی گذشته را ندارد. زمانی انبوهی جنگل‎های آن زبانزد همگان بود و در کتب مختلف تاریخی به این شاخصه اشاره شده است، اما امروز درختان بلوط زاگرس حال و روز خوشی ندارند. یک روز دچار زوال، روز دیگر آفات و امروز شاهد تعرض انسان به این عرصه‎های غنی که سدی در مقابل ریزگردها و آلودگی‌هاست و منبعی بزرگ برای تامین آب شیرین منطقه است، تحت عنوان قاچاق چوب هستیم.

انگار دیواری کوتاه‌تراز زاگرس وجود ندارد که هر روز باید با مشکلی دست و پنجه نرم کند و البته توسط حامیانش مصوبات و قوانینی وضع می‌شود که به جای اینکه بازدارنده باشند ویران‌گرند؛ اینجاست چنانچه سیاست‌های دولت و بی‌تفاوتی و ناآگاهی مردم نسبت به زاگرس و جنگل‎های آن تغییر نکند به طور حتم نسل‌های آینده، ما را شماتت کرده و به جای روز درختکاری هرسال برای ماجرای قاچاق میلیون‌ها اصله درخت جنگل‌های زاگرس و سهل‌انگاری برخی‌ها به سوگ خواهند نشست.

وضعیت اسفناک قاچاق چوب ما را بر آن داشت که در مورد این موضوع گزارشی تهیه کنیم شاید تلنگری برای همگان باشد که اهتمام ویژه به این ثروت خدادادی داشته باشند.

در این باره رحیم ملک‌نیا، عضو هیات علمی دانشگاه لرستان به خبرنگار ایسنا اظهار کرد: قاچاق چوب در زاگرس به صورتی که در شمال و برای استفاده از چوب صنعتی وجود دارد رایج نیست بلکه تخریب درخت در جنگل‌های زاگرس غالبا برای ذغالگیری به قصد فروش و تامین سوخت  صورت می‌گیرد و ذغالگیری بصورت پراکنده و در سطح وسیع انجام شده که باعث کاهش در کیفیت و کارکرد جنگل می‌شود. 

وی با بیان اینکه کاهش تراکم و از بین رفتن پوشش و در نتیجه ایجاد شرایط برای فرسایش خاک و سیل از مهمترین نتایج این پدیده هستند، اضافه کرد: همچنین ممکن است قطع غیر قانونی درختان برای تغییر کاربری انجام شود و در مورد این تغییر نیز شاهد هستیم که با کت‌زنی و قطع سعی می‌شود اراضی کشاورزی گسترش پیدا کنند.

این مدرس دانشگاه لرستان افزود: در کنار این موارد باید تخریب فعالیت‌های عمرانی را هم در نظر گرفت که گاهی بدون ملاحظات محیط زیستی اجرا شدن و تخریب شدیدی دارند.

این دکتری علوم جنگل، مهمترین مساله برای حل این مشکل را قبول واقعیت عنوان کرد و با بیان اینکه وقتی در حجم‌وسیعی ذغال خرید و فروش شده و به راحتی منشا آن قابل شناسایی است می‌توان نتیجه گرفت که اراده‌ای راسخ برای حل مشکل وجود ندارد، اضافه کرد: برخی از این ذغالگیری به دلیل سودجویی و یا ناشی از فقر است. 

ملک‌نیا با اشاره به اینکه حل معضلات اجتماعی اقتصادی مردم وابسته به جنگل می‌تواند مهم باشد که در برنامه‌ریزی‌ها مغفول مانده است، افزود: برخی اوقات ادارات کل از میزان ذغال مصرفی جنگل آماری ارائه می‌کنند که واقعا تاسف‌بار است و این درحالیست که متاسفانه برنامه‌ای برای کاهش این حجم یا مدیریت آن ندارند.

تغییر الگوی سوخت روستاییان و تامین سوخت جایگزین جدی‌تر دنبال شود

وی با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد چاره‌ای نداریم که تمامی ذغال‌گیری‌ها را شناسایی و میزان تولید آنها را مشخص کنیم، افزود: این کار علاوه بر نظارت برای استفاده از ضایعات باغی سبب ‌شناسایی بهتر ذغال قاچاق می‌شود، درحالی‌که شاهد هستیم در فروشگاه‌های زیادی در غرب کشور ذغال به عنوان یک کالای عادی فروخته می‌شود یا شما می‌توانید به راحتی به گونی‌های ذغال دسترسی پیدا کنید.

این استادیار دانشگاه لرستان با تاکید براینکه تغییر الگوی سوخت روستاییان و تامین سوخت جایگزین باید به صورت جدی‌تر دنبال شود، تصریح کرد:. تامین دائمی و دسترسی ساده و ارزان سوخت جایگزین امری مهم است و در کنار آن باید فعالیت‌های ترویجی صورت گیرد تا مردم بتوانند از سوخت‌های جایگزین استفاده کنند.

وی گفت: برخی از مناطق به صورت سنتی استفاده از چوب برای سوخت را به سوخت‌های دیگر ترجیح می‌دهند که این امر نیاز به اقدامات ترویجی دارد، البته بهبود معیشت مردم باعث‌کاهش مصرف این سوخت خواهد شد.

عضو هیات علمی دانشگاه لرستان بیان کرد: زمانیکه سفره خانوار کوچک ‌و درآمدشان کم باشد، سهم استفاده از جنگل و به طور ویژه محصولی قابل فروش مانند ذغال در سبد درآمدی آنها افزایش می‌یابد درحالیکه با بهبود معیشت و افزایش درآمدهای دیگر، در کنار کنترل باعث‌ می‌شود که سهم ذغال در درآمد خانوار کم شده و از نظر اجتماعی و قانونی نیز مقرون به صرفه نباشد.

ملک‌نیا با بیان اینکه متاسفانه پایش دوره‌ای از این جنگل‌ها به صورت یکپارچه انجام نشده و تنها مطالعات پراکنده انجام شده است، عنوان کرد: به طور کلی نتایج این مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد عوامل متعددی باعث آسیب جدی به جنگل‌های زاگرس شده‌اند. 

ادامه حیات در ایران به جنگل‌ها زاگرس وابسته است

این استادیار دانشگاه لرستان با تاکید بر اینکه عواملی همچون فشار مصرفی انسان، طرح‌های توسعه، زوال بلوط، تداوم خشکسالی و ریزگردها باعث خسارت شدید به جنگل‌های زاگرس شده است، ادامه داد: آمار مستندی وجود ندارد و این موضوع  برنامه‌ریزی برای مدیریت پایدار جنگل‌ها را با مشکل مواجه کرده است.

وی با اشاره به اینکه متاسفانه مجموع عوامل فوق وضعیت نامناسبی را در زاگرس رقم‌زده است، افزود: تداوم این روند تخریب و عدم حل مسایل اجتماعی اقتصادی آینده این جنگل‌ها را با خطرات بیشتری مواجه می‌کند، از طرف دیگر شاهد هستیم که در قالب طرح‌های مختلف موجودیت این جنگل‌ها به خطرمی‌افتد.

ملک‌نیا با بیان اینکه هم‌اکنون طرح توسعه باغات در اراضی شیب‌دار مطرح است که ابهامات بسیاری دارد و در برخی مناطق زاگرس به امید تملک زمین بخش‌هایی از جنگل‌ها را تصاحب کرده‌اند، یادآور شد: عدم‌توجه کافی دولت به این جنگل‌ها برای مبارزه با آفات، سعی بر تخریب حداقلی در طرح‌های توسعه و رفع سایر عوامل تخریب باعث شده که این جنگل‌ها کماکان به سمت شرایط حادتر در حرکت باشند.

این دکترای علوم جنگل با تاکید براینکه عدم زاداوری مناسب درکنار این تخریب‌ها نیز باعث شده امید زیادی به آینده این جنگل‌ها نداشته باشیم، تاکید کرد: دولت و مردم باید توجه کنند ادامه حیات درایران به شدت به این جنگل‌ها وابسته است و هرگونه اهمال کاری برای حفظ و بهبود وضعیت آنها تاثیر منفی و غیر قابل جبرانی بر کشور دارد.

با این تفاسیر برخی از کارشناسان محیط زیست و علوم جنگل معتقدند که در دسترس نبودن سوخت ارزان عامل قطع و مرگ درختان بلوط زاگرس است، هر چند ممکن است به دنبال عبور خطوط انتقال گاز تعدادی از درختان بلوط قطع شود اما موضوع احیای درختان بلوط وظیفه‌ای است که تحت هیچ شرایطی نباید فراموش شود.

سیلاب‌های مخرب منجر به جابه‌جایی حاصلخیزی خاک شده است

در این باره رضا آریایی، مدیر کل مدیریت بحران لرستان نیز با بیان اینکه قطع غیرمجاز چوب‌آلات جنگلی و پدیده قاچاق آنها از معضلات پیچیده منابع طبیعی در ایران است، اظهار کرد: به دلیل ریشه اقتصادی و اجتماعی این پدیده ارائه راهکار برای برون‌رفت از این بحران بسیار دشوار است. 

وی ادامه داد: تا حل نشدن مسائل اقتصادی – اجتماعی جنگل‌نشینان، به هیچ عنوان نمی‌توان بر روی مشارکت مردمی تکیه کرد و به دلیل بار زیاد اقتصادی این قضیه، حل این مشکل بارها و بارها به تاخیر افتاده است، در نتیجه در حال حاضر باید با ارائه راهکارهای کم هزینه‌تر از دست‌اندازی جنگل‌نشینان به منابع طبیعی که بنیانگذار توسعه پایدار ما در آینده خواهد بود، جلوگیری کنیم.

مدیر کل مدیریت بحران لرستان اظهار کرد: خشکسالی، آفات، قاچاق چوب، چرای بی‌رویه دام، تصرف غیرقانونی و پدیده زمین‌خواری از جمله عوامل تخریب جنگل‌های زاگرس است و عوامل زیادی در تخریب پوشش گیاهی دخیل هستند و تنها قطع بی‌رویه درختان نیست که جنگل‌های کشور را با چالش مواجه کرده است. چنانچه شرایطی مهیا شود تا سوخت فسیلی به صورت نفت و گاز در اختیار مردم قرار گیرد قطعاً استفاده از جنگل توسط ساکنان و حاشیه‌نشینان آن برای زمستان نیز کاهش جدی خواهد یافت.

آریایی گفت: البته فراموش نشود دولت‌ها در انتقال گاز به روستاها نقش پررنگی داشته‌اند، برای نمونه می‌توان وضعیت روستاهای فاقد گاز را از 10 سال اخیر تا به امروز بررسی کرد. معمولاً برای گازکشی‌ شهرها و روستاهای استان لرستان اعتبارات کلانی که معمولاً تأمین آن نیز زمان‌بر بوده هزینه شده است.

این دکترای مدیریت بحران، آفات نباتی، زوال بلوط، خشکسالی‌های پی در پی، کم‌بارشی شدید، تغییر اقلیم و سیلاب‌های مخرب را از دیگر عوامل تخریب پوشش گیاهی برشمرد و با بیان اینکه عوامل مختلفی دست به دست هم داده تا این مسأله تخریب جنگل تشدید شود، تاکید کرد: سیلاب‌های مخربی که چند سال اخیر در استان شاهد بودیم منجر به جابه‌جایی حاصلخیزی خاک شده است.

آریایی اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید انجام شود فرهنگ‌سازی به ویژه برای حاشیه‌نشینان جنگل بوده هر چند چرای بی‌رویه دام نیز مزید بر علت شده است.

مدیرکل مدیریت بحران لرستان تصریح کرد: رشد زیاد از حد جمعیت نیز از دیگر عوامل تخریب محسوب می‌شود که باید با فرهنگ‌سازی اهمیت جنگل و مرتع را به مردم گوشزد کرد تا آنان درک کنند پوشش گیاهی برای منطقه زاگرس لازم است و در جهت حفظ این ثروت ملی تلاش دوچندانی داشته باشیم.

درگذشته روستاییان برای پخت نان نیازمند آتش بودند، آنها شاخه‌های خشک را جمع‌آوری و با این کار از جنگل‌ها حفاظت و سوخت خود را تامین می‌کردند اما متاسفانه در حال حاضر سودجویان برای تهیه ذغال بیشتر اقدام به قطع درختان کهنسال بلوط می کنند و کاهش تعداد این درختان بسیار محسوس بوده است. درختان کهنسال که تنه بزرگ داشته و از آنها زغال بیشتری به دست می‌آید در حال تخریب و تهدید هستند؛ متاسفانه ذغال موجود در بازار شهرهای مجاور زاگرس از چوب درخت بلوط تهیه شده که بسیار مرغوب است و برای تدبیری اندیشید.

220 پرونده مربوط به قطع درختان و تهیه ذغال تشکیل شده است

در این‌باره شیرزاد نجفی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان نیز، اظهار کرد: لرستان با یک میلیون و 217 هزارهکتار جنگل به طور شبانه‎روزی باید توسط نیروهای محافظت و جنگل‌بانی برای پیشگیری از آتش‎سوزی و مقابله با قاچاق‌چیان چوب مورد محافظت قرار گیرند.

وی اضافه کرد: در راستای حفاظت از جنگل‌های استان به عنوان مهمترین سرمایه‌ ملی و منابع طبیعی اقدامات زیادی انجام شده از جمله اینکه در سال جاری 460 دیده‌بان حفاظتی در نقاط حساس جنگلی از افراد بومی، محلی و عشایر منطقه به کار گرفته شد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان بیان کرد: در راستای حفاظت و صیانت از جنگل‎ها و مراتع استان و برخورد با سودجویان حرفه‌ای و متجاوزان به منابع طبیعی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان با تقویت گشت‌زنی، شناسایی نقاط بحرانی و حساس تاکنون مبادرت به تشکیل 220 پرونده مربوط به قطع درختان و تهیه ذغال، دستگیری 55 نفر و توقیف 72 دستگاه خودرو کرده است.

وی تاکید کرد: با وجود تمامی کمبودهای مالی، پرسنلی و تجهیزاتی مامورین منابع طبیعی در سراسر استان با تمام قوا در مقابل این هجمه سنگین متجاوزین به عرصه‎های ملی ایستاده و از تخریب و تصرف این اراضی با قاطعیت جلوگیری می‌کند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان تصریح کرد: به دلیل حجم بالا و تنوع عوامل منجر به تخریب، مقابله با این عوامل نیازمند حمایت‌های جدی، قانونی، تشکیلاتی و عزم ملی است تا بتوان به عنوان یکی از محورهای اصلی  اولویت‌دار در سیاستگذاری کلان استان جامه عمل بپوشانیم.

بیش از 14 هزار کیلوگرم ذغال در لرستان کشف شده است

نجفی اضافه کرد: سالانه حدود 2 میلیون هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع دنیا دچار حریق می‌شوند، یادآور شد: این درحالیست که میانگین حریق در کشور ۱۷ هزار هکتار و در لرستان 2000 هکتار است. در هشت ماهه امسال بیش از 14 هزار کیلوگرم ذغال در استان کشف شده است. بیشترین آمار کشف شده ذغال مربوط به شهرستان‎های پلدختر، خرم‌آباد، کوهدشت و چگنی بوده است.

جنگل‌های لرستان در بین استان‌های زاگرس‌نشین بعد از استان فارس در رده دوم قرار دارد، این در حالیست که در سال‌های اخیر زاگرس تهدیدات بسیاری را تجربه کرده و بخش عظیمی از وسعت این جنگل‌های ارزشمند از دست رفته که در این میان لرستان نیز از گزند آسیب‌ها در امان نمانده و متاسفانه تخریب‌های خرد و کلان بسیاری را شاهد بوده است.

فکری به حال گازرسانی در مناطق عشایری و روستایی شود

در این خصوص سید حمیدرضا کاظمی، نماینده مردم پلدختر در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: اشجار و درختان بلوط در مسائل زیست‌محیطی و سلامت انسان و هوای پاک در حاشیه زاگرس نقش بسزایی دارند. بدلیل بی‌توجهی برخی افراد و عدم انجام کارهای فرهنگی مدتی است که افرادی نسبت به قطع درختان بلوط و تبدیل آنان به ذغال و سوخت اقدام می‌کنند.

نماینده مردم پلدختر در مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: انجام کارهای فرهنگی و ترویجی،گسترش و توسعه گازرسانی در مناطق روستایی و حاشیه جنگل و مقابله و جلوگیری از اقدامات افرادسودجو برای حفاظت و صیانت از جنگل امری ضروری است.

کاظمی اظهار کرد: به منظور تامین سوخت اهالی روستا و ساکنین حاشیه جنگل با آقای عراقی مدیر عامل شرکت گاز صحبت شد تا در مناطق عشایری و روستایی فکری به حال گازرسانی این مناطق کنند. برای طبخ غذاو تامین گرما در روستاها و مناطق عشایری راهی جز تامین سوخت پاک وجود ندارد.

شاهدیم که هر روز قانونی برای صیانت از جنگل مصوب می‌شود یک روز می‌گویند باید دام‌ها را از آن خارج کنند و روز دیگر قانون تنفس جنگل را مطرح می‌کنند و حال آنکه سوال اینجاست چرا با اجرای این قوانین، بازهم شاهد تخریب جنگل‌ها، رانش زمین و وقوع سیلاب در کشور هستیم.

زاگرس ریشه‌گاه 45 درصد تولید آب شیرین ایران است

در این باره محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با بیان اینکه کاملا مشخص است که قاچاق چوب یکی از مهمترین عواملی است در زاگرس که به شدت رویشگاه‌ها را تهدید می‌کند، اظهار کرد: اینکه اعلام شده هم‌اکنون 30 درصد از عرصه‌های جنگلی زاگرس از بین رفته خود شاخصی است که آشکارا نشان می‌دهد توان تاب‌آوری رویشگاه بسیار مهم  و استراتژیک زاگرس روبه کاهش است. 

وی اضافه کرد: زاگرس ریشه‌گاه 45 درصد تولید آب شیرین ایران است و براین اساس اگر جنگل‌ها نبود رودخانه‌های مهمی نظیر کارون، زاینده رود، کرخه، مارون، سفید رود، زرینه رود، گامسیاب و سیروان را نداشتیم و ظرفیت گرمایی ویژه‌ای که این رویشگاه ایجاد می‌کند باعث حفظ آب و خاک منطقه و حفظ تنوع زیستی و تولید اکسیژن می‌شود.

درویش با انتقاد از اینکه متاسفانه رویشگاه زاگرس به کمترین بهای ممکن در حال نابود شدن است، تصریح کرد: کشاورزی در زاگرس، فشار بیش از حد دام، قاچاق چوب و تبدیل آن به ذغال، کف‌زنی، غرس بیش از حد و... نشان‌دهنده این است ما نتوانستیم ارزش این رویشگاه را نه برای مردم و نه برای استان‌های زاگرس‌نشین شرح دهیم تا آنها متوجه شوند در چه قمار بزرگی شرکت می‌کنند و متاسفانه بازنده آن هستند.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور بیان کرد: آمارهایی که چندی پیش مدیر کل چهارمحال بختیاری اعلام کرده سالانه پنج هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس تبدیل به زغال می‌شود و قطعا چنین ارقامی در سایر استان‌های زاگرس‌نشین نظیر لرستان وجود دارد.

وی یادآور شد: تا وقتی که گزینه‌های جایگزین معیشتی را برای مردم معرفی نکنیم و آنها مجبور باشند در فقر زندگی کنند و پول تامین هزینه سوختشان را نداشته باشند متاسفانه این روند ادامه خواهد داشت.

زاگرس می‌تواند قلب گردشگری طبیعی کشور و قطب استحصال انرژی‌های نو باشد

درویش بیان کرد: باید برای مناطق روستایی کشور سوخت رایگان تهیه شود و سپس از آنان بخواهیم پاسدار رویشگاه‌های جنگلی خود باشند و تا مادامی این اتفاق رخ ندهد به جایی نمی‎رسیم. تجربه موفقی از روستای گل سفید واقع در مرز مناطق حفاظت شده سبزکوه و هلن در استان چهارمحال بختیاری داشتیم؛ بطوریکه اهالی این منطقه از طریق سوخت درختان و تبدیل به ذغال درآمد کسب می‌کردند هنگامی‎که به آنجا رفتیم وگزینه‎های جایگزین معیشتی برای افزایش درآمدشان پیشنهاد کردیم خیلی از آنان با کسب درآمد از اجرای این پیشنهاد دست از ذغال‌گیری برداشتند و قول دادند اجازه ندهند جنگل‌های منطقه‌شان نابود شود. 

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در پاسخ به این سوال که چرا قوانین بازنده تاکنون در این راستا موفق عمل نکرده است، گفت: دلیل آن فقرمردمی است که در آن مناطق زندگی می‌‍کنند شاید آنان به اجبار دارند بلوط‌ها را نابود می‌کنند چون راهی دیگر برای رفع نیازهای سرمایشی و گرمایشی ندارند. همچنین اهالی روستاهای حاشیه جنگل درآمد لازم برای جوابگویی به زن و بچه خود نداشته و مادامیکه این موضوع به شکلی بنیادین سامان پیدا نکند و از مزیت‌های ذاتی زاگرس برای تولید پول استفاده نکنیم راه بجایی نمی‌بریم.

درویش با بیان اینکه گیاهان دارویی یکی از مهمترین پتانسیل‌ها در زاگرس است که مزیت‌های آن به خوبی شناخته و بالفعل نشده است، خاطر نشان کرد: زاگرس می‌تواند قلب گردشگری طبیعی کشور و قطب استحصال انرژی‌های نو باشد و از این طریق مردم محلی باید کسب ثروت کنند و اینجاست که اهالی درمی‌یابند اگر می‌خواهند از زاگرس کسب درآمد کنند نباید به درختانش آسیبی برسد.

گزارش از آزیتا یوسفیان خبرنگار ایسنا منطقه لرستان

انتهای پیام