به گزارش ایسنا، از حدود 200 گونه متفاوت عقرب که در سراسر دنیا پراکنده است، تنها حدود 20 گونه آن‌ها سمی هستند؛ در بین آن‌ها گونه Mesobuthus Tamulus  که نوعی عقرب قرمز هندی است، کشنده‌ترین گونه است که میزان کشندگی آن در ایالت‌های هند بین 40 تا 30 درصد گزارش‌شده است.

کارشناس  ارشد حشره‌شناسی پزشکی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، گفت: کژدم‌ها در کشور ما هرساله تعداد زیادی از افراد را در مناطق مختلف کشور و از جمله استان‌های گرمسیر مثل استان هرمزگان مصدوم می‌کنند.

مهران شاهی بابیان این‌که استان هرمزگان معمولاً رتبه دوم میزان عقرب گزیدگی در کشور را دارد و هرساله بیش از 10 مورد مرگ ناشی از عقرب گزیدگی گزارش می‌شود، افزود: درمجموع 818  نمونه کژدم از شش شهرستان بندرعباس، پارسیان، میناب، حاجی‌آباد، خمیر و بستک صید شد که از این تعداد  440 نمونه یعنی 53.8  درصد ماده و 378 نمونه یعنی 46.2‌ درصد نر بودند.

وی ادامه داد: مجموعه‌ای متشکل از 10‌گونه کژدم از سه خانواده Scorpionidae, Buthidae   و Liocheliade به‌عنوان فون کژدم‌های استان شناسایی شدند که گونه Odontobuthus doriae (Buthidae)  با %28.8 یا 236 نمونه گونه غالب استان است.

شاهی خاطرنشان کرد: شهرستان پارسیان با 281 نمونه (%34.3)  بیشترین وفور را داشت؛ یافته‌ها نشان داد که گونه Hemiscorpius lepturus (Liochelidae) (گادیم) خطرناک‌ترین کژدم کشور و عامل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از عقرب‌زدگی در استان است، این‌گونه با 177 نمونه (%21.6)‌سومین گونه غالب استان است.

وی با اشاره به این‌که در استان هرمزگان بیشتر فصول سال گرم است، تأکید کرد: وفور دو کژدم خطرناک گادیم و عقرب سیاه در محدوده شهرها و روستاهای دارای موارد بالای عقرب‌زدگی در استان هرمزگان و نیز در داخل اماکن انسانی، دیده شده است؛ این‌گونه Scorpio maurus (Scorpionidae)  برای اولین بار از استان هرمزگان و گونه H. jayakari (Buthidae)  برای اولین بار از سواحل شمالی خلیج‌فارس گزارش‌شده است. 

کارشناس ارشد حشره‌شناسی پزشکی اضافه کرد: این جانور رنگ‌های مختلفی مثل زرد مایل به قهوه‌ای، قهوه‌ای، خاکستری و سیاه دارد و اندازه بین 18-5. 1 سانتی‌متر دارد ولی به‌واسطه شکل بدنی خود که حالت تخت و صاف است، می‌تواند از شکاف‌هایی به عرض 3 میلی‌متر نیز عبور کند و خود را وارد خانه سازند.

وی ادامه داد: در محیط خارج از خانه در شکاف و درز بین سنگ‌ها، زیرپوست درخت، بین هیزم‌ها و … یافت شده و در محیط داخل خانه در حمام، دست‌شوئی، آشپزخانه و محیط‌های مرطوب یافت می‌شوند، این جانوران در طول روز در گوشه‌ای بی‌حرکت و پنهان بوده و در طی شب فعالیت خود را آغاز می‌کنند و به دنبال شکار خود می‌روند و سم خود را از طریق نیش که در انتهای دم آن‌ها وجود دارد به شکار خود تزریق می‌کنند.

شاهی بابیان این‌که زهر اکثر عقرب‌های سمی باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون می‌شود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می‌کند، افزود: گرچه به‌طور متناقض سم بعضی از انواع کشنده مثل Centruroids‌ باعث علائم موضعی و تورم زیاد نمی‌شود ولی حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضد عقرب درمان شود، کودکان و افراد سالمند نیز نسبت به سم عقرب آسیب‌پذیرتر بوده و نیازمند توجه بیشتری هستند .

وی در پایان گفت: علاوه بر آسیب به گلبول‌های قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد می‌کند که شامل بی‌قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، تکلم منقطع، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه‌ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی است، البته در اکثر موارد این علائم در عرض 48 ساعت فروکش می‌کنند.

علائم گزیدگی با نیش عقرب از خفیف تا شدید متغیر بوده و در موارد خفیف عبارت‌اند از: درد، سوزن سوزن شدن عضو، سوزش یا بی‌حسی در عضو گزیده شده. در موارد شدیدتر فرد با علائمی چون بی‌حسی گسترده در اندام‌ها، دشواری در بلع، سفت شدن زبان، تاری دید، حرکات سریع چشم‌ها، صرع، ترشح بزاق و دشواری در تنفس روبه‌رو می‌شود که به مراقبت‌های فوری نیاز خواهد داشت.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان آمار عقرب گزیدگی‌های سال گذشته را سه هزار و 704 نفر اعلام کرد که هیچ مرگ‌ومیری در این زمینه وجود نداشت و در منطقه بشاگرد هم در سال 95 تاکنون 19 مورد گزش بوده که تنها دو مورد مرگ ثبت‌شده که دو کودک 8 و 9 ساله در بشاگرد و بندرعباس به دلیل مراجعه دیرهنگام به مراکز درمانی جان‌باخته‌اند.

دکتر غلامعلی جاودان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، افزود: با توجه به آمار بالای گزش ناشی از عقرب، کلیه مراکز بهداشتی درمانی در استان دارای سرم ضد عقرب هستند و در مواقع ضروری و مراجعه بیمار جهت درمان استفاده می‌شود و به لطف خدا کمبودی در این زمینه وجود ندارد.

وی خاطرنشان کرد: اوضاع کسی که دچار عقرب گزیدگی شده، نباید بی‌اهمیت تلقی شود، چون ممکن است جان بیمار درخطر باشد و اهمال‌کاری به مرگ وی منجر شود.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تأکید کرد: فردی که دچار عقرب‌زدگی می‌شود باید در اولین فرصت به بیمارستان رسانده شود و نیاز است آزمایش‌های ویژه‌ای برای بیمار انجام شود، کودکان، افراد سالخورده، کشاورزان، کارگران وزنان خانه‌دار بیشتر از سایر گروه‌ها در معرض خطر عقرب گزیدگی قرار دارند.

استان هرمزگان ازجمله استان‌های جنوبی کشور است که عقرب گزیدگی در آن شایع است و این روزها نیز به دنبال افزایش دما و با توجه به فعالیت این جانور که در ماه‌های گرم سال افزایش می‌یابد، خطر عقرب گزیدگی نیز بیشتر می‌شود.

مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در خصوص اقدامات لازم در هنگام روبرو شدن با فرد عقرب‌زده گفت: خونسردی خود را حفظ کرده، فرد عقرب‌زده را آرام کنید، عضو عقرب‌زده را در صورت امکان بی‌حرکت کرده و پایین‌تر از سطح قلب قرار دهید و در کوتاه‌ترین زمان به مراکز درمانی مراجعه کنید.

دکتر فاطمه نوروزیان در گفت گو با خبرنگار ایسنا، تأکید کرد: استفاده از داروهای محلی، نیشتر زدن، داغ کردن، سوزاندن، تیغ زدن و مکیدن محل گزش به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

وی مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از عقرب‌زدگی را بهسازی محیط منزل و کار دانست و عنوان کرد:  بستن سوراخ‌ها، درزها و شکاف‌های دیوار، نصب توری روی پنجره‌ها و گرفتن فاصله بین در و کف زمین راه ورودی احتمالی عقرب به منزل مسدود شود، جلوگیری از انباشته کردن چوب، سنگ، علوفه، نخاله‌های ساختمانی در منزل و تمیز نگه‌داشتن محیط زندگی از حشرات به‌ویژه سوسک اعلام کرد.

نوروزیان اضافه کرد: جلوگیری از بازی کودکان در مکان‌های مخروبه و خودداری از راه رفتن با پای‌برهنه به‌ویژه در هنگام شب، استفاده از دستکش و چکمه توسط کشاورزان و کارگران ساختمانی هنگام کار در باغ‌ها و مزارع و ساختمان‌سازی نیز از راهکارهای پیشگیری از عقرب گزیدگی است که توصیه می‌شود.

علائم گزش عقرب در کودکان عبارت‌اند از: درد شدید، بی‌حسی، سوزش عضو و تورم، انقباض عضلات، حرکات غیرعادی سر،‌ گردن و چشم‌ها، ترشح بزاق از دهان، تعریق، بی‌قراری و تحریک‌پذیری، اما افراد بالغ معمولاً با علائمی چون تنفس سریع، افزایش فشارخون، افزایش نبض، انقباض عضلانی و ضعف مواجه می‌شوند. افراد مسن و بسیار جوان ممکن است براثر نارسایی قلب و تنفسی در ساعات اولیه گزش با نیش عقرب جان خود را از دست بدهند.

به گزارش ایسنا، در درمان فوریتی این وضعیت، ابتدا موضع با آب و صابون  شست‌وشو داده و به خاطر احتمال تورم عضو و جلوگیری از گردش خون، زیورآلات‌تان را درآورید. برای کاهش درد و کاهش سرعت گسترش سم از کمپرس یخ هر 10 دقیقه استفاده کرده و 10 دقیقه به عضو استراحت دهید. این روش مؤثرترین راه پس از گزش محسوب می‌شود. هر 4 ساعت برای کاهش درد، از استامینوفن استفاده کنید. از مصرف ایبوپروفن و آسپرین خودداری کنید زیرا ممکن است به مشکلات دیگری منجر شود. محل نیش‌زدگی را برش نداده و سعی درمکش سم از داخل عضو نکنید. از مصرف هرگونه ماده غذایی و مایعات خودداری کنید.

گزارش از: امیرحسین خورگویی خبرنگار ایسنا منطقه خلیج فارس