عکس با خودش حس و حال عجیبی می‎آورد، انگار لحظه‎ای، آنی را ثبت کنی در زمان و وقتی که آن «آن» ثبت شد، دیگر از گذشته خارج می‎شود و با همه آینده پیوند می‎یابد. انگار زمان‎ها با هم موازی می‎شوند و دیگر «گذشته» معنای همیشگی‌اش را از دست می‎دهد.

گویی عکس تبدیل می‎شود به ماشین زمان، برای اینکه از درون آن به زمان دیگری سفر کنیم. حس و حال عکس‎ها وقتی بیشتر می‌شود که فاصله زمانی‌مان با آن‏ها بیشتر باشد، مثل عکسی از کودکی خود یا عکسی از زمانی که ما هنوز در این دنیا نبوده‎ایم و البته جهان همچنان وجود داشته و ما با دیدن عکسی از گذشته‌های دور، پرتاب می‎شویم به آن لحظه از دست رفته و انگار می‎توانیم آن لحظه را زندگی کنیم.

عکاسی در ایران، هنر شناخته شده و باسابقه‎ای است و شاید جالب باشد که بدانید بخش بزرگی از قدیمی‎ترین عکس‎های جهان در ایران است. سر و کله عکاسی حدودا سه سال بعد از اعلام موجودیت در جهان، در ایران پیدا می‏‌شود و پیشرفت فوق‎العاده‏‌ای دارد، این اتفاق البته بیشتر مرهون علاقه شاه عجیب و غریبی چون ناصرالدین شاه به عکاسی است؛ عجیب و غریب از این نظر که او جزو تنها پادشاهان جهان است که توانسته در کنار امور کشورداری و اداره حرمسرای پر طول و تفصیلش به سفرنامه‎نویسی، خوشنویسی، نقاشی و عکاسی هم بپردازد.

او دوربین را به دورن حرمسرای خود برده و تصاویر یگانه‎ای خلق کرده است. عکس‎های ناصرالدین شاه از این نظر که شامل تصاویری نادیده از حرمسرا، زنان و مادرش می‎شود، بسیار یگانه است، او حتی لقب اولین عکاس سلفی جهان را هم دارد، عکس او و زنان حرمسرایش در آیینه، عکس منحصر بفردی است. او همچنین به دیگران اجازه داده دوربین دست بگیرند و از مردم، دربار، بناها و طبیعت عکس بگیرند.

ناصرالدین شاه حتی رشته عکاسی را در دارالفنون تاسیس می‌کند و برای انجام کارهای عکاسی، ظهور، چاپ و تهیه شیشه‌های حساس،حیاط و عمارتی از ساختمان‌های سلطنتی کاخ گلستان را به عکاسخانه دربار اختصاص می‏‌دهد و «عکاسخانه مبارکه» را بنیاد می‌‏نهد و دست‌خطش پای بسیاری از عکس‎هایش با عبارت «خودمان انداختیم» باقیست.

از معروف‎ترین عکاسان قاجاری می‏‌توان به آقا رضاخان اقبال السلطنه (مدیرعکاسخانه شاه)، عبدالله قاجار (از دانش‌آموختگان دارالفنون بود که عکاسی را در فرانسه فراگرفت و در آموزش عکاسی حرفه‌ای در ایران نقش مؤثری بر عهده داشت)، میرزا احمد عکاس (از نخستین عکاسان ایرانی)، میرزا ابراهیم خان عکاس باشی (عکاس‌باشی دربار ناصرالدین شاه و نخستین فیلم‌بردار ایرانی است که عکاسی را در پاریس آموخت)، جلیل‌الدوله قاجار (از شاهزادگان قاجاری که عکاس دربار شد) و یوسف‌خان عکاس (از عکاسان درباری) اشاره کرد.

علاوه بر عکاسان ایرانی، گنجینه‎ای از عکس‎های عکاسان خارجی نیز باقیست که از دربار، همچنین زندگی روزمره مردم معمولی گرفته شده است، سرجیولویتسکی، هربرترز، آرتورجیمز، آنتوان سورگین، لوییجی مونتابونه و روسی خان از مهمترین عکاسان خارجی هستند که در دوران قاجار در ایران عکاسی کردند.

مرکز اسناد تصویری کاخ گلستان مجموعه‌‏ای ارزشمند از این عکس‎های گرانبهای تاریخی را در خود جای داده است که شامل عکس‌های عکاسان ایرانی و خارجی است.

مجموعه‎ای از 25 عکس کمتر دیده شده دوران قاجار از میان گنجینه عکس‌های موجود از سوی مرکز اسناد تصویری کاخ گلستان در اختیار ایسنا قرار داده شده است.

*عکس پیرزنی است که قلیان می‌کشد و عکاس ادعا کرده که او 105 سال سن دارد. زیر عکس نوشته شده است: «زنیست یهودیه بلقیس نام دماوندی بسن صد و پنج سالگی در دماوند عکس افتادست.»

......................................................................................................................................................................................

*در این عکس انیس‌الدوله با روبند و چتری سوار بر اسب دیده می‌شود. انیس‎الدوله سوگلی ناصرالدین شاه بوده است. او یکی از قدرتمندترین زنان ناصرالدین شاه بوده که مقامی در حد ملکه سلطنتی داشته و از سوی شاه نشان حمایل آفتاب و تمثال همایونی دریافت کرده است. انیس الدوله دخترکی یتیم بوده که چوپانی می‌کرده و ناصرالدین شاه در یکی از شکارهایش او را می‌بیند و شیفته خوش صحبتی‌اش می‌شود. او مانند جیران دیگر همسر محبوب ناصرالدین شاه از طبقات پایین جامعه به دربار رسیده است. انیس‌الدوله تقریبا تنها زن ناصرالدین شاه بود که چنان قدرتی داشته که می‌توانسته با شاه دعوا و قهر کند. او در سفر ناصرالدین شاه به اروپا او را همراهی می‌کند، اما وقتی شهردار مسکو می‌خواسته با او دیدار و دسته گلی تقدیمش کند، مشیرالدوله صدراعظم وقت، او را به تهران بر می‌گرداند و شاه در سفر نگران عصبانیت او از بازگردانده شدنش به تهران بوده و در تلگراف‌هایش احوال او را جویا می‌شود.

......................................................................................................................................................................................

*این عکس را یوسف خان عکاس در سال 1312 هجری قمری از مردی که به نظر او دیوانه می‏‌آمده، گرفته است. پایین عکس هم نوشته شده است: «دیوانه ایست که در شهرستانک بنظر مبارک رسید عکس افتاده است.»

......................................................................................................................................................................................

*این عکس را هم یوسف خان در سال 1312 هجری قمری از پسری چاق گرفته و در توضیح عکس هم نوشته است: «پسر گنده است یزدی حاجی اسمعیل نام.»

......................................................................................................................................................................................

*گروهی از دختران و پسران در دربار قاجار که به نظر می‎رسد که فرزندان کنیزان و ندیمان باشند.

......................................................................................................................................................................................

* این عکس‌های در آیینه که امروز هم هنوز طرفداران خودش را دارد در دربار قاجار هم محبوب بوده. در این عکس درباریانی چون منشی باشی، ادیب الممالک و عزیز السلطان دیده می‌شوند.

......................................................................................................................................................................................

* عکس از ناصرالدین شاه که با حالتی مقتدر در میان درباریان ایستاده است. زیر عکس آمده: «تمثال مبارک همایون روحنا فدا در باغ دوشان تپه در روز ورود بدارلخلافه از سرخه حصار که مراجعت از سفر فیروز کوه و سوادکوه است».

......................................................................................................................................................................................

* این عکس هم مراسم تعزیه را نشان می‌دهد که مردان در یک سو و زنان با چادر و روبند سوی دیگر مجلسند. زیر عکس نوشته شده: «مجلس شهادت طفلان مسلم است.»

......................................................................................................................................................................................

*این هم عکسی یادگاری از دلقک‎های ناصرالدین شاه. در این بین دلقک‎های محبوب ناصرالدین شاه یعنی «کریم شیره‎ای» و «عباس گنده» هم دیده می‎شوند. کریم شیره‎ای که سمت چپ تصویر روی زمین نشسته، از دلقک‏‌های محبوب دربار ناصرالدین‌شاه بوده، او از رعایت ادب به شاه و درباری‎ها معاف بود و اجازه داشته هرچه دلش می‌خواهد بگوید. او حتی در زمان خفقان سیاسی ناصرالدین‌شاه، با ایهام و کنایه سفرهای شاه قاجار را که در آن زمان هزینه‌های زیادی در پی داشته به طنز و انتقاد می‌کشیده است. محبوبیت کریم شیره‏‌ای پیش ناصرالدین شاه آنقدر بوده که برای مرگش سه روز عزای عمومی اعلام می‎شود. عباس گنده هم که از دلقک‎های مشهور و جفت هنری کریم شیره‎ای بوده، در این عکس کلاهی بزرگ بر سر دارد.

......................................................................................................................................................................................

*این عکس هم پدر و دو فرزند کوتاه قدش را نشان می‏‌دهد و زیر عکس نوشته شده:«علی کوتوله و اولادانش»

......................................................................................................................................................................................

*عکس پیرمردی قاجاری با ابزار و آلات کارش که به نظر می‏ رسد شغلش چاه کنی است.

......................................................................................................................................................................................

*به نظر می‎رسد کوتاه قدها جزو سوژه‌‏های مورد علاقه عکاسان قاجاری بوده اند و در عکس زیر گروهی از زنان و مردان کوتاه قد و پسرک چاق قاجاری در یک عکس گنجانده شده‌اند.

......................................................................................................................................................................................

*گروهی از زنان دربار قاجار با چادر و روسری‌های زیر چانه سنجاق شده، بعضی از آنها ژستی با غرور دارند و به نظر می‌رسد زنان شاه باشند. زیر عکس آمده: «گروپ زن‎ها».

......................................................................................................................................................................................

*گروهی از زنان شاه، برخی از زنان رو گرفته‌اند و برخی ژست گرفته‌اند. اسم برخی از آن‏ها بالای عکس نوشته شده است.

......................................................................................................................................................................................

*گروهی از ندیمان، کنیزان و خواجگان درباری که در حیاط و مقابل نور آفتاب ایستاده‌اند و برخی دست را سایه‌بان چشم‌ها کرده‌اند.

......................................................................................................................................................................................

*عکسی زنده از یک زن که با ملاقه‌‏ای در دست در آستانه در ایستاده است.

......................................................................................................................................................................................

*عکسی یادگاری از اهالی آشپزخانه و خدمتکاران دربار که در شامل زنان، کودکان و مردان هستند.

......................................................................................................................................................................................

*این عکس را لوییجی مونتابونه از دربار گرفته که در آن تصویر آقا محمدخان، خواجه دربار ناصرالدین شاه در آیینه دیده می‌شود.

......................................................................................................................................................................................

*یکی از زنان ناصرالدین شاه. عکاس خود ناصرالدین شاه است.

......................................................................................................................................................................................

*گروهی از زنان حرمسرای شاه دست در دست هم در حیاط کاخ، عکاس خود ناصرالدین شاه است.

......................................................................................................................................................................................

*این عکس را جلیل‌الدوله قاجار در تهران گرفته است و زیر عکس نوشته شده: «دارلخلافه مبارکه تهران، دو نفر دلاک مشغول تراشیدن سر و اصلاح می‎باشند، خانزاد جلیل الدوله امیر قاجار»

......................................................................................................................................................................................

*این عکس را هم جلیل‌الدوله عکاس از مجلس فاتحه‌خوانی برای اهل قبور گرفته است.

......................................................................................................................................................................................

*گروهی از زنان و مردان در کوچه ای نشسته و دو مرد مشک می‌زنند.

ایسنا- آزاده شمس

انتهای پیام