به گزارش ایسنا، بحران آب در زمره موضوعات تازهای است که به صورت چالشی جدی فراروی دولتمردان و شهروندان و روستائیان قرار گرفته و زندگی آنها را با تهدید جدی مواجه کرده است.
بحران آب دارای پیامدهای کمی و کیفی است، از جمله پیامدهای کمی بحران آب میتوان به بروز تنشهای ناشی از تشدید رقابت بین متقاضیان آب، بروز مشکلات در تأمین امنیت غذایی، گسترش فقر و بیکاری و گسترش پیش داوریهای قومی و تضادهای قومی و از جمله پیامدهای کیفی آب میتوان به بروز انواع بیماریها به ویژه بیماریهای صعبالعلاج در اثر آلودگی آب، تهدید سلامت شهروندان و به تبع آن افزایش هزینههای بهداشت و درمان، بیاعتمادی به جامعه پزشکی و نارضایتی از دولت اشاره کرد که در کنار خدشهدار شدن سرمایه اجتماعی، میتواند بروز تنشهای اجتماعی را به همراه داشته باشد.
مسأله بحران آب اما در همدان با چالشهای جدی روبرو است. برخی آن را بزرگترین تهدید اقتصادی و اجتماعی میدانند و برخی دیگر نیز از بحران آب آشامیدنی سخن میگویند.
جهانشهر که سلسله میزگردهای آزاداندیشی خبرگزاری ایسنا در پیگیری مسائل اساسی استان همدان است، در ششمین برنامه خود بحران آب در همدان را بررسی کرده است.
در این میزگرد ابوالقاسم سوزنچی، کشاورز نمونه استان و رئیس خانه کشاورز همدان، دکتر رضا بهراملو، نویسنده، دبیر اجرایی همایش منطقهای بحران آب و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سعید رسولی، معاون آبخیزداری ادارهکل منابعطبیعی و آبخیزداری استان همدان، ابراهیم فرامرزیموحد، مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهادکشاورزی استان همدان و محمد سوزنچی، کارشناسارشد اکوتوریسم، فعال محیط زیست و مدیرعامل انجمن حیات سبز ایران به بیان نقطهنظرات و دیدگاههای خود پرداختند.
از نکات قابل تأمل عدم حضور سرپرست شرکت آب منطقهای استان همدان با وجود دعوتهای صورت گرفته بود.
آنچه در ادامه میبینید متن کامل گزارش این میزگرد است که در دفتر خبرگزاری ایسنا برگزار شده است:
مسئولان سیاسی و نمایندگان مجلس هم مقصرند
ابوالقاسم سوزنچی، کشاورز نمونه استان و رئیس خانه کشاورز همدان در ابتدای این نشست با بیان اینکه بحران آب یک امر تاریخی بوده است، تأکید کرد: تاریخ نشاندهنده بحران آب است و اگر شما کتیبههای گنجنامه را هم نگاه کنید، میبینید داریوش و خشایارشاه به اهورامزدا از دیو دروغ و دیو خشکسالی پناه بردهاند اما پدران ما هوشیارانه با این مسأله برخورد داشتهاند.
وی با اشاره به اینکه قبلا در شهر همدان 79 قنات جاری بوده است، اظهار کرد: در حال حاضر تنها 18 قنات باقیمانده است که اکثرا مجرای آب فاضلاب هستند و عامل تخریب قناتها هر چند مردم بودهاند اما مقصر اصلی نهاد شهرداری به عنوان متولی شهرسازی است.
سوزنچی با تأکید اینکه باید موضوع آب را به صورت ملی نگاه کرد، با گذری به تاریخ آب در ایران گفت: در سال 47 با ملی شدن آب، اختیار آن از مردم به دولت منتقل شد و در اوایل انقلاب هم قانون توزیع عادلانه آب تصویب شد اما بیشترین تخریب آب در این 12 و 13 سال اخیر بوده است.
وی با اشاره به مصوبه مجلس در اواسط دهه 80 درباره چاههای آب خاطرنشان کرد: به دنیال این اقدام مجلس، 300 هزار چاههای غیرمجاز اضافه شد و این بدین معناست که قانون نه تنها کمکی به این مسأله نکرد بلکه سرعت تخریب را بالا برد.
این کشاورز نمونه با انتقاد از مدیریت کلان حوزه آب در طول چند سال گذشته یادآور شد: تنها وزیری که مسأله آب را درک میکرد، چیتچیان بوده است اما وزرای قبلی اصلا و ابدا توجهی نداشتند و تنها کارشان سدسازی بود.
وی با بیان اینکه در سمینارها، همایشها و نشستهای تخصصی بحران آب، همه به دنبال مقصر هستند، گفت: علاوه بر وزارت نیرو و جهادکشاورزی، مسئولان سیاسی و نمایندگان مجلس نیز مقصرند اما توصیه ما این است که خیلی دنبال متهم نباشیم و «الان چکار بکنیم؟» باید مسأله اصلی باشد.
سوزنچی با انتقاد از صحبتهای مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهادکشاورزی استان همدان درباره سامانههای نوین آبیاری خاطرنشان کرد: هر سیستمی برای خود یک عمر تعریف شده دارد و آبیاری تحت فشار ما در حال حاضر از دور خارج است و طرحی که 20 سال پیش اجرا شده الان در حال اتلاف آب است اما ما به فکر ارائه اعداد و ارقام هستیم.
وی با تأکید بر اهمیت آبیاری قطرهای به عنوان یکی از راهکارهای حل بحران آب، گفت: طبق تحقیقاتی که صورت گرفته در آبیاری تحت فشار برای سیبزمینی بین 10 تا 12 هزار مترمکعب در هکتار آب مصرف میشود که در روش قطرهای، این رقم به 4 هزار میرسد.
رئیس خانه کشاورز استان همدان درباره صحبتهای مطرح شده درباره کشت زغفران در استان گفت: اعتقاد بنده این است که کشت زعفران در همدان خیانت به صنعت زعفران کشور است چرا که 270 تن ظرفیت جهانی مصرف زعفران است که 250 تن در ایران تولید میشود اما کشش بازار جهانی تا 700 تن نیز هست در حالیکه ما برای بستر بازار مصرف هیچکاری انجام ندادهایم و این موجب آسیب و ضرر به کشاورزانی میشود که سالها کار آنها کشت زعفران بوده است.
آمار مصرف 90 درصدی آب در بخش کشاورزی واقعی نیست
دکتر رضا بهراملو، نویسنده، دبیر اجرایی همایش منطقهای بحران آب و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان در ادامه این میزگرد با انتقاد از آمارهای اعلام شده مبنی بر استفاده 90 درصدی آب در بخش کشاورزی اعلام کرد: بخشهای شرب و صنعت به علت اینکه کنتور دارد، قابل اندازهگیری است اما در حال حاضر با محاسبه میزان بار ضرب و مساحت کل کشور یک حجمی به دست میآید و میزان تبخیر کم شده و الباقی آن به پای کشاورزی نوشته میشود.
وی ادامه داد: مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی طبق پژوهشهای جدیدی که انجام داده و البته این پروژهها نیز ادامه دارد، حدود 71 درصد میزان مصرف آب در بخش کشاورزی است و در طرحهای جدید میزان دقیق مصرف آب در بخش کشاورزی نیز در حال اندازهگیری است.
این مدرس دانشگاه در ادامه صحبتهای خود در علتیابی بحران آب گفت: نهادها و دستگاههای متولی هر کدام عملکرد جزیرهای داشتهاند و از شرکت آب منطقهای و جهادکشاورزی گرفته تا منابع طبیعی هر کدام یکدیگر را متهم میکنند.
وی با اشاره به اینکه بحران آب تنها برای خود همدان مطرح نیست، اظهار کرد: بحران آب علاوه بر ایران، بحران خاورمیانه و شمال آفریقا نیز هست و در آینده نیز خیلی بدتر از این خواهد شد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان درباره شاخصهای بحران آب نیز تصریح کرد: یکی از آمارهای بحران آب این است که اگر از 40 درصد منابع تجدیدپذیر استفاده شود، با بحران آب روبروست که این آمار در همدان بیش از 80 درصد است.
وی با بیان اینکه پارامترهای مختلفی در به وجود آمدن بحران آب سهم دارد، خاطرنشان کرد: بهترین راهحل حفظ آب هست و جمعیت در حال رشد است که نیازمند افزایش موادغذایی است که در 40 سال آینده نیاز به آن دو برابر خواهد شد و از سویی هم 90 درصد تولیدات ما در اراضی آبی و تنها 10 درصد به صورت دیمی است که این آمار برای همدان هم قابل تعمیم بوده و این عوامل دست به دست هم میدهد تا بحران آب ایجاد شود.
بهراملو با تأکید بر اینکه دخالت سیاسیون در برخی موارد مشکلساز بوده، در تشریح تأثیر عوامل جغرافیایی همدان برای مسأله آب گفت: همدان در منطقه کوهستانی قرار دارد و از لحاظ اّبهای سطحی ضعیف است و رودخانهها تازه در همدان شروع میشود و به این علت بیشتر وابسته به آبهای زیرزمینی هستیم که این موضوع باعث شده فشار مضاعفی در مقایسه با سایر استانها به منابع زیرزمینی وارد شود.
دبیر اجرایی نخستین همایش منطقهای بحران آب با تأکید بر اینکه همه افراد از کشاورز گرفته تا مدیران همگی بر مسأله بحران آب آگاهی پیدا کردهاند، افزود: در بحران آب قرار داریم و بیشتر باید وقت خود را برای ارائه راهکارها صرف کنیم چرا که در حال حاضر امنیت ملی ما وابسته به این مسأله شده است.
وی با اشاره به حضور بنیاد ملی نخبگان استان برای پیگیری مشکلات آب استان خاطرنشان کرد: تشکیل اتاق فکر در بنیاد نخبگان کار جدیدی در سطح کشور است و به دنبال تهیه نقشهراه کاربردی برای برنامهریزی و مدیریت حوزه آب هستیم.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان با بیان اینکه در سطح استان یک اراده جدی برای بحران آب وجود دارد، خاطرنشان کرد: اینک زمانی است که همگی باید دست به دست هم دهیم تا این مشکلات را حل کنیم.
بحران آب نباید ما را از فرسایش خاک غافل کند
در ادامه این میزگرد سعید رسولی، معاون آبخیزداری ادارهکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با تأکید بر نهایت استفاده از آبهای سطحی، گفت: با توجه شرایط اقلیمی استان، کوهستانی بودن مناطق و کاهش بارندگیها نیاز آبی استان از طریق آبهای زیرزمینی تأمین میشود و هنر ما این است که از آبهای سطحی نهایت استفاده را ببریم و تا حد امکان فرصت و زمینه نفوذ آبهای زیرزمینی که سالمترین و پاکیزهترین آب است را فراهم کنیم.
وی با انتقاد از طرحهای مقطعی و ضربتی که به عنوان مسکن از آن یاد میشود، خاطرنشان کرد: با وضعیت سدها و سطح گسترده تبخیر آب، به صلاح نیست که مسائلی چون نهضت سدسازی مطرح شود و بهتر این است که تغذیه مصنوعی و تقویت سفرههای آبهای زیرزمینی در این بخش اعمال شود.
رسولی با اشاره به تشکیل شورای حفاظت آب در استان اظهار کرد: تقریبا هر دو هفته یکبار جلسات این شورا در دفتر معاون عمرانی استانداری تشکیل میشود و با حضور دستگاههای مختلف، تصمیمات خوبی گرفته شده است.
وی تصریح کرد: در سطح استان یک مطالعه توجیهی در حد یک میلیون و 200 هزار هکتار بابت اجرای عملیات آبخیزداری داریم که مطالعات تفصیلی اجرایی 670 هزار هکتار آماده بوده و نزدیک 270 هزار عملیات اجرایی انجام شده است و خوشبختانه امسال با رشد اعتباری 2.5 برابری برای آبخیزداری نسبت به سالهای گذشته داریم.
معاون آبخیزداری ادارهکل منابع طبیعی استان همدان ادامه داد: در بحث آبخیزداری میتوانیم با مخازن کوچک و کنترل شیب حد، زمینه نگهداری و نفوذ آب را فراهم کنیم و یکی از مهمترین راهکارها در رفع بحران آب همین آبخیزداری است.
رسولی در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا درباره اقدامات اداره منابع طبیعی در حوزه آبخیزداری پاسخ داد: نزدیک به 270 هزار عملیات آبخیزداری در استان انجام شده است که با هر هکتار آبخیزداری حدود 270 مترمکعب در سال کنترل روانهها را داریم.
وی با اشاره به فعالیتهای ترویجی و فرهنگسازی درباره مسأله آتشسوزیها در سطح مراتع استان تدکید کرد: حدودا 3 سال است که بحث ترویجی و تبلیغی برای این مسأله در سطح استان در حال انجام است که تعداد 166 فقره آتشسوزی به مساحت 425 هکتار در سال 95 به 35 فقره در سطح 65 هکتار در سال 96 تبدیل شده است.
رسولی با بیان اینکه طرحهای منابع طبیعی دیربازده هستند و به مرور زمان اثرات خود را نشان خواهد داد، اظهار کرد: در برنامه کاری ما آبخوانداری، بیابانزدایی که متأسفانه حدود 65 هزار هکتار از اراضی استان بیابانی هستند، مشارکت مردمی، مدیریت جامع حوزه آبخیز و کشت جنگل به صورت مشارکتی در دستور کار وجود دارد.
وی در پایان با اشاره به صحبتهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اسفند 93 تأکید کرد: باید توجه داشته باشیم که بحران آب ما را از موضوع فرسایش خاک غافل نکند.
اگر سامانههای نوین آبیاری را اجرا نمیکردیم با خشکسالی مزمن روبرو بودیم
ابراهیم فرامرزیموحد، مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهادکشاورزی استان همدان دیگر میهمان میزگرد «جهانشهر»، در ابتدای صحبتهای خود با تأکید بر اینکه اعتقادی ندارد که در گذشته حتما مدیریت آب بوده و در حال حاضر این مدیریت نیست، گفت: در گذشته انرژی نبود که کسی بتواند آب را از اعماق به سطح زمین بیاورد. میانگین بارندگی بلندمدت ما ثابت است و گاهی هم در سالهایی که بحث خشکسالی هست خیلی کمتر شده و افزایش جمعیت نیز داشتهایم و ورودی آب کمتر شده است.
وی با اشاره به اینکه همدان در اجرای سامانههای نوین آبیاری رتبه سوم را دارد، خاطرنشان کرد: ماده 11 قانون تشکیل وزارت جهادکشاورزی تأکید دارد که آب در زمان و مکان معین تحویل کشاورز و بهرهبردار شود.
فرامرزیموحد با بیان اینکه اگر سامانههای نوین آبیاری را اجرا نمیکردیم شاید دشتها همگی خشک شده بودند، افزود: اینها نشان مدیریت است و ما از آبیاری سنتی یک قدم جلوتر رفتهایم و در حال حرکت به سمت سیستمهایی با راندمانهای بالاتری هستیم.
وی در ادامه تصریح کرد: میزان اعتبار بخش سامانههای نوین آبیاری بیش از اعتبار تملک دارایی استان همدان شاید باشد و برنامههای خوبی برای مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی داریم و این مسائل برای این است که گفته شود کاری انجام شده و اینگونه نیست هیچ اقدامی صورت نگرفته شده باشد.
مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهادکشاورزی استان همدان با اشاره به جلسات ماهانه ماده 11 قانون تشکیل جهادکشاورزی در دفتر معاون عمرانی استانداری همدان، یادآور شد: از جمله موضوعاتی که در این جلسات پیگیری میشود، اصلاح الگوی کشت، سامانههای نوین آبیاری و تعدیل چاههای غیرمجاز است.
وی با تأکید دوباره بر اجرای سامانههای نوین آبیاری اظهار کرد: سازمان جهادکشاورزی با اجرای 135 هزار هکتار سامانه نوین آبیاری تا پایان سال 95 که به ازای هر هکتار 4400 مترمکعب صرفهجویی دارد، حدود 620 میلیون مترمکعب در برداشت آب صرفهجویی داشته که بالاتر از 12 برابر حجم سد اکباتان است.
فرامرزیموحد با بیان اینکه با کاهش 30 هزار هکتاری زمینهای پرآببر در همدان، کاهش تولید نداشتهایم، خاطرنشان کرد: این نشانه افزایش بهرهوری است که با کاهش سطح زیرکشت، تولید محصولات کاهش پیدا نمیکند.
وی با برشمردن برخی اقدامان این نهاد برای مدیریت مصرف آب از جمله توسعه کشت گلخانهای و ترویج کشت زعفران و کشت نشایی تأکید کرد که بحران آب جدی گرفته شده است و اگر سامانههای نوین آبیاری را اجرا نمیکردیم با یک خشکسالی مزمن در استان روبرو بودیم.
فرامرزیموحد در پاسخ به انتقادات مطرح شده درباره عمر مفید سیستم آبیاری تحت فشار با اشاره به نامههایی که برای مسئولان ارشد دولت ارسال شده است، خاطرنشان کرد: عمر مفید طبق نظام نامه اجرایی آبیاری تحت فشار 12 سال است و طبق آمار، در کشور یک میلیون و 600 هزار هکتار از اراضی مستعد آبیاری نوین باقیمانده و از سویی مطالعاتی که در همدان صورت گرفته این اراضی 165 هزار مستعد اجرای سامانه نوین آبیاری است که در حال حاضر بیش از 81 درصد از اراضی مستعد اجرایی شده است.
وی درباره اراضی باقیمانده که سامانه نوین آبیاری در آن اجرایی نشده است نیز گفت: اینها اراضی خُرد، وراثتی و پراکنده هستند و امکان آبیاری میکرو در آنان ضعیف است و گرنه ما استقبال میکنیم و بنابر تصمیم دولت تدبیر و امید تا 85 درصد برای آبیاریهای میکرو کمک بلاعوض داده میشود.
نماینده سازمان جهادکشاورزی در میزگرد «جهانشهر» در ادامه یادآور شد: هدفگذاری ما 4 هزار هکتار برای آبیاری قطرهای هست که تا کنون این عملیات در 1500 هکتار اجرایی شده است.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا درباره اقدامات صورت گرفته در زمینهای خُرد همدان برای سامانههای نوین آبیاری گفت: طبق دستوالعملی که به تازگی توسط دولت ارائه شده، گفته شده طرح تجمیع برای اراضی تعاونی و خُرد که اجرای سیستم آبیاری نوین در آن توجیه اقتصادی ندارد، گذاشته شود تا 85 درصد هزینهها از طرف دولت تأمین شود.
مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهادکشاورزی استان همدان در پایان گفت: تمام مناطق استان همدان پهنهبندی شده و سیاستهای الگوی کشت و آبیاری به تمامی کشاورزان اطلاع داده شده و امسال 300 درصد فعالیتهای فرهنگی و ترویجی ما بیشتر شده است.
هنوز ما مدیری را برای بحران آب محاکمه نکردهایم
محمد سوزنچی، کارشناس ارشد اکوتوریسم، فعال محیط زیست و مدیرعامل انجمن حیات سبز ایران در ابتدای صحبتهای خود با تقدیر از ایده سلسله میزگردهای «جهانشهر» در فراهم کردن بستر گفتگوهای آزاد در خبرگزاری ایسنا، گفت: نخستین تمدنها کنار آب شکل گرفتند و در پیشینه تاریخی نیز علت حضور پارتها، پارسها و مادها در ایران به علت آب بوده و جالب است بدانید علت حضور مادها در همدان نیز آب بوده که الوند به چشمهسارها معروف بوده و با وجود اینکه این شهر هفت سال در محاصره کامل بوده اما هیچ وقت با مشکل آب روبرو نبوده است.
وی درباره اهمیت آب تصریح کرد: اگر آب وجود نداشته باشد، جمعیت از منطقه خارج خواهد شد و اقتصاد پویایی خود را از دست میدهد و همه جا گفته میشود که جنگ جهانی آخر، آب خواهد بود اما این درحالیست که هشدارهای شخصیتهایی مثل دکتر کردوانی در 20 سال گذشته که با تقدیر سازمان ملل همراه بود، با توبیخ در داخل کشور مواجه میشد.
سوزنچی با انتقاد از طرح موضوعاتی مبنی بر اینکه خیلی به مقصران بحران آب پرداخته نشود، گفت: مگر میشود بدون مقصریابی به نتیجه رسید؟ وقتی مقصریابی انجام نشود، در دفعات بعدی هر کسی مقصر باشد با خود میگوید نفر قبلی را محاکمه نکردهاند پس من را نیز محاکمه خواهند کرد و با گذشت چهار دهه هنوز مدیری را در جمهوری اسلامی برای موضوع آب محاکمه نکردهایم.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه مدیریت ضعیف باعث شده که بحران آب نمود پیدا کند، با ذکر مثال سرریز شدن سد اکباتان در سال گذشته یادآور شد: با سرریز شدن این سد همه فراخوان زدند و نماز شکر خواندند و از امام جمعه تا استانداری اظهارخوشحالی کردند و به آن مدیر جایزه دادند اما حالا که 6 ماه گذشته، مسئولان ارشد استان میگویند که بحران آب آشامیدنی داریم.
مدیرعامل انجمن حیات سبز ایران با انتقاد از عملکرد جهادکشاورزی در الگوی کشت، اظهار کرد: چند درصد مشاورزان ما الگوی کشت خود را عوض کردهاند.
سوزنچی مقصر اول مصرف آب را مردم دانست و تأکید کرد: جرمانگاری تخریب محیط زیست مبتنی بر بیانات مقام معظم رهبری در اسفند 93 باید جدی گرفته شود.
وی با انتقاد از فعالیتهای ترویجی حوزه کشاورزی گفت: اگر کار ترویجی صورت گرفته است مردم باید آن را لمس کنند که در حال حاضر اینگونه نیست.
سوزنچی با انتقاد از عدم جدی گرفتن نقش تشکلها و مشارکت مردمی در حوزه تصمیمگیری آب، خاطرنشان کرد: 21 سازمان مردمنهاد داریم، مدیران به ما بگویند که با کدام یک از این تشکلها جلسه کاربردی و نه جلسه ارائه گزارش و آمار گذاشتهاند و هنوز نقش ما جدی گرفته نشده است.
وی یکی از راهکارها را تنوعبخشی منابع مالی از پروژههای سازهای به پروژههای غیرسازهای اعلام کرد و در توضیحات آن گفت: این بدین معناست که رویکرد فرهنگسازی دنبال شود و برای این مسأله بودجه باید در نظر گرفته شده که نیازمند ورود جدی دولت و مجلس است.
سوزنچی دومین راهکار را ارزشگذاری آب عنوان کرد و یادآور شد: همه مردم باید از قیمت واقعی آب مطلع باشند چرا که این آگاهی در روند صرفهجویی مصرف آب تأثیرگذار خواهد بود.
این فعال محیط زیست سومین راهکار را تدوین روشهایی برای کاهش مصرف آب با حضور سازمانهای مردمنهاد در بخشهای آب شرب، کشاورزی و صنعت عنوان کرد.
مدیرعامل انجمن حیات سبز ایران با بیان اینکه طبق گزارشات مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی 25 درصد آب شرب، آب حساب نیامده عنوان میشود، تأکید کرد: آب حساب نیامده همان آبی است که در شبکههای توزیع هدر میرود و اگر این مسأله مدیریت شود دیگر نیازی به خیلی اقدامات نخواهد بود.
انتهای پیام
نظرات