منتسب بودن به امام رضا(ع) و مکان کتابخانه سبب اقبال مردم و زائران به کتابخانه شد و کتابخانه آستان قدس رضوی هم‌اکنون با دارا بودن بیش از 13 میلیون برگ سند، بیش از 4 میلیون جلد کتاب چاپی و حدود 8 میلیون مراجعه‌کننده در سال 95، یکی از بزرگترین کتابخانه‌های جهان اسلام به‌شمار می‌رود.

نورالدین سنابادی عزیز، پژوهشگر تاریخ شفاهی در گفت‌گو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: سال 327 هجری قمری نخستین جزوات قرآنی را کشواد بن املاس، حکمران اصفهان وقف آستان مقدس امام رضا(ع) کرد و ‌به نوعی می‌توان این تاریخ را مبدا شکل‌گیری و تاسیس کتابخانه آستان قدس رضوی به‌شمار آورد.

وی ادامه داد: مجموعه‌ای از قرآن و کتاب‌های ادعیه در سال‌های پس از شهادت امام رضا(ع) وقف شد و در روضه منوره این امام همام نگهداری می‌شد و به مرور زمان تعداد بیشتری نیز به صورت وقف بر آنها افزوده می‌شده است. 

این پژوهشگر تاریخ شفاهی خاطرنشان کرد: با تکیه بر تاریخ وقف جزوات قرآن ابن سیمجور در سال 383 ه.ق و ابن کثیر در سال 393 ه.ق اساس ادعای محققانی که قدمت کتابخانه مرکزی را بیش از هزار سال می‌دانند محقق می‌شود، گرچه نمی‌توان تاریخ دقیق تاسیس و کیفیت دایر بودن آن را در ادوار مختلف تعیین کرد، اما تاریخ جزوات قرآنی اولیه که وقف شد و جزوات وقفی پس از آن متعلق به ابوالبرکات علی بن حسین، به سال 421 هجری قمری می‌رسد.

وی درباره محل نگهداری کتاب‌ها گفت: مجموعه این کتاب‌ها در محلی خاص واقع در مسجد کوچک بالاسر مبارک به نام "قرائت‌خانه" جمع شد، افزایش این کتب و ادعیه شریف و سایر کتاب‌های مورد نیاز طلاب بعدها در مکانی در جوار مرقد منور امام رضا(ع) به نام قرائت‌خانه قرار گرفت. 

سنابادی این تحول عظیم و سیر صعودی افزایش کتاب و توسعه فضاهای کتابخانه‌ای را ناشی از چند علت دانست و افزود: گوهر وجود مضجع شریف امام رضا(ع) در مشهد خود سبب کوچ شیعیان بر گرد شمع وجود حضرت شد همچنین اجتماع علما، فرهیختگان و طلاب و تاسیس مدارس علوم دینی از جمله عوامل توسعه کتابخانه بود.

وی افزود: در واقع با وقف اولین کتاب‌ها به حضرت رضا(ع)، آوازه این اقدام همه جا پیچید و آستان قدس رضوی تصمیم گرفت مکانی را به این کتاب‌ها اختصاص دهد و برای اولین بار اولین قرائت‌خانه در مسجد کوچک بالای سر حضرت رضا(ع) تاسیس ‌شد. با توسعه کتاب‌ها فضایی به عنوان کتابخانه در حرم رضوی ایجاد شد. این کتابخانه 6 بار در حرم مطهر جابه‌جا شد که به ترتیب مسجد کوچک بالاسر حضرت، بالای کفشداری 10، صحن موزه پهلوی سابق، تالار آینه، درب قسمت شرقی موزه و محل فعلی کتابخانه آخرین ساختمان آن است.

پژوهشگر تاریخ شفاهی ادامه داد: این کتابخانه یکی از بزرگترین کتابخانه‌های جهان اسلام است و در ایران جزو رتبه‌های اول قرار دارد و پایگاه داده‌های آموزشی آزاد (OEDB) در آمریکا، رتبه هفتم را در بین 20 کتابخانه معتبر که جهان را تغییر دادند به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی اعطا کرد. مساحت، این کتابخانه 30 هزارمتر مربع در سه طبقه و در بین ضلع شیرازی و طبرسی واقع شده است و از باب قدمت، به گنج هزار ساله معروف است. 

سنابادی افزود: این کتابخانه در سال 1374 و همزمان با روز تولد حضرت رضا(ع) توسط مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی افتتاح شد. هم‌اکنون 22 سال از زمان تحویلش می گذرد و 12 سال ساخت آن به طول انجامید. امام خمینی(ره) در حکم تولیت آستان قدس به مرحوم طبسی این جایگاه را در دو کفه ترازو تعیین کردند، یک کفه آستان قدس و کفه دیگر کتابخانه بود. همچنین وصیت‌نامه مرحوم طبسی سالها تا زمان مرگ ایشان در کتابخانه به صورت امانت نگهداری شد.

سنابادی با اشاره به معماری بی‌نظیر کتابخانه آستان قدس خاطرنشان کرد: مرحوم طبسی فرمودند "ساختیم تا بماند". معماری این بنا ترکیبی از کارهای دوره قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم است. در و دیوار، سقف، آمفی تئاتر و سالن قدس نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچبری و مقرنس کاری و... است، لذا این کتابخانه از بیرون به علت وجود نسخ خطی و اسناد و از درون به خاطر این ویژگی‌ها مایه مباهات است.

وی با اشاره به نگهداری آثار ارزشمند تاریخی در این کتابخانه، خاطرنشان کرد: در بین آثار تاریخی می‌توان به نگهداری قرآن‌های دست خط ائمه اطهار به جز امام زمان(عج) اشاره کرد و از نسخه‌های‌ علمی موجود، می‌توان مبانی علم گیاه‌شناسی و داروهای گیاهی «الحشایش و خواص الاشجار» و «الحاوی» زکریای رازی در قرن 4 را نام برد، تمام نسخ خطی این کتابخانه دیجیتال شده و در دسترس عموم قرار دارد.

پژوهشگر تاریخ شفاهی ادامه داد: سالانه نیم میلیارد کتاب از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خریداری می‌شود و از جایی که مخازن این کتابخانه همیشه با کمبود جا مواجه است، بنابراین مکانی از ورودی بست طبرسی قبل از ورود به صحن سقاخانه زیر کتابخانه حرم خالی شده که این مکان برای توسعه مخازن و ایجاد قرائت‌خانه اختصاص یافته است و امکان دسترسی عموم به آن وجود ندارد. در حال حاضر کارهای مربوط به تزئینات در حال انجام است و تا پایان زمستان این بنا به اتمام می‌رسد.

سنابادی افزود: از جایی که فضای کتابخانه محدود است توسعه کتابخانه‌ از بیرون حرم امری اجتناب ناپذیر است که اخیرا پنج کتابخانه از مساجد به کتابخانه آستان قدس رضوی اضافه شده است. لذا اگر مسجدی خواستار قرار گرفتن در زیر مجموعه کتابخانه آستان قدس است مجهز می‌شود و در دسترس عموم قرار می‌گیرد. همچنین تلاش آستان قدس این است که در هر منطقه یک کتابخانه ایجاد کند.

وی مجموع نسخ خطی این کتابخانه را 100 هزار و 554 عدد برشمرد و عنوان کرد: 147 هزار و 34 نسخه در بخش سمعی بصری در قالب لوح فشرده و نرم‌افزار، 58 هزار کتاب چاپ سنگی، 4 میلیون و 88 هزار و 767 جلد کتاب چاپی در کتابخانه نگهداری می‌شود.

پژوهشگر تاریخ شفاهی افزود: حدود 8 میلیون نفر سال 95 مراجعه کننده به کتابخانه ثبت شدند، 13میلیون و 410 هزار و 950 برگ سند، 108 هزار قطعه عکس، 11 میلیون و 226 هزار و 757 موارد غیر کتابی مثل سی دی، یک میلیون و 927 هزار و 240 نشریه در کتابخانه نگهداری می‌شود.

انتهای پیام