به گزارش ایسنا، دشت لوت یکی از شگفت انگیزترین عوارض بیابانی دنیا است و بزرگ‌ترین شهر کلوخی جهان، منطقه کلوت‌ها از دور به خرابه‌های شهری بزرگ می‌ماند که توصیف‌های گوناگون از آن شده‌است.

لوت مرکزی شگفت انگیزترین قسمت دشت لوت است و در قسمت‌های شرقی لوت مرکزی تپه‌ها و توده‌های عظیم و به هم پیوسته ماسه‌ای قرار گرفته و سطح قابل توجهی از لوت را به عرض متوسط ۵۲ کیلومتر وطول متوسط ۱۶۲ کیلومتر در لوت پوشانده‌است. 

دشت لوت گرم‌ترین نقطه بر سطح کره زمین

حسن رمضانی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی، به خبرنگار ایسنا گفت: این دشت در شمال شرقی شهرستان کرمان قرار دارد و بیست و پنجمین بیابان بزرگ جهان بوده و هسته آن در سال‌های ۲۰۰۴، ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ گرم‌ترین نقطه بر سطح کره زمین شناخته شده است.

 وی با بیان اینکه دانشمندان علت گرمای بالای آن را رنگ تیره و خشکی سطح آن دانسته‌اند که موجب جذب گرمای خورشید می‌شود، ادامه داد: دشت لوت از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده که طول آن حدود ۳۲۰ کیلومتر و عرض آن حدود ۱۶۰ کیلومتر است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تصریح کرد: نوشته‌های جغرافیایی از واحد لوت گاهی به‌نام "چاله لوت" و گاهی به ‌صورت"دشت لوت" و در نزد عوام نیز به‌دلیل برخی مشابهت‌ها با دشت کویر اغلب به‌نام کویر لوت نام برده می‌شود. 

رمضانی با اشاره به اینکه دشت لوت به‌صورت بیابان وسیع ماسه‌ای و ریگی است، بیان کرد: دشت لوت چاله‌ها یا حوضه‌های محلی متعددی وجود داشته که هرکدام دسته‌ای از رواناب‌های سطحی اطراف را دریافت می‌کنند.

وی با بیان اینکه در دشت لوت پهنه‌های کویری عمدتاً در داخل یا حاشیه این حوضه‌ها و یا در قسمتی از مسیر جریان‌های فصلی و موقتی پدید آمده‌اند، عنوان کرد: به‌طور کلی وسعت کویر در دشت لوت نسبت به زمین‌های ماسه‌ای و ریگی چندان زیاد نیست و یا به‌عبارتی از چنان اهمیتی برخوردار نیست که بتواند بر چشم‌انداز طبیعی آن تأثیر بگذارد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با اشاره به موقعیت و شاخص‌های کلی دشت لوت، گفت: دشت لوت محدوده‌ای است بین استان‌های خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان این دشت بین دو گسل نهبندان در شرق و نای بند در غرب قرار دارد و حد شمالی آن در حد مدار ۳۲ درجه و حد جنوبی در حد مدار ۲۸ درجه‌است.

رمضانی ادامه داد: وسعت حوضه آبگیر دشت لوت، حدود ۱۷۵ هزار کیلومتر مربع بوده و طول آن از شمال به جنوب حدود ۹۰۰ کیلومتر و غرب به شرق حدود ۳۰۰ کیلومتر است.

دشت لوت جایگاه رخداد زمین لرزه‌های بزرگ 

وی با اشاره به اینکه پست‌ترین نقطه دشت لوت ۱۹۰ متر از سطح دریا است، افزود: دشت لوت جایگاه رخداد زمین لرزه‌های بزرگ و مهمی بوده‌ و در پای کوه‌های مشرف به کویر بزرگ لوت، آثاری از سکونت انسان از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح مشاهده شده ‌است. 

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تاکید کرد: بزرگ‌ترین ناحیه جمعیتی دشت لوت "شهداد"  است که در گذشته‌های دور به آن خبیص گفته می‌شد همچنین دره سیرچ و ناحیه مسکونی آن به همین نام، یکی از زیباترین چشم اندازهای سرسبز حاشیه این دشت اسرار آمیز است.

مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌ای دنیا در لوت است

رمضانی بیان کرد: مرتفع‌ترین هرم‌های شناخته شده دنیا حداکثر ۳۰۰ متر ارتفاع دارند، اما در لوت ارتفاع برخی هرم‌ها گاه به ۴۸۰ متر هم می‌رسد.

وی با بیان اینکه۴۰ مخروط آتشفشان کواترنر در سطح دشت لوت وجود دارد، عنوان کرد: پهنه‌های وسیع ماسه و ریگ با طیف رنگی قهوه‌ای روشن تا خاکستری و سیاه نظیر "گدار باروت" که چون خاک آن سیاه و شبیه باروت بوده به این نام خوانده می‌شود.

دشت‌هایی از گدازه‌های بازالتی چاله چاله نظیر "گندم بریان"

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با بیان اینکه بزرگ‌ترین نبکاهای جهان تپه‌های شنی پوشیده از گیاه نبکاها که یکی از شگفتی‌های همزیستی خاک و آب و گیاه است. این نبکاها، گلدان بیابان نیز نامیده شده‌اند، یادآور شد: مرتفع‌ترین ربدوها، ربدوها مشابه نبکاها با ابعاد بزرگ‌تر شکل‌های پیچیده‌تر در لوت غربی است.

رمضانی با اشاره به پهنه‌هایی به شکل چندضلعی‌های متعدد که حاصل قشر نمکی ضخیم و تبخیر شدید سطح زمین است، گفت: کویر پاشتری، سطح این نوع زمین‌ها اینطور به‌نظر می‌رسد که پس از بارندگی زیاد خیس شده و تعدادی شتر روی آن راه رفته‌اند.

وی با بیان اینکه" هامادا" دشت‌هایی از ریگ، شن و پوشیده از خاک‌های ریگی که فاقد گیاه است، خاطر نشان کرد: سابقه تمدنی در حاشیه بیابان لوت و کشف آثار تاریخی از این منطقه در نوع خود بی‌نظیر است.

بیابان لوت اولین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی 

زهرا رضایی ملکوتی سرپرست پایگاه بیابان لوت خراسان‌جنوبی، به خبرنگار ایسنا،گفت: بیابان لوت به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

وی با بیان اینکه بیابان لوت با مساحت بیش از40 هزار کیلومتر مربع بزرگترین بیابان ایران است، ادامه داد: این منطقه از لحاظ زمین ساختی به 3 قسمت لوت شمالی, لوت مرکزی و لوت جنوبی تقسیم بندی می‌شود.

سرپرست پایگاه بیابان لوت استان بیان کرد: لوت شمالی از عناصر ریگ، شن و ماسه تشکیل شده‌ و حد جنوبی آن را بریدگی‌های نامنظم مشرف به چاله "رود شور بیرجند" تشکیل شده و ناهمواری‌های ماسه‌ای به شکل سفره‌های ماسه‌ای در آن وجود دارد.

ملکوتی با اشاره به اینکه بخشی از ناهمواری‌های لوت مرکزی دارای پوشش گیاهی بوده و بخش غربی آن فاقد پوشش گیاهی است، گفت: : از نظر ژئومورفولوژی لوت مرکزی به سه منطقه اصلی از غرب به شرق تقسیم شده‌است.

وی با اشاره به این سه منطقه، یادآور شد: دشت سر به عرض ۵ تا ۱۰ کیلومتر به صورت نواری سطح آن از ماسه و لای و نمک پوشیده شده و کلوت‌ها که رأس این برجستگی‌ها مسطّح، طرف رو به باد آن‌ها پرشیب و طرف دیگر آن‌ها کم‌شیب است.

سرپرست پایگاه بیابان لوت استان تاکید کرد: یاردانگ‌ها اغلب در رسوبات نرم دریاچه‌ای گذشته به وجود می‌آیند و اشکال تپه‌های فرسایشی حاصل فرسایش بادی یاردانگ‌ها در مناطق خشک دنیا از قبیل ایران، ایالات متحده، چاد، مصر، و پرو در سطح وسیعی گسترش یافته‌اند و فرآیندهای موجود تا حدی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

ملکوتی با بیان یانکه سنگ‌های ناپیوسته مانند لای، رس به علت چسبندگی، به طور نامحسوسی تحت تأثیر فرسایش بادی قرار گرفته و در حالت مرطوب، باد تأثیری ناچیزی دارد، ادامه داد: در حالت خشک، هنگامی باد از دشت رسی می‌گذرد، با حمل دانه‌های ماسه، سطح دشت را شیار داده دراین صورت به آن کلوت می‌گویند.

وی افزود: ناهمواری‌ها و اشکال فرسایش بادی ازجمله کلوت‌ها در مناطقی واقع هستند که باد سرعت کافی برای بادکندگی و سایش داشته باشدکه در الگوی فرسایش بادی برخلاف فرسایش آبی حرکت مواد درهمه جهات امکان پذیراست.

سرپرست پایگاه بیابان لوت استان بیان کرد:  در این نواحی ، باد مداوم شدید و اقلیم خشک و بستر مناسب فرسایش باعث ایجاد شیارهای به صورت آرایه‌های موازی می‌شود که این شیارها (دالان‌ها) براثر افزایش فرسایش بادی- آبی گسترش می‌یابند، بدین نحوی که عامل رطوبت باعث نرمی و سستی سطح منطقه شده پس از خشکیدگی به سهولت با کوچکترین حرکت باد مواد برداشته می‌شود.

کلوت‌های شهداد کرمان از زیباترین منظر طبیعی دنیا 

ملکوتی با اشاره به اینکه بزرگ‌ترین کلوت‌های ایران و در واقع معروف‌ترین آنها در دشت شهداد - منطقه لوت براساس ابعاد و عامل فرسایش به دو رخساره تقسیم می‌شوند، عنوان کرد: کلوت‌های شهداد کرمان از زیباترین منظر طبیعی دنیا هستند که همه ساله گردشگران خارجی فراوانی را به سوی خود می‌کشانند.

وی با اشاره به اینکه "بویِه" که در سال‌های اخیر امکانات رفاهی و دسترسی این منطقه بهبود پیدا کرده است، افزود: این منطقه که به شهر خیالی لوت هم شهرت داشته از سوی مجله نشنال ِژئوگرافیک چند سال پیش به عنوان چهارمین جاذبه طبیعی دنیا انتخاب شده است. 

سرپرست پایگاه بیابان لوت استان با بیان اینکه منطقه کلوت‌های در ۴۳ کیلومتری شهداد قرار دارد و در مساحتی به عرض متوسط ۸۰ کیلومتر و طول متوسط ۱۴۵ کیلومتر را تشکیل داده‌اند، یادآور شد: در فاصله کلوت‌ها زمین پوشیده از ماسه بادی است و در نقاطی که ماسه بادی نیست زمین از نوع رس لائی و رس است.

ملکوتی با بیان اینکه تپه‌های ماسه‌ای در شرق لوت مرکزی منطقه‌ای به عرض ۵۰ کیلومتر و طول ۱۰۰ کیلومتر را تشکیل می‌دهند، گفت: ارتفاع این تپه‌های ماسه‌ای تا ۵۰۰ متر هم می‌رسد و نا همواری‌های ماسه‌ای به اشکال هرم‌های ماسه‌ای - سیف  و تپه‌های طولی دیده می‌شود.

لوت جنوبی غنی‌ترین قسمت چاله لوت از نظر پوشش گیاهی

وی ادامه داد: در حدود ۲۰کیلومتری شهداد، درختان و درختچه‌های گز در گلدان‌های بیابانی لوت جای گرفته‌اند که به آن "نبکا یا تل‌های گیاهی" گفته می‌شود.

سرپرست پایگاه بیابان لوت استان عنوان کرد: زمین‌های بین نبکاها پوشیده از ماسه ‌بوده و نبکاها عموماً در سطح همواری که میزان ماسه آن متوسط و سطح آب زیر زمین بالا بوده و یا رطوبت موجود کافی برای حیات پوشش گیاهی باشد ظاهر شده و عناصر تشکیل دهنده نبکا شامل ماسه - لای، رس و سلت است.

ملکوتی با بیان اینکه شکل نبکا تابعی بوده و از اندازه، تراکم و میزان رشد گیاه میزبان که گونه‌هایی نظیر دسته‌ای از گرامینه‌ها، درختچه‌های تاغ، گز و... است، بیان کرد: در کویر لوت گونه گیاه گز  از گونه‌های میزبان نبکاها هستند. 

وی با اشاره به اینکه گیاهان منفرد باید ارتفاعی بیش از ۱۰ الی ۱۵ سانتی‌متر داشته باشند تا اینکه بتوانند ماسه‌ها را کنترل نماید، یادآور شد: اگر دانه‌های ماسه چسبندگی نداشه باشند حجم آنها با تغییر و سرعت باد تغییر می‌یابد. 

سرپرست پایگاه بیابان لوت استان با بیان اینکه با افزایش میزان رسوب، گیاه برای جلوگیری از مدفون شدن به رشد خود در جهت بالا ادامه می‌دهد، تاکید کرد: رشد تا آنجا بوده که ریشه گیاه در ارتباط با سطح آب زیر زمینی باشد جایی که آب زیر زمینی افت کند این ارتباط قطع و تخریب نبکا آغاز می‌شود.

ملکوتی گفت: نبکاهای چندین ساله و دائمی در تغییر سطح سفره آب زیر زمینی، هرزآبها، تبخیر، تعرق و کنترل رسوبات بادی در منطقه نقش اساسی دارند.

وی با بیان اینکه مرتفع‌ترین ربدوها در لوت غربی دیده می‌شود که گاه ارتفاع آنها به ۱۲ متر می‌رسد، خاطر نشان کرد: طول آنها به ۲ تا ۷ متر و عرض‌شان به ۱ تا ۵ متر می‌رسد غیر از ابعاد، شکل ربدوها نیز پیچیده‌تر از نبکاها بوده و گاهی چند مخروط را نشان داده که کنار هم قرار گرفته‌اند. 

کشف سفال‌هایی از هزاره چهارم قبل از میلاد در بیابان لوت 

علی شریعتی‌منش، معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی به خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: سابقه تمدنی بیش از 5000 سال در حاشیه بیابان لوت و کشف آثار تاریخی از این منطقه در نوع خود بی‌نظیر است.

وی با بیان اینکه مؤسسه جغرافیایی دانشگاه تهران از سال ۴۶ مشغول مطالعات در دشت لوت بوده است، ادامه داد: این بررسی‌ها به کشف نمونه‌هایی از اشیاء سفالین وفلزی و سنگی دوران قبل از تاریخ این ناحیه انجامید، ولی این هیئت به سبب اشتغال به کارهای مربوط به خود و نداشتن افراد باستان‌شناس، موفق به گمانه زنی و تجسس بیشتری نگردید.

معاون میراث فرهنگی، اداره کل، با بیان اینکه هیئت مطالعاتی دشت لوت با همکاری اداره کل باستان‌شناسی در سال ۱۳۴۷ به این منطقه رفت، تصریح کرد: آنان در این منطقه به تکه سفال‌های متنوع دست یافتند و با کاوش در تپه‌های کوتاه و مسیرهایی که در لا به لای کلوتها قرار دارند توانست به مقابر قبل از تاریخ و اشیاء ارزنده آن دست یابد.

شریعتی‌منش، بیان کرد: اشیاء و مقابر مکشوفه، در بررسی ده روزه آقوس شهداد که در ۷ کیلومتری دشت لوت قرار دارد،: اشیاء متعددی متعلق به هزاره سوم و سفال‌هایی از هزاره چهارم قبل از میلاد در مقابر مکشوفه بدست آمده که شامل ظروف سفالین که با رنگ‌های قرمز و نقوش مختلف تزیین یافته‌اند که از لحاظ سبک و شیوه کار با ظروف مکشوفه در بلمپور بلوچستان و خوراب کرمان شباهت کامل دارد. 

وی عنوان کرد:کوزه سفالین نخودی رنگ ظریفی بدست آمده که روی آن سه نوار قرمز رنگ دیده شده و حد فاصل این نوارها با تصاویر عقاب پرگشوده و خطوط شکسته موازی به رنگ سیاه تزیین شده است. 

معاون میراث فرهنگی، اداره کل ادامه داد: نظیر این ظرف سر مرز ایران و پاکستان در تپه‌ای به نام کولی ماهی کشف گردید که قدمت آنها به هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد و همچنین با ظروف رنگارنگ شوش قابل مقایسه است.

شریعتی‌منش با اشاره به اینکه در گورهای مکشوفه تعدادی ظروف از جنس مرمر و سنگ‌های آهکی خاکستری رنگ کشف گردیده است، خاطر نشان کرد: ظروف مرمر رنگارنگ این ناحیه با اشیاء مرمری شوش که متعلق به هزاره سوم قبل از میلاد بوده شباهت کلی دارد و کشف این نوع اشیاء در محل مزبور رابطه قوم آقوس را با نقاط دورتری ثابت می‌کند.

گزارش از طیبه خسروی‌نیا