مهم‌ترین یادگار نادر شاه افشار در کلات، کاخ خورشید در شمال شرقی شهر مشهد است که در بستری کوهستانی و در میان دو رشته کوه باغ کلات نادری در شهر کلات قرار گرفته است.

به گزارش خبرنگار گردشگری خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه خراسان، یکی از بزرگترین میراث نادر و جاذبه‌های گردشگری استان خراسان رضوی که تا به امروز باقی مانده است، عمارت یا کاخ خورشید است که به دستور او در سال ۱۱۵۱ هجری قمری و به دست معماران هندی که به اسارت گرفته شده بودند، جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم ساخته شده است.

با رسیدن خبر مرگ نادر، کار ساخت این بنا نیمه تمام گذاشته شد که این موضوع را می‌توان از نقش‌ها و حکاکی‌هایی که نیمه کاره رها شده‌اند به خوبی فهمید. امروزه به همت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منطقه کاخ خورشید ترمیم شده و به یکی از قطب های گردشکری منطقه تبدیل شده است.

بنای کاخ خورشید مربوط به سال‌های آغازین به قدرت رسیدن نادرشاه افشار است و عملیات ساخت کاخ در تمام طول پادشاهی نادرشاه ادامه داشت و حتی تا آخرین سال‌های حیات نادرشاه یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دست ساخت بوده‌است زیرا کتیبه ثلث بسیار زیبای «سوره نباء» که در قسمت دور تا دور فضای گنبد نوشته شده است به همین تاریخ اشاره دارد.

این بنا بعدها در سده سیزدهم ه . ق یعنی در دورانی که آل جلایر در این منطقه حکمرانی داشت، با تغییرهای اندکی به صورت کاخ مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین بر اساس مطالعات باستان شناسی انجام شده در این بنا، مشخص شده است این بنا در دو دوره، یعنی در قرن 7 یا 8 هجری قمری ساخته شده است در این کاخ یک برج مقبره‌ای وجود داشته است و در دوره افشار بر روی شالوده بنای دوران ایلخانی یا بقایای بنای دوران ایلخانی این پوسته ساخته شده است.

نمای ظاهری بنا همان ادامه معماری دوران صفوی و نمای درون بنا ادامه معماری دوران تیموری است همچنین نمای درونی شباهت کامل به فضای درونی آرامگاه امیر تیمور در سمرقند دارد و این امر نشان دهنده این واقعیت است که نادر شاه علاقه زیادی به امیر تیمور و آرامگاه او داشته است.

اما در مورد فضای بیرونی این کاخ باید گفت که کاخ خورشید در وسط باغ بزرگی با جوی‌ها و حوض‌های متعدد قرار دارد و کاخ شامل یک بنا در سه طبقه‌ است. این کاخ از ۶۵ برش سنگی ساخته شده و دارای سه طبقه زیر زمین، همکف و بالای همکف است. ارتفاع آن در گذشته، حدود ۲۵ متر بوده‌ است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقه سوم، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست.

طبقه اول آن ۸ ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم بر پا کرده‌اند. ورودی‌های کاخ، در اضلاع هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می‌شود. گچ بری‌ها و طلاکاری‌های فراوانی درون کاخ دیده می‌شود و دیوارها آن بارها برای یافتن گنج‌های نادر شکافته شده است.

اما نکته جالب در معماری این بنا نقش پرندگانی مانند طوطی و میوه‌هایی مانند موز و آناناس است که حکایت از هندی بودن معماران کاخ دارد که نادر شاه آن‌ها را از هند آورده بوده است.

این کاخ مجموعا دارای ۱۲ اتاق است که داخل هر اتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ‌بری دیده می‌شود. تا چند دهه پیش در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت همچنین در نمای ساختمان با سنگ قهوه‌ا‌ی خوشرنگی تزیین شده که روی سنگ‌ها، حجاری‌هایی از نقش گل و میوه‌های گرمسیری ایجاد شده است که این سنگ‌ها ظاهراً به دستور نادر از آذربایجان و مراغه بدین محل حمل شده است.

در وسط این بنای هشت ضلعی، برج استوانه‌ای مانند، در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده‌است و زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره دار ساختمان است که در آن معماری مغولی- هندی به چشم می‌خورد و داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزئین شده‌اند.

علاوه بر این‌ها در وسط این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترک‌های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده‌است و زیرزمین تاریک قصر به محل خزانه‌های نادر و احتمالا زندان‌هایی موقتی یا محل دفن اختصاص داشته است.

طبقه سوم هم گنبد استوانه‌ای بزرگی است که از 66 نیم ستون سنگی تشکیل شده و با همین ویژگی در تمام بناهای تاریخی ایران بی‌همتا است و از کنار این گنبد مدور می‌توان باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر کلات را تماشا کرد.

از باغ کنار کاخ به جز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی و در کوچه غربی باغ که جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری بر جا نمانده است و همین ردیف درختان چنار کهن بعدها مبنای درختکاری های بقیه قسمت‌های باغ قرار گرفته است و بعدها 220 عدد درخت چنار کاشته شده است که اکنون باغ با این درختان شکل گرفته است.

در حال حاضر منبع آب‌رسانی اولیه باغ از بین رفته است و آب باغ به وسیله موتور پمپ از آب ذخیره شده در آب انباری که در زیر پیاده رو انتهای شرقی باغ ایجاد شده تامین می شود.

همچنین در فاصله حدود 200 متری شرق عمارت خورشید، مسجد چهار ایوانی به نام مسجد کبود گنبد قراردارد که به دلایل نامشخصی کبود گنبد نامیده شده است.

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند احتمالا در این مکان ابتدا آرامگاهی متعلق به دوران ایلخانی وجود داشته که ساختار مسجد در دوره‌های بعد از آن تبعیت کرده است.

انتهای پیام