شب یلدا با عنوان طولانی‌ترین شب سال از جمله جشن‌های مرسوم ایران باستان بوده و در گذشته تنها هدف از جشن گرفتن این شب، بهره‌گیری از آن به‌عنوان فرصتی بیشتر برای با هم بودن بود.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه کردستان، برگزاری جشن‌ها با مناسبت‌های مختلف از گذشته در میان ایرانیان مرسوم بوده است، از جمله مناسبت‌هایی که ایرانیان آن را جشن می‌گیرند، طولانی‌ترین شب سال با عنوان شب یلداست که از جمله میراث معنوی قوم آریایی و نشان همبستگی آنان است و در شهرهای مختلف با آداب و رسوم ویژه‌ای برگزار می‌شود.

شب یلدا در میان کُردها به عنوان «شه‌ و چله» مرسوم است و آیین و رسوم خاصی در این شب از گذشته تا به امروز در کردستان وجود داشته است.

کُردها از گذشته بر این اعتقاد بوده‌اند که چله(چهله) بزرگ از اولین روز دی‌ماه شروع شده و تا 40 روز ادامه دارد. پس از گذشت 40 روز برادر کوچکتر یا چله کوچک از راه می‌رسد که تا 20 روز زنده است.

کُردستانی‌ها بر این اعتقاد هستند که بعد از مرگ برادران یا چله‌های کوچک و بزرگ، خواهر آنها به نام خاتو زمهریر از راه رسیده و برای مرگ برادرانش شیون می‌کند.

چنین تعبیر شده است که شیون «خاتو زمهریر» که روز اول از مرگ برادرانش بسیار دلتنگ است به‌صورت برف و باران شدید نمایان می‌شود و روز دوم که قدری آرامتر شد، از ابری بودن هوا کاسته می‌شود و بارانی آرام می‌بارد.

سومین روز از شیون خاتو زمهریر نه از ابری بودن هوا خبری هست و نه بارش برف و بارانی، بلکه تنها وعده نزدیک بودن بهار را نوید می‌دهد.

گویا امروزه که از بارش برف و باران نسبت به گذشته به‌شدت کاسته شده، از محبت و عشق‌ورزی خاتو زمهریر هم هم‌چون دیگر مردمان زمینی کاسته شده و سرگرم شدن به مسائل دنیوی او را از سوگ برادرانش بازداشته است.

شب چله از گذشته تا امروز

یک محقق و پژوهشگر کردستانی در گفت‌وگو با خبرنگار(ایسنا)، منطقه کردستان، در رابطه با فلسفه نامگذاری شب یلدا، اظهار کرد: آیین‌های شب یلدا در فلات ایران بیشتر در دشت‌های این کشور اهمیت بیشتری داشته است که آن هم به دلیل نحوه زندگی در این مناطق بوده است.

«جمال احمدی‌آیین» افزود: پایان «عصر مس» با یک دوره طولانی از بارندگی و طوفان همراه بوده است که موجب شده همه کوه ها زیر آب رفته و به باتلاق تبدیل شود، از همین‌رو در حافظه اساطیری مردم ایران از آن با نام طوفان نوح یاد می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: در این زمان که به‌علت بارندگی‌های شدید امکان زندگی در این مناطق وجود نداشت، بشر مجبور شده با استفاده از گیاهان و شکار حیوانات ارتزاق کند و در فصل زمستان به‌علت بارش شدید برف حیوانات به خواب زمستانی رفته و گیاهان نیز زیر برف‌ها ناپدید می‌شدند.

این پژوهشگر تصریح کرد: در پایان «عصر مس»، بشر متوجه شد که حرکت خورشید بر زندگی طبیعی او تأثیر مستقیم دارد و این‌که طولانی شدن شب‌های زمستان به‌علت عبور خورشید است.

وی خاطرنشان کرد: نبرد خورشید با شب از اولین شب زمستان آغاز شده و پس از سه ماه در نوروز به ثمر می‌رسد.

احمدی‌آیین ادامه داد: تا 500 سال پس از اسلام، شب مشخصی با عنوان شب یلدا وجود نداشته است و بدون در دست داشتن تقویم، شبی را در نظر می‌گرفتند که از دقت کافی برخوردار نبوده است.

این محقق کردستانی گفت: پس از اسلام، سلطان جلال‌الدین ملکشاه از خیام خواست تا تقویمی طراحی کند که بر اساس خورشید و با دقت کافی تنظیم شود و خیام این تقویم را طراحی کرد و هم‌اکنون پس از هزاران سال از گذشت آن، دقت این تقویم مورد اعتماد است و از آن استفاده می‌شود.

شب یلدا

یلدا واژه‌ای به معنای میلاد است

وی افزود: با بوجود آمدن این تقویم، اولین روز زمستان مصادف با زایش خورشید شد و به دلیل این زایش، واژه یلدا به معنای میلاد و تولد، بر این روز گذاشته شد.

احمدی‌آیین با اشاره به این‌که شب یلدا بازمانده آیین میترائیسم است، خاطرنشان کرد: یلدا واژه‌ای سریانی است و اولین بار در انجیل به معنای میلاد مورد استفاده قرار گرفته است و به‌علت اعتقاد به زایش خورشید در شب یلدا، این نام بر طولانی‌ترین شب سال گذاشته شده است.

وی اظهار کرد: کُردها هنوز هم از واژه باستانی شب چله برای این شب استفاده می‌کنند و کلمه یلدا کمتر در میان کُردها به کار برده می‌شود.

بار گذاشتن «کالک ترش» از رسوم شب یلدا در کردستان

این محقق و پژوهشگر کردستانی با اشاره به اهمیت این شب در میان کُردها، اظهار کرد: در گذشته مردم سنندج چند روز پیش به پیشواز این روز می‌رفتند و «کالک ترش» برای اولین بار در برخی روستاهای سنندج از جمله اجگره، خلیچیان، سراب قامیش و حسن آباد تهیه شد.

وی افزود: میوه‌ای را که در زبان کُردی به آن «کالک» می‌گویند از چند شب قبل در سرکه می‌گذاشتند تا برای شب چله آماده شود.

وی ادامه داد: آویزان کردن انگور از سقف عمارت‌ها و خانه‌ها و ترکیب آجیل‌هایی از قبیل مغز گردو، خشکبار، کشمش، توت و قیسی و ... از دیگر تدارکاتی بود که پیش از فرارسیدن شب یلدا کردها به تهیه آن‌ها می‌پرداختند.

احمدی‌آیین خاطرنشان کرد: تنها غذای مورد استفاده این شب در میان کُردها دلمه کلم بوده است و غذاهایی از قبیل رشته پلو که امروز از آن به‌عنوان غذای مخصوص شب یلدا نام برده می‌شود، در گذشته وجود نداشته است.

شب یلدا

وی هم‌چنین افزود: هندوانه که در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از میوه‌های ضروری برای شب چله مورد استفاده قرار می‌گیرد، از ابتدا وجود نداشته است.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: آیین‌های شب یلدا که از گذشته در میان کُردها مرسوم بوده، تاکنون ماندگار بوده است هرچند شاخ و برگ زیادی به آن افزوده شده اما خوشبختانه هسته اصلی آن تاکنون پابرجاست.

وی یادآور شد: امروزه در برخی روستاهای کردستان این شب با عنوان شب چله پذیرفته نمی‌شود و مطابق با تغییرات هوا و با آغاز سردی هوا، شب یلدا را جشن می‌گیرند.

توصیف افراد کهنسال در کردستان از شب یلدا

تفاوت اساسی یلدای آن سال‌ها با یلدای امروز بارش برف شدید در آن زمان است که امروزه نه تنها خبری از برف‌های چند متری بر زمین نیست بلکه زمستان هم تفاوت زیادی با بهار ندارد و امروز دیگر از یک رنگی زمستانی که در گذشته مشهور بوده، خبری نیست.

قبل از آمدن یلدا، با تدارکات زیادی از قبیل بند کردن انگور و آویزان کردن به سقف منازل، تهیه هم‌چنین خرید خربزه و انداختن در خم ترشی به استقبال شب یلدا می‌روند و دعوت اقوام و خویشان و آماده کردن انواع آجیل از دیگر آداب آماده شدن برای شب یلدا بود.

با آمدن یلدا همه اعضای خانواده و مهمانان با جمع شدن گرداگرد یک کرسی و تناول شام، حکایت و داستان‌های جالب گذشته را برای نصیحت و پندآموزی به جوانان بازگو می‌کردند.

پس از خوردن شام بازی‌هایی محلی هم‌چون جوراب بازی و گل یا پوچ آغاز می‌شد که کوچک و بزرگ را به خود سرگرم می‌کرد و سپس خوردن انواع آجیل که مرسوم‌ترین آن‌ها گردو، گندم بو داده، انجیر، توت خشک، سنجد، کنجد، بادام بو داده و قیصی بوده است، آغاز می‌شد.

از جمله میوه‌هایی که در گذشته شب یلدا را بیشتر می‌آراست تنها انار، هندوانه و بیشتر از همه خربزه ترش(کالک ترش) بوده و اثری از بازار گرم میوه‌های رنگارنگ و متداول امروز نبود و این‌چنین این جشن را با خوشی و صمیمیت هر چه تمام‌تر برگزار می‌کردند.

آنچه در سرمای شدید و برف و بوران آن روزها موجب گرمی دل‌های مردمان کردستان بود، صمیمیت و نزدیکی دل‌ها بود و تنها هدف از برگزاری این جشن، بهره‌گیری از آن به‌عنوان فرصتی بیشتر برای با هم بودن بود و نه هدفی دیگر...

گرچه امروز این مراسم با شور و هیجان گذشته برگزار نمی‌شود اما هنوز هم در بسیاری از روستاها با همان سبک گذشته جشن گرفته می‌شود و از انواع رسوماتی که تا امروز پابرجا مانده است، بردن خوانچه یا(شه‌و زمسانی) از جانب خانواده داماد برای دخترانی است که نامزد دارند.

گزارش از «سرگل آرش»، خبرنگار ایسنای کردستان

انتهای پیام