در چهارسال اخیر نامش به برجام گره خورده است، ولی از ۱۱ سال گذشته در کنار دیگر موضوعات معمول سیاست خارجی به دیپلماسی آب نیز علاقمند بوده و همین موضوع باعث شده که مطالعات جدی و تخصصی در این زمینه داشته باشد، چنان که در سال ۱۳۹۵ کتاب «دیپلماسی آب‌های فرامرزی و نظام بین الملل» را منتشر کرد.

سید عباس عراقچی، در ۲۲ اردیبهشت سال گذشته، در مراسم رونمایی از این کتاب با اشاره به سابقه ی علاقمندی‌اش به موضوع دیپلماسی آب تصریح کرد: درگیری من با این موضوع  از ۱۰ سال پیش آغاز شد؛ زمانی که در اداره کل حقوقی وزارت امور خارجه مشغول به کار  شدم و با مسایل حقوقی آب و آب‌های فرامرزی روبه‌رو شدم. از جمله مشکلی که ما با عراق در حوزه اروندرود داشتیم، مجموع اطلاعات و گزارش‌هایی را از این موضوع جمع‌آوری و مکتوب کردم و کنار گذاشتم، در ژاپن نیز با شهردار توکیو در موضوع کنترل هدر رفت آب در شبکه‌های شهری گفت‌وگو کردم و در آن جا با دیپلماسی دیگری به نام دیپلماسی آب مجازی آشنا شدم.

معاون وزیر امور خارجه، در مصاحبه تقصیلی با ایسنا در مورد دیپلماسی آب، با بیان این که بحران آب در خاورمیانه به بحرانی بسیار جدی تبدیل شده و هر روز این بحران عمیق تر و وخیم‌تر می‌شود، خاطرنشان کرد: این احتمال وجود دارد که جنگ‌های آتی در این منطقه بر سر موضوع آب باشد.

این دیپلمات ارشد کشورمان در این گفت‌وگوی یک ساعته  که متن کامل آن به شرح زیر است، در مورد ابعاد فنی و سیاسی مسائل آبی و زیست محیطی مطرح بین ایران و کشورهای افغانستان و ترکیه و همچنین موانع و چالش‌های پیش روی پنج کشور ساحلی دریای خزر برای رسیدن به رژیم حقوقی جدید به تفصیل سخن گفت و در پایان صحبت‌های خود به نکته حاشیه‌ای مهمی اشاره کرد.

سیدعباس عراقچی، در مورد جایگاه دیپلماسی آب در سیاست خارجی ایران و عرصه جهانی اظهارکرد: موضوع آب، تامین منابع آبی، مقابله با کم آبی و همچنین چگونگی استفاده ازحوزه‌های آبی مشترک از گذشته، جزو مسائل سیاست خارجی بوده و در وزارت امور خارجه کشورمان نیز مورد توجه قرار گرفته است.

معاون حقوقی و بین الملل وزارت امور خارجه، با بیان اینکه هر یک از مسائل مرتبط با آب متناسب با موضوع‌شان در ادارات مختلف وزارت خارجه مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند، تصریح کرد: در چند دهه اخیر آب تبدیل به یک دغدغه جهانی شده و در همین چارچوب «دیپلماسی آب» و علمی به نام «سیاست آب» یا «هیدروپالیتکس» شکل گرفته است، چنان که در حال حاضر در برخی از دانشگاه‌های معتبر دنیا این رشته‌ها تدریس می‌شوند.

این مقام مسوول در وزارت امور خارجه، ادامه داد: در چند سال اخیر در کشور ما نیز مساله آب و کمبود آن به یک موضوع جدی و حساس تبدیل شده است و ابعاد مختلف حتی امنیتی به خود گرفته است.

عراقچی افزود: با توجه به اهمیت این موضوع،  در وزارت امورخارجه نیز سعی شده است که تمرکز بیشتری بر روی دیپلماسی آب به وجود آید. در همین چارچوب و با توجه به ابعاد حقوقی و بین‌المللی دیپلماسی آب، این موضوع در معاونت حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.

تعیین دستیار ویژه برای دیپلماسی آب

وی اعلام کرد: در راستای مسائل مورد اشاره، بخشی به نام دیپلماسی آب در این معاونت شکل گرفته و دستیار ویژه‌ای سرپرستی این بخش را برعهده دارد. البته به نظر می‌رسد در ساختار جدید وزارت امور خارجه، دیپلماسی آب جایگاه ویژه و جدی‌تری خواهد داشت و به صورت متمرکزتر بر روی آن کار خواهد شد.

عراقچی در مورد تشکیل کمیته آب در وزارت خارجه، نیز توضیح داد : در جریان مذاکرات اخیر ایران و افغانستان بر تشکیل پنج کمیته کاری بین دو کشور توافق شد که یکی از این کمیته‌ها، کمیته آب است.

معاون وزیر  امور خارجه گفت: مسئولیت هر کدام از کمیته‌ها با یکی از معاونین وزیر در وزارتخانه‌های مختلف است اما همه این کمیته‌ها زیر نظر وزیر امور خارجه فعالیت می‌کنند. در همین راستا مسئولیت کمیته آب به معاونت حقوقی و بین‌الملل دستگاه دیپلماسی سپرده شده است. این کمیته‌های پنچ گانه، تاکنون یک بار در ایران تشکیل جلسه داده‌اند و جلسه بعدی آنها در افغانستان خواهد بود، گرچه هنوز زمان دقیق آن مشخص نیست.

وی در پاسخ به این سوال که در مورد آب، سه موضوع تالاب‌های هامون، رود هیرمند و رودخانه هریرود بین ایران و افغانستان مطرح است و تاکنون در کمیته آب چه بحث هایی در مورد این سه موضوع  انجام شده است؟، خاطرنشان کرد: در کمیته آب که بین ایران و افغانستان تشکیل شده است، چهار موضوع را بررسی می‌کنیم که شما سه موضوع آن را اشاره کردید. موضوع اول مربوط به تالاب‌های‌هامون و اکوسیستم این منطقه است. متاسفانه به دلیل بی‌توجهی‌هایی که در سال‌های گذشته صورت گرفته و همچنین تغییرات اقلیمی، خیلی از تالاب‌ها به سمت خشک شدن رفته اند و برخی از آنها خشک شده‌اند. خشک شدن تالاب‌ها منجر به ایجاد مشکلاتی در زمینه کشاورزی و همچنین محیط زیست از جمله تولید گرد و غبار شده است و اکنون یکی از موضوعات مشترک بین ما و افغانستان که هر دو نیز با آن روبرو هستیم، همین قضیه است.

قدیمی بودن معاهده هیرمند، دلیل بر بی‌اعتبار بودن آن نیست

معاون وزیر  امور خارجه گفت: در مورد رودخانه هیرمند معاهده‌ای بین ما و افغانستان از سال‌های قبل منعقد شده است ولی قدیمی بودن این معاهده دلیل بر بی‌اعتبار بودن آن نیست. از نظر دولت ایران و افغانستان این معاهده کماکان معتبر است. آب رودخانه هیرمند از افغانستان سرچشمه می‌گیرد، وارد خاک ایران می‌شود، از تالاب‌های هامون می‌گذرد و دوباره به خاک افغانستان باز می‌گردد. حقابه‌ای بر همین اساس برای ایران و افغانستان در نظر گرفته شده که ما همچنان به آن پایبند هستیم. البته در مورد نحوه اجرا و مکانیزم بهره‌برداری از آب وهمچنین مسائل مرزی مربوط به این رودخانه گفت‌وگوهایی دراین کمیته انجام شده است.

عراقچی افزود: طبیعتا حقابه ما از رودخانه هیرمند امری جدا از حقابه محیط زیست است. این روزها فقط کشورها و مردم نیستند که از حقابه برخوردارند بلکه محیط زیست و طبیعت نیز حقی از این موضوع دارند. اگر حقابه‌ای برای ایران و افغانستان قائل هستیم باید حقآبه‌ای نیز برای طبیعت در نظر بگیریم و اجازه دهیم که روال طبیعی رودخانه‌ها و تالاب‌ها ادامه پیدا کند و به حیات خود ادامه دهند. بنابراین در مورد رودخانه هیرمند غیر از مسائل اجرایی و مکانیزم‌های اجرای توافق که باید روی آن بحث و گفت‌وگو کنیم، در ارتباط با حقآبه طبیعت و محیط زیست نیز  رایزنی هایی در حال انجام است و این موضوع مورد توجه دو کشور قرار گرفته است.

رودخانه ی هریرود، پرونده‌ای باز بین ایران وافغانستان است

مسوول کمیته آب ایران و افغانستان ادامه داد : موضوع سومی که بین ایران و افغانستان مطرح است، بحث رودخانه هریرود است. هنوز هیچ رژیم حقوقی بین ما و افغانستان و همچنین کشور ترکمنستان که به نوعی در این موضوع شراکت دارد،  ایجاد نشده است. رودخانه ی هریرود، پرونده‌ای باز بین ما و افغانستان است. یکسری مطالعات فنی انجام شده است تا مشخص شود سرچشمه‌های تامین آب برای این رودخانه چه نقاطی هستند. کدام نقاط  ایران و افغانستان در ارتباط با این رودخانه بالادست و کجاها پایین‌دست هستند. در مورد این رودخانه یکسری بحث‌های فنی در کنار بحث‌های حقوقی و سیاسی وجود دارد که در کمیته مورد اشاره  در حال بحث و گفت‌وگو در مورد آنها هستیم تا ببینیم آبی که در این منطقه وجود دارد، چگونه باید بین دو کشور تقسیم شود. هدف نهایی ما رسیدن به یک رژیم حقوقی مورد توافق بین  دو طرف است و امیدوارم مذاکرات مربوطه سریع‌تر آغاز شود.

 همکاری‌های مشترک تهران و کابل در حوزه آب

معاون وزیر امور خارجه، خاطر نشان کرد: موضوع چهارمی که در کمیته آب در حال بحث و رایزنی در مورد آن هستیم، همکاری دو کشور ایران و افغانستان در حوزه آب است. معتقدیم که مسائل آبی لزوما نباید به منازعه، ‌ مقابله و درگیری منجر شود، بلکه می‌توان از آن به عنوان موضوعی جهت همکاری استفاده کنیم.

این دیپلمات ارشد کشورمان، تصریح کرد: اگر تاریخ را مطالعه کنید، می‌بینید که آب همیشه یک موضوع بوده است، گاهی موضوعی بین دو روستا، دو شهر و گاهی بین دو کشور و دو ملت. در تاریخ جنگ‌های زیادی بر سر آب ایجاد شده است ولی جالب است به این نکته توجه کنیم که  همکاری‌ها در ارتباط با موضوع آب هم زیاد بوده است حتی بیشتر از جنگ‌ در ارتباط با آب. کشورها، قومیت‌ها، ملیت‌ها و شهرها و روستاها در اکثر موارد در ارتباط با موضوع آب به تفاهم رسیده‌اند و اکنون این ایده مطرح است که ایران و افغانستان نیز علاوه بر سه موضوع مطرح شده که مسائل حقوقی، سیاسی و فنی هستند همکاری‌هایی نیز در زمینه آب داشته باشند.

وی در پاسخ به این سوال که این همکاری‌ها به چه نحو خواهد بود؟ اظهار کرد: این همکاری‌ها می‌تواند به صورت اجرای پروژه‌های مشترک دنبال شود به نحوی که دو کشور از منافع این پروژه‌ها بهره‌مند شوند. می‌توانیم منابعی که در دو کشور وجود دارد را بین هم تقسیم کنیم. مثلا ممکن است در برخی از نقاط افغانستان آب فراوان وجود داشته باشد، از طرف دیگر ما هم  نیروی کار و تکنولوژی مورد نیاز را در اختیار داریم، می‌توانیم در پروژه‌های مشترک کشاورزی، باغداری، ماهیگیری و ... از این توانایی‌ها و امکانات استفاده کنیم. مثلا زمین‌هایی اختصاص داده شود که آب آن از سوی یکی از طرفین تامین شود و کشورمقابل  نیز نیروی انسانی، بذر و یا دانش مورد نیاز را تامین کند و سپس منافع حاصله بین دو طرف تقسیم شود. البته اینها ایده‌های خام هستند و هنوز پروژه‌ای تعریف نشده است؛ اما در جریان گفت وگوهای انجام شده هر دو طرف ازپی گیری چنین ایده‌هایی استقبال کرده‌اند.

عراقچی با بیان اینکه ریاست کمیته آب بین ایران و افغانستان با او است و معاونان وزرا از وزارتخانه‌های کشاورزی، نیرو و همچنین سازمان محیط زیست در این کمیته حضور دارند، گفت: لذا وقتی در کمیته آب بحث همکاری بر سر موضوع آب مطرح می‌شود، طبیعی است که دوستان ما در وزارت جهاد کشاورزی مسئول می‌شوند که این پروژه‌ها را تعریف و طراحی کنند به نحوی که در دور بعدی مذاکره با طرف افغانستانی آنها را بر سر میز مذاکره ارائه دهیم.

این مقام مسوول در وزارت امور خارجه، در پاسخ به این سوال که از مدت ها قبل مذاکرات آبی بین ایران و افغانستان  آغاز شده و به نظر می‌رسد، این گفت‌وگوها تاکنون به نتایج موفقی نرسیده وحتی  مساله آب بین ایران و افغانستان  به یک موضوع امنیتی تبدیل شده است؟ گفت: موضوع آب یک موضوع حیاتی به معنای واقعی کلمه است لذا برای همه کشورها و همه دولت‌ها موضوع مهمی بوده و هست.

 وی با تاکید بر این که نحوه تقسیم کردن و بهره‌برداری مشترک از منابع آبی، موضوعات بسیار مهم در حوزه های آبی مشترک هستند، ادامه داد: همانطور که شما اشاره کردید بین ایران و افغانستان معاهده‌ای به نام معاهده هیرمند وجود دارد که در ارتباط با آن ده‌ها سال مذاکره شده تا دو طرف توانسته‌اند به توافق برسند، گرچه بعد از توافق نیز حرف‌ها، ‌نقل‌ها و مباحثی نیز همچنان مطرح بوده است. در واقع می‌خواهم  با ذکر این مثال این نکته را یاد آوری کنم که رسیدن به توافق در ارتباط با اینگونه موضوعات زمان‌بر است. این واقعیت را باید در نظر داشته باشیم  که تغییرات اقلیمی و کاهش نزولات آسمانی از یک طرف و همچنین افزایش جمعیت و گسترش صنعت و کشاورزی باعث شده که میزان آب شیرین در منطقه خاورمیانه هر چه بیشتر کاهش پیدا کند و این مسائل بر حساسیت های موضوع آب افزوده است.

معاون وزیر امور خارجه با بیان اینکه عوامل ذکر شده، بحران آب در خاورمیانه را به بحران بسیار جدی تبدیل کرده است و هر روز این بحران عمیق تر و وخیم تر می‌شود، خاطرنشان کرد: وقتی آب نباشد به دنبال آن بیکاری، فقر، مهاجرت و مسائل امنیتی پیش می‌آید و حتی ممکن است باعث درگیری و منازعه بین دو کشور، دو شهر، ‌ دو قبیله و یا دو روستا شود. ، بنابراین با توجه به این مسائل، طبیعی است که تصمیم‌گیری در مورد منابع آبی که بین دو کشور مشترک است، هر روز به یک موضوع جدی‌تر و سخت‌تر تبدیل شود و حتی ممکن است با منافع و امنیت ملی آن کشورها گره بخورد، بنابراین درچنین فرآیندی مذاکرات سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شوند و به دنبال آن رسیدن به توافق هم سخت‌تر خواهد بود. این یک امر روشن است و در مورد مسائل آبی بین ایران و افغانستان نیز صدق می‌کند.

احتمالا جنگ‌های آتی در خاورمیانه، بر سر موضوع آب خواهد بود

وی در پاسخ به این سوال که با توجه به کمبود آب شیرین در خاورمیانه آیا این احتمال وجود دارد که در آینده نزدیک شاهد جنگ بر سر آب  در این منطقه باشیم؟ گفت: بله، این احتمال وجود دارد. جنگ آب یک موضوع جدید نیست، همیشه وجود داشته است و سال‌ها به عنوان یک خطر جدی در خاورمیانه به آن توجه شده است. این احتمال وجود دارد که جنگ‌های آتی در این منطقه بر سر آب باشد. اما تاریخ برای ما درس‌های زیادی دارد. طبق تجربیات تاریخی، زمینه‌های جنگ بر سر موضوع آب، می‌تواند به همکاری در این زمینه منجر شود و به همان دلیل، آب در سیاست خارجی اهمیت زیادی پیدا کرده است.

عراقچی تاکید کرد: ارزیابی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۵ کل منطقه خاورمیانه رسما به عنوان منطقه خشک شناخته خواهد شد که ایران نیز شامل آن می‌شود. این وضعیت تا سال ۲۰۵۰ به مراتب وخیم‌تر خواهد شد و کمبود آب و خشکسالی به یک موضوع بسیار، بسیار جدی برای کشورهای خاورمیانه از جمله ایران تبدیل خواهد شد و حتی ممکن است بخش‌هایی از سرزمین ایران به طور کامل یا به میزان زیاد به خاطر این موضوع از حیز انتفاع ساقط شوند. بعضا در اخبار می‌شنویم که ادارات فلان شهرجنوبی کشور در ایام تابستان به خاطر شدت گرما، ساعت یک بعدازظهر تعطیل می‌شوند یعنی این شهر از ساعت یک بعدازظهر تا غروب که هوا خنک شود کارایی ندارد و ساعت استفاده از روز کاهش پیدا می‌کند. به نظر می رسد در سال‌های آتی این گونه مشکلات به شکل گسترده تری ایجاد خواهند شد.

این مقام مسوول در وزارت امور خارجه، با بیان اینکه در ارتباط با بحران مورد اشاره دو تدبیرکلی درعرصه جهانی وجود دارد، گفت: تدبیر اول تامین منابع آب از خارج از کشور است وتدبیر دوم مدیریت منابع آب در داخل کشور است.

وی با بیان اینکه در هر دو تدبیر مورد اشاره سیاست خارجی نقش ایفا می‌کند، در پاسخ به این سوال که به چه میزان امکان دارد که بتوانیم آب را از خارج به داخل کشورمنتقل کنیم؟ گفت: در ایران نیز ایده‌هایی در این زمینه وجود دارد که از برخی از کشورهای اطراف آب تامین شود، اما اینکه چقدر از لحاظ فیزیکی می‌توان این ایده ها را عملیاتی کرد یک موضوع دیگر است. اکنون تعدادی از کشورهایی که کم آب هستند که از طریق حفر کانال‌های ویژه آب را از کشورهای پرآب به داخل کشورشان منتقل می‌کنند.

معاون وزیر امور خارجه، با تاکید بر اینکه در مورد مدیریت منابع آب و اینکه چگونه از آب موجود استفاده بهینه کنیم، سیاست خارجی نقش مهمی دارد، به موضوع آب مجازی نیز اشاره کرد و گفت: منظور از آب مجازی این است که بررسی شود برای تولید یک کالا چقدر آب مصرف شده است، مثلا در مورد کالایی مثل برنج از زمان نشاء تا برداشت به چه میزان آب استفاده می شود. میزان آبی که در این فرایند  مورد استفاده قرار گرفته است را آب مجازی می‌گویند. برخی اوقات آمارهای غیرقابل باوری در مورد استفاده از آب در محصولاتی که تولید می‌شود، مطرح می‌شود، مثلا بر اساس برخی از آمارهای اعلام شده، در تولید یک کفش چرمی نزدیک به ۴۵ الی ۵۰ هزار لیتر آب مصرف می‌شود.

آیا بهتر نیست کالایی که آب زیادی مصرف می‌کند را از خارج وارد کنیم و خودمان ...

وی ادامه داد: در واقع آب مجازی به ما می‌گوید به این موضوع توجه کنید که برای تولید یک کالا چقدر آب مصرف می‌شود و از دیگر سو این موضوع را مطرح می‌کند که اگر کشوری کم آب است، بهتر است کالایی را تولید کند که آب کمی مصرف می‌کند و کالاهای پر آب را از خارج تهیه کند. بنابراین در همین چارچوب کشورها در تجارت خارجی باید به سمت تجارت هوشمند حرکت کنند و عامل آب را در این هوشمندی در نظر بگیرند. مثلا ما به عنوان کشوری کم آب، باید بررسی کنیم که برای تولید برخی از محصولات کشاورزی چقدر آب مصرف می‌کنیم و بعد از آن، در این مورد فکر کنیم که آیا بهتر نیست کالایی که آب زیادی مصرف می‌کند را از خارج وارد کنیم و خودمان به سمت تولید کالاهایی برویم که آب کمتری مصرف می‌کنند؟

عراقچی با بیان اینکه این موضوع نیز ارتباط مستقیمی با سیاست خارجی و تجارت خارجی دارد، گفت: در چارچوب این مقوله بحث کشت‌های فراسرزمینی نیز مطرح می‌شود؛ مثلا شما می‌خواهید کالایی را تولید کنید که به آب فراوان احتیاج دارد، شما می‌توانید با توافق با کشوری که از آب زیادی برخوردار است، کالای مورد نظر را در آن کشور تولید کنید و سپس محصولات را به داخل کشورتان منتقل کنید. کشورها می‌توانند در این زمینه با یکدیگر قرارداد ببندند. مثلا کشورهایی که پرآب هستند و زمین‌های حاصل خیزشان بیشتر از مورد نیازشان است، می‌توانند زمین کشاورزی در اختیار کشورهایی قراردهند که کم آب هستند و این کشورها با استفاده از منابع آبی موجود کالای مورد نظر خود را تولید کنند.

معاون وزیر امور خارجه افزود: موضوع دیگر در این زمینه، بهینه‌سازی مصرف، اصلاح الگوی مصرف و اصلاح الگوی سیستم‌های کشت و آبیاری است. هر کدام از این موضوعات برای خودشان دارای تکنولوژی و دانش هستند. تعدادی از کشورها به این تکنولوژی و دانش رسیده‌اند و ما می‌توانیم از تجربیات بین‌المللی آنها در داخل کشور بهره برداری کنیم، در همین چارچوب حتی می توان سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرد و یا از منابع مالی سازمان‌های بین‌المللی استفاده کرد.

عراقچی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در ارتباط با مصرف بهینه آب در کشور، اظهار کرد: گفته می‌شود که در تهران بیش از ۲۰ درصد آب لوله‌کشی در زیر زمین به خاطر پوسیدگی لوله‌ها و نواقصی که لوله‌ها دارند هدر می‌رود البته من تا رقم ۴۰ درصد نیز شنیده‌ام. در دهه ۷۰ توکیو (پایتخت ژاپن) نیز چنین مشکلی را داشت و بالای ۲۰ درصد آب لوله‌کشی‌اش به همین خاطر هدر می‌رفت ولی اکنون در یک پروژه طولانی مدت هدررفت آب را به زیر دو درصد رسانده‌اند.

وی با بیان اینکه  بر اساس آمار اعلام شده، میزان نزولات آسمانی در ایران حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب است و برآورد می‌شود که حدود ۲۸۰ الی ۲۹۰ میلیارد متر مکعب آن تبخیر می‌شود، گفت: اینها موضوعاتی است که ما با استفاده از تکنولوژی روز دنیا و استفاده از تجربیات دیگر کشورها می‌توانیم از آنها جلوگیری کنیم. دیپلماسی آب و سیاست خارجی وظیفه دارد که این تکنولوژی‌ها را با ایجاد ارتباط بین مراکز علمی داخل کشور و خارج از کشور به داخل ایران منتقل کند و زمینه را برای سرمایه‌گذاری خارجی در کشور در این حوزه ها فراهم کند.

معاون وزیر خارجه کشورمان همچنین با تاکید براینکه باید دولت بر روی آب سرمایه‌گذاری جدی داشته باشد، تصریح کرد: اگر موضوع آب را جدی نگیریم حتما با خشکسالی مواجه می‌شویم، همانطور که موضوع آلودگی هوا را جدی نگرفتیم و اکنون می‌بینیم که در طول زمستان چه بلایی بر سر تنفس مردم در تهران می‌آید؛ موضوع ریزگردها را جدی نگرفتیم و در حال حاضر مشاهده می کنیم که برخی از شهرهای کشور با چه فاجعه‌ای در این زمینه روبرو هستند.

عراقچی با بیان این که اگر موضوع آب را جدی نگیریم در برخی از شهرهای کشور در سال‌های آتی با شرایط بسیار سختی مواجه می‌شویم، افزود: دولت و وزارت خارجه هر دو بر روی آب و دیپلماسی آب جدیت و حساسیت دارند. دیپلماسی آب به مرور جایگاه خود را در سیاست خارجی کشور باز کرده البته کار در این زمینه سخت و طولانی است ولی امیدواریم بتوانیم با تلاش و برنامه ریزی منافع ملی کشور را در این چارچوب تامین کنیم.

وی در پاسخ به این سوال که به نظر می‌رسد موضوع آب در کشور همچنان جدی گرفته نمی شود  و مباحثی که در این زمینه حتی از سوی دولتمردان مطرح می‌شود، بیشتر جنبه شعاری دارد؟ گفت: این سخن که دولتمردان در این ارتباط  فقط شعار می‌دهند را قبول ندارم ولی اینکه بحث آب به طور کلی در جامعه جدی گرفته نشده است، حرف صحیحی است.

معاون وزیر امور خارجه، با بیان اینکه برای مقابله با بحران آب در کشور، باید آگاهی‌های عمومی افزایش پیدا کند و همه مردم، خواص و دانشگاهیان متوجه شوند که با یک بحران جدی روبرو هستیم، افزود : رسانه‌ها نقش مهمی در افزایش این آگاهی دارند. باید به مردم شیوه‌های مصرف بهینه آب را یاد دهند. در دنیا روی این موضوعات کار شده، ‌تجربیات خوبی وجود دارد و باید این تجربیات به داخل کشور منتقل شود. در حال حاضر در دانشگاه‌ها موضوع آب فقط از زاویه مهندسی و سازه‌های آبی مورد مطالعه و تحقیق قرار می‌گیرد  در حالی که دانش آب و دیپلماسی آب مورد غفلت قرار گرفته است و  باید پایان‌نامه‌ها و پروژه‌ها به این سمت سوق داده شوند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد همکاری وزارت خارجه با دیگر نهادهای مسئول در ارتباط با حوزه آب، گفت:  با وزارتخانه‌های نیرو، کشاورزی و سازمان محیط زیست به صورت مرتب جلسه داریم و در مورد موضوع آب، ‌رودخانه‌های فرامرزی، ‌ تامین آب حوزه‌های مشترک، بحث‌های زیست محیطی  و گرد و غبار، گفت گوهای جدی انجام می دهیم و همکاری‌های مستمری در حال صورت گرفتن است.

چالش‌های موجود بین ایران و ترکیه بر سر پروژه «گاپ»

عراقچی در مورد این موضوع  که  رییس‌جمهور در اجلاس اخیر گرد و غبار که در تهران برگزار شده بود به صورت تلویحی از سدسازی‌های ترکیه که به پروژه گاپ « GAP» و یا  Guneydogu Anadolu Projesi معروف است، انتقاد کرد و نسبت به این موضوع واکنش نشان داد، چرا که این پروژه بر روی دجله و هورالعظیم تاثیر می‌گذارد و از نظر زیست محیطی اثرات زیان‌باری را برای ایران و عراق به وجود می آورد ولی مقامات ترکیه‌ای مدعی هستند که بر روی این طرح‌ها کار کارشناسی شده است و ضربه‌ زیست محیطی به ایران و عراق وارد نمی‌کند، خاطرنشان کرد: رایزنی‌های ما با طرف‌های ترک در این زمینه ادامه دارد. واقعیت این است که موضوعات جهانی امروز دیگر در قالب حاکمیت داخل کشورها نمی‌گنجد. اکنون کشورها اگر اقداماتی انجام می‌دهند تاثیرات این اقدامات فراتر از داخل خود آن کشورها است و حتی ممکن است تاثیرات فرامنطقه‌ای داشته باشد و کل جامعه جهانی را تحت تاثیر قرار دهد.

معاون وزیر خارجه کشورمان با بیان اینکه بسیاری از تهدیداتی که اکنون در عرصه جهانی وجود دارد مربوط به یک یا دو کشور نیست و مرز نمی‌شناسد، تصریح کرد: در همین چارچوب مقابله با آنها نیز به همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیاز دارد. مثلا فرض کنید یک کشور بر روی منابع آبی مشترک سد ایجاد کند و باعث خشکسالی در کشورهای اطرافش شود. این اقدام باعث به وجود آوردن پدیده‌ای به نام ریزگردها می‌شود و تعداد زیادی از کشورهای منطقه از این موضوع متاثر می‌شوند و برای شهروندانشان مشکل ایجاد می‌شود. در همین چارچوب است که تاکید می‌شود دیگر اثرات یک موضوع  در چنین حوزه هایی در حوزه داخلی یک کشور باقی نمی‌ماند و اثرات آن منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.

ادعای ترک‌ها، قانع‌مان نکرد

وی با بیان اینکه در مورد موضوع اشاره شده، رایزنی‌هایی را به صورت مشخص با ترکیه داریم، تاکید کرد : این گونه نیست که یک کشور بتواند ادعا کند که من هر کاری که بخواهم در حوزه ی سرزمینی ام انجام می دهم  و کاری به تبعات آن برای کشورهای همسایه ندارم.

عراقچی با اشاره به ادعای ترک‌ها در ارتباط با بحث پروژه گپ، تصریح کرد: آنها ادعا می‌کنند که تبعات زیست محیطی این پروژه‌ را بر روی کشورهای اطراف در نظر گرفته‌اند. در حالی که این ادعای آنها است و ما نسبت به صحت این ادعا هنوز قانع نشده ایم، از دیگر سو کارشناسان ایران، عراق و سایر کشورهای اطراف، دیدگاه‌های دیگری در این زمینه دارند.

معاون وزیر  امور خارجه، ادامه داد: قطعا چنین موضوعاتی از طریق منازعه و درگیری حل نمی‌شود و بلکه باید در چارچوب گفتگو و همکاری آنها را به پیش برد. متاسفانه منطقه درگیر مشکلات و مسائل مختلف است. موضوعاتی که بین کشورهای این منطقه به وجود آمده آنقدر متنوع و زیاد است که گاهی اولویت‌ها جابجا می‌شود. ما و ترکیه در مورد موضوعاتی چون سوریه، عراق، مبارزه با تروریسم، بحث اکراد و همچنین مسائل دیگر چالش‌ها، گفت‌وگوها و همکاری هایی داریم، در برخی ازاین مسائل اشتراک نظر و در مورد برخی اختلاف نظرهایی داریم.

رایزنی هایی را با سازمان ملل در مورد تبعات پروژه گاپ انجام داده ایم

وی با تاکید بر اینکه پروژه گاپ هم  یکی از موضوعاتی است که روی میز گفتگوهای ایران و ترکیه قرار گرفته است، گفت: ما با دیگر کشورهایی که از این موضوع متاثر هستند نیز رایزنی‌هایی داریم. با سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل نیز گفت وگو هایی  را در این ارتباط شروع کرده‌ایم.

ترکیه نباید آب را به یک موضوع تجاری تبدیل کند

این دیپلمات ارشد کشورمان، در پاسخ به این سوال که ترک‌ها این استدلال را مطرح می‌کنند که با  اجرا کردن این پروژه ها، استراتژی ذخیره آب را دنبال می کنند و اگر در آینده مشکلی برای کشورهای اطراف از نظر آب  پیش آید، می‌توانند آب را در اختیار آنها قراردهند؟، گفت: آب یک موضوع حیاتی است و نباید به یک موضوع تجاری تبدیل شود. کشورهای بالادست از مسئولیت های حقوقی و انسانی برخوردار هستند.

عراقچی با بیان اینکه در موضوع آب بعضی از کشورها بالادست و برخی از کشورها پایین دست هستند، ادامه داد: مثلا در حوزه های آبی مشترک بین ما و افغانستان، افغانستان بالادست است و ما پایین دست هستیم. در مرزهای غربی این موضوع برعکس است و ما بالادست هستیم و عراق پایین دست است.

وی ادامه داد: در نرم‌های بین‌المللی به کشوری که بالادست است، اجازه نمی‌دهند حقوق مردم پایین دست را نادیده بگیرد و چون امکان جلوگیری از حرکت آب را دارد، به مردم در حوزه‌های پایین دست فشار آورد.

اختلافات بین پنج کشور ساحلی دریای خزر، همچنان باقی است

عراقچی در پاسخ به این سوال که قرار است طی ماه های آتی پنجمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر در قزاقستان برگزار شود و آیا این امکان وجود دارد که رژیم حقوقی دریای خزر در این اجلاس نهایی شود، از طرف دیگر در برخی از خبرها  ذکر شده که تراز آبی ایران در تالاب» میان کاله» و «خلیج گرگان» به علت اینکه روس‌ها در «ولگا «با کشت محصولات کشاورزی آّب بیشتری از این منطقه را مصرف می‌کنند، کاهش پیدا کرده است؟، خاطرنشان کرد: در دریای خزر با بحث رژیم حقوقی مواجه هستیم. در وزارت خارجه موضوع رژیم حقوقی دریای خزر در دبیرخانه‌ای در معاونت آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه دنبال می شود.

وی ادامه داد: واقعیت این است که ما هنوز نتوانسته‌ایم به رژیم حقوقی جدیدی در دریای خزر دست پیدا کنیم و اختلافاتی که بین پنج کشور ساحلی دریای خزر وجود دارد، همچنان باقی است. در حوزه‌هایی همچون زیر سطح، روی سطح و همچنین قلمروهای دریایی با موضوعات متنوع و پیچیده‌ای روبرو هستیم و این خود باعث شده که به ر ژیم واحدی دست پیدا نکنیم. ، مذاکرات فنی و سیاسی در سطوح مختلف برای رسیدن به توافق بین پنچ کشور ساحلی دریای خزر در جریان است ولی قطعا رسیدن به توافق کار سخت و دشواری است.

معاون وزیر  امور خارجه افزود: موضوع دیگری که در همین چارچوب در حال پیگیری آن هستیم، مسائل مربوط به حفظ محیط زیست خزر است، از آلودگی‌هایی که بر اثر حفاری‌های نفتی ایجاد می‌شود تا حفظ ماهیان خاویاری و مسائلی همچون جابجایی سطح آب و اثراتی که اقدام یک کشورمی‌تواند بر محیط زیست این منطقه بگذارد.

عراقچی تصریح کرد: در موضوع آب بعضا می‌بینیم که اظهارنظرهای غیرکارشناسی زیادی انجام می‌شود، مثلا اینکه می‌گویند دراینجا آب کم شده به خاطر اینکه فلان کشور در فلان جا فلان کار را انجام داده است. ممکن است که این اقدامات موثر باشد ولی اثبات اینگونه اظهارنظرها نیازمند کاری علمی، فنی و میدانی است تا بتوانیم با قاطعیت بگوییم مثلا فلان اقدام روسیه باعث شده که در پایین دست فلان مشکل در تالاب‌های ما به وجود آید. ما هنوز در این زمینه مطمئن نیستیم و نمی‌توانیم چنین قضاوتی را داشته باشیم.

وی گفت: سازمان محیط زیست، وزارت نیرو و سایر دستگاه‌های مربوطه باید اقدامات فنی، ‌ علمی و کارشناسی لازم را انجام دهند تا علت دقیق پایین رفتن سطح آب در یک تالاب، ‌ دریاچه و یا رودخانه مشخص شود و سپس با علت آن برخورد کنیم.

اقای ظریف صحبت خاصی با من برای تغییر و جابه جایی نکرده است

در پایان این مصاحبه، معاون حقوقی و بین الملل وزیر امور خارجه در پاسخ به این سوال که آیا در دوره جدید وزرات محمدجوادظریف بر دستگاه دیپلماسی کشور، همچنان در همین معاونت مشغول به فعالیت خواهد بود؟ یا مسوولیت دیگری در این وزارت خانه برعهده خواهد داشت، گفت: بعد از نهایی شدن کابینه به طور طبیعی مرحله ایجاد تغییرات در داخل وزارتخانه‌ها و شورای معاونان فرامی‌رسد. آقای ظریف ایده‌هایی درذهن دارند که در ساختار وزارتخارجه تغییراتی ایجاد کنند و متناسب با این تغییرات افراد چینش خواهند شد.

عراقچی، در واکنش به این سوال که آیا با شما صحبتی برای تغییر و جابه جایی شده است؟ تصریح کرد: ایشان بامن صحبت خاصی نکرده‌اند. همانطورکه گفتم ایده‌هایی مطرح شده ولی صحبت خاصی در این ارتباط انجام نشده است.

وی در پایان تاکید کرد : بنده از روز اول دست همکاری به آقای ظریف داده‌ام و تا هر زمانی و در هر کجایی که ایشان صلاح بدانند با ایشان همکاری خواهم کرد.

گفت‌وگو از خبرنگار سیاسی خارجی ایسنا- اکرم احقاقی

انتهای پیام