به گزارش ایسنا، خانواده به عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی در شکل‌دهی به شخصیت افراد، نقش اساسی در ارتقا یا تضعیف سلامت روانی دارد. خانواده می‌تواند محل امنی برای پناه بردن افراد از کشمکش‌های حیات اجتماعی و کانونی برای تنش و درگیری و حتی خشونت و آزارهای جسمی، عاطفی، جنسی و اقتصادی باشد.

وجود صمیمیت و علاقمندی بیش از اندازه در میان اعضای خانواده، خلوت خانوادگی، نابرابری در مالکیت منابعی مانند پول و زور و حمایت اجتماعی - فرهنگی از خشونت در خانواده همگی موجب شده تا خانواده به محلی برای اعمال زور و خشونت، آسیب رساندن به اعضای ضعیف‌تر خانواده و به ویژه آزارهای مختلفی را در میان کودکان تبدیل کند.

محمد اسماعیل ریاحی دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه آزار هر گونه رفتاری است که به منظور کنترل و مطیع کردن انسانی دیگر از طریق به کارگیری ترس، تحقیر، ارعاب، تقصیر، اجبار، یا تدبیر حیله گرانه طراحی و اجرا شود، اظهار کرد: ماهیت آزار عاطفی بیش از آن که جسمی - فیزیکی باشد، روانی - عاطفی بوده و در روابط اجتماعی و خانوادگی، مبتنی بر قدرت و کنترل است.

دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران با بیان اینکه آزار و سوء رفتار عاطفی نسبت به تمامی اعضای خانواده به ویژه کودکان و زنان اعمال می‌شود، گفت: اصطلاحات کودک و همسر آزاری رایج‌ترین واژه‌ها در حوزه بررسی آزارها و خشونت‌های خانوادگی است.

ریاحی یادآور شد: آزار یا سورفتار با کودک شامل تمامی شکل‌های آزار جسمی یا عاطفی، آزار جنسی، غفلت یا رفتار اهمال گرانه، بهره کشی شغلی، یا سایر موارد بهره کشی است که منجر به صدمه و آسیب بالقوه یا بالفعل به سلامتی، بقاء، رشد، یا منزلت کودک می‌شود. اگرچه آزار یا سوء رفتار عاطفی با کودکان و نوجوانان در خانواده، رایج‌ترین و خطرناکترین نوع سوء رفتار بوده اما کمتر از سایر انواع آزارها مورد مطالعه قرار گرفته و شناخته شده است.

دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران، تصریح کرد: آزار عاطفی شبیه شستشوی مغزی است که به طور نظام‌مند اعتماد به نفس، حسی ارزشمند بودن، اعتماد به ادراکات و برداشت‌های شخصی و خود پنداره فرد آزار دیده را از بین می‌برد. خواه این آزار عاطفی به شکل سرزنش و تحقیر مداوم، ارعاب، یا تحت پوشش عناوین فریبنده‌ای مانند راهنمایی، آموزش، یا نصیحت انجام شود، نتیجه یکسان است.

وی با بیان اینکه اعتماد به نفس فرد آزار دیده به اندازه‌ای از بین می‌رود که قادر به قضاوت واقعی راجع به موقعیت‌ها نیست، گفت: فرد آسیب دیده خود را برای این آزار سرزنش کرده و حتی به فرد آزار دهنده وابسته می‌شود تا جایی که شدیدترین ترس وی تنها ماندن است.

این مدرس دانشگاه درباره آزارهای جنسی با اشاره به اینکه اگر کودک جوانتری در خانه حضور داشته باشد باید مراقبت بیشتری صورت گیرد زیرا ۹۰ درصد آزارهای جنسی کودکان در منازل صورت می‌گیرد، اظهارکرد: در بسیاری از این موارد، کودک از ترس خطرهای بعدی، مساله را پنهان می‌کند و آمار نشان می‌دهد که اغلب موارد کودک آزاری یا توسط کودک و یا خانواده مخفی مانده و گزارش نمی‌شود.

ریاحی خاطرنشان کرد: بسیاری از والدین می‌خواهند بهترین چیزها را برای فرزندانشان فراهم کنند، با این حال، برخی از والدین ممکن است به علت تحمل فشارهای روانی شدید، فقدان مهارت‌های والدگری، انزوای اجتماعی، تجربه آزار عاطفی در دوران کودکی، فقدان متابع لازم برای اداره خانواده، یا انتظارات نادرست از فرزندانشان به آنها به لحاظ عاطفی آزار برسانند.

وی با اشاره به اینکه برخی از دیگر دلایل آزار رساندن عاطفی والدین به فرزندان در خانواده‌ها را می‌توان ازدواج در سنین پایین دانست، یادآور شد: فقدان مهارت‌های تربیتی، ناتوانی در کنترل خشم، انزوا و جدایی از جامعه و خانواده، مصرف الکل یا مواد مخدر، مشکلات روانی نظیر اضطراب و افسردگی و مشکلات شخصی مثل اختلافات زناشویی، بیکاری یا مشکلات مالی بخشی دیگر از این عوامل است.

ریاحی با بیان اینکه مطالعات متعددی بیانگر ارتباط شدید بین آزار و سوء رفتار عاطفی در خانواده و ایجاد انواع اختلالات روانی در افراد آزار دیده است، گفت: از اختلالات روانی - رفتاری می‌توان به افزایش رفتارهای ضداجتماعی، پرخاشگری، رفتار انفعالی، وابستگی به مواد مخدر، نقص رشد سیستم عصبی، احساس ناامنی، پایین بودن عزت نفس، رفتارهای تخریبی، واپس روی، رشد ناقص مهارت‌های پایه، میل به خودکشی یا اقدام به آن، مشکل در برقراری روابط سالم با دیگران، افسردگی، اضطراب، از خودبیگانگی، اختلالات شخصیتی، کابوس‌های شبانه و غیره اشاره کرد.

این دانشیار علوم اجتماعی با اشاره به عوارض منفی سوء رفتار و آزار عاطفی تنها به دوران کودکی و نوجوانی منتهی نمی‌شود، بلکه در جوانی و بزرگسالی نیز می‌تواند موجب آسیب‌های جسمی، روانی و اجتماعی شود، یادآور شد: رشد ناقص مغز و عملکرد آن، فرار از خانه، شرارت و بزهکاری، احساس گناه و شرم، گریست‌های مکرر، ملامت خود، انزوای اجتماعی، تاخیر در مراجعه به پزشک، رفتار نامناسب با اطرافیان، تمایلات خودکشی، مصرف مواد مخدر و الکل، اجتناب از تماس چشمی و مستقیم، خجالت و کم رویی، نارضایتی از روابط زناشویی و مشکلات مربوط به سلامتی جسمی از دیگر پیامدها محسوب می‌شود.

مرضیه پورصالحی دکترای روانشناسی نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه کودک آزاری به گونه‌های مختلفی انجام می‌شود، گفت: انواع اصلی کودک آزاری شامل آزار جسمانی، آزار روانی و آزار جنسی است که آزار جسمانی دربرگیرنده صدمات فیزیکی به طرق مختلف، آزار روانی  طیفی شامل مورد غفلت قرار دادن کودک، تحقیر کودک، با القاب نامناسب خطاب کردن وی، کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس کودک از طریق تزریق این امر که تو نمیتوانی و در نهایت آزار جنسی که طیفی از کلام جنسی نامتناسب با سن کودک تا آزار مستقیم جنسی را در بر دارد.

پورصالحی افزود: کودک آزاری به هر کدام از شکل‌های مطرح شده منجر به شکل گیری سبک دلبستگی ناایمن در کودک شده و به عنوان یک حادثه تروماتیک در سال‌های بعدی و حتی تا بزرگسالی در روان و رفتارهای فرد مشخص می‌شود.

وی تصریح می‌کند: از جمله آسیب‌های کودک آزاری می‌توان به تجربه اضطراب به شکل‌های مختلف مانند اضطراب جدایی، اضطراب فراگیر، انواع فوبیا و حتی اختلال وسواس و همچنین حالات افسردگی در سال‌های بعدی اشاره کرد.

این روانشناس با اشاره به اینکه نحوه مداخله تخصصی با هر کدام از انواع آزارها متفاوت است، یادآور شد: در مورد آزار فیزیکی دور نگهداشتن کودک از مکان آزاردهنده، در مورد آزار روانی چالش با باورهای ناکارامد شکل گرفته در ذهن کودک در مورد خود و در مورد آزار جنسی واکاوی پدیده و تخلیه هیجانی کودک و بازسازی باور گناهکار بودن خود در مورد رویداد پیش آمده پیشنهاد می‌شود.

فاطمه پورفاطمی معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان مازندران نیز در گفت‌وگو با ایسنا، در زمینه کودک آزاری و راه‌های مقابله با آن، گفت: آزاری که از طرف والدین و یا افراد مرتبط با بچه‌ها به آنان در زمینه‌های روحی، روانی، جسمی، جنسی وارد می‌شود کودک آزاری است.

پورفاطمی افزود: در کودک‌آزاری جسمی به طور معمول ضرب و شتم اتفاق می‌افتد و در موارد دیگر آن آزارهای عاطفی روانی است که شاید در بسیاری از موارد خانواده‌ها از این کودک‌آزاری اطلاعی نداشته باشند یعنی فرزند خود را مورد مقایسه با افراد دیگر قرار می‌دهند و یا با صحبت‌هایی که می‌کنند ممکن است به روحیه کودک آسیب وارد شود.

وی تصریح کرد: نوع دیگری از کودک‌آزاری از نوع غفلت یا مصامحه است که در این نوع نیازهای اولیه و اساسی کودک رفع نمی‌شود و از نظر بهداشتی، درسی، خوراک و پوشاک به آن کوتاهی شود.

معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان مازندران، یادآور شد: از دیگر کودک‌آزاری، نوع جنسی است که بدترین نوع آن است که در این مورد اطرافیان نزدیک کودک هستند که ممکن است برای کودک ایجاد کنند.

این مسئول، گفت: ۲۸ آبان روز مقابله با کودک‌آزاری است که در این راستا برنامه‌هایی در دستور کارمان قرار دارد که به شکل کمپین کودک‌آزاری و آگاهی سازی و آموزش‌هایی که مربیان و والدین باید در این زمینه فراگیرند اجرا می ‎ شود.

وی با بیان اینکه برای اطلاع در زمینه کودک‌آزاری شماره ۱۲۳ در دسترس قرار دارد و می‌توان به سرعت در این زمینه اطلاع رسانی کرد، افزود: این خط شبانه‌روزی در استان اقدام به خدمات رسانی می‌کند و در صورت هرگونه مشاهده کودک‌آزاری می‌توان گزارش داد و اورژانس اجتماعی به سرعت وارد عمل می‌شود.

پورفاطمی با اشاره به اینکه بیشترین گزارش‌هایی که ارسال می‌شود از مدارس و دوستان افرادی است که دچار آزار شدند و یا خود کودک گزارش می‌دهند، تصریح کرد: هنگامی که بهزیستی از طریق مرکز ۱۲۳ متوجه کودک‌آزاری شد و پس از مداخله در ابتدا با خانواده‌ها صحبت می‌کند و در صورتی که مشکل بسیار شدید باشد حضانت کودک را در اختیار خود می‌گیرد و دور از خانواده آن کودک را نگه می‌دارد و اگر شرایط نگهداری کودک در خانواده چندان خطرناک نیست با صحبت‌ کردن مشکل رفع می‌شود.

وی تأکید کرد: خانواده‌ها باید کودک خود را همان چیزی که است قبول کنند و فرزند خود را با دیگران مقایسه نکنند و در اندازه انتظار با وی برخورد کنند و در برخی موارد ممکن است مورد ضرب و شتم قرار گیرد که همین موارد موجب مشکلات روحی روانی و کودک‌آزاری است و در آینده این فرد نمی‌تواند سلامت جامعه‌مان و سلامت فرزندان خود را تأمین می‌کند.

گزارش زهرا اشکیود خبرنگار ایسنا مازندران