آب و آیینه، نزد ایرانیان نماد و نشان‌های زندگی و سرزندگی و روشنایی به‌شمار می‌رفته است، نمادهایی که همواره با بشر در طول تاریخ همراه بوده و است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه فارس، تلفیق آب و آئینه، یکی از ابزارهای بشر برای دست‌یابی به زیبایی‌ها و نشاط بوده است. خانه‌هایی که با آب و آئینه تزئین می‌شد و حوض‌های کوچک و بزرگ که با اشکال مختلف، یکی از اجزای خانه‌ها در گذشته به‌شمار می‌رفت، شاهدی است بر این مدعا.

تغییر سبک زندگی، شیوه‌های به‌کارگیری آب و آئینه را هم تغییر داد، اما این تغییر نتوانست ذات هنر دوست ایرانیان را عوض کند و به همین دلیل است که هنوز هر ایرانی با دیدن عمارت‌های آئینه‌کاری شده و خانه‌هایی با حوض و آب، حسی سرشار از لذت می‌شود.

آب و آئینه، نمادهایی از پاکی، پاکیزگی، طراوت و نور و روشنایی است و به همین دلیل هنری به‌نام آئینه‌کاری شکل گرفت و با انسان همراه شد. به‌کار بردن قطعات آینه برای آرایش لباس عروس و استفاده از آن در بناها و ساختمان‌ها از دیرباز آغاز شده و هنوز هم به شکل‌های جدید‌تری ادامه دارد.

اگرچه صاحب‌نظران اعتقاد دارند که استفاده از آینه، ریشه اعتقادی و اقتصادی هم دارد. همراه با عروس آینه و قرآن بوده و هست یا هنگام ورود به خانه‌ی جدید، آینه و قرآن را همراه می‌برند و بسیاری از باورهای دیگر، هنوز هم در بخش‌هایی از ایران اسلامی وجود دارد.

از دیگر سو، اقتصاد در استفاده از آینه در بناها نقش داشته، چه در استفاده بهینه در نورپردازی بناها و روشن شدن ساختمان و هم به واسطه استفاده بهینه از کالایی گرانقیمت که از کالاهای وارداتی به حساب می‌آمده است.

براساس برخی از نوشته‌ها، در سده 10 هجری قمری، آینه به‌عنوان یک کالای لوکس جزو فهرست واردات تاجران از ونیز قرار گرفت. اما این کالا، بعضا به دلیل بعد مسافت و سختی حمل و نقل، می‌شکست و بازرگانان ایرانی برای جلوگیری از ضرر و زیان و با همراهی هنرمندان خوش ذوق، خرده‌های آن را در بناها استفاده کردند. این راه استفاده از کالایی که دیگر کاربردی نداشت، به‌نوعی شم اقتصادی ایرانیان در آن دوران را نشان می‌داد.

توجه ایرانیان به آب و آینه، به‌عنوان نمادهایی از پاکیزگی و روشنایی را می‌توان در اماکن مقدس مذهبی و حرم‌های مطهر امامزادگان به‌خوبی دید و به آن پی برد. هنر آینه‌کاری از هنرهای وابسته به معماری است و هنوز هم در سطح کشور در اماکنی نظیر مساجد، اماکن متبرکه، امامزادگان و بقاع مقدس، استفاده و کاربرد دارد.

عمده‌ترین روش‌های آینه کاری شامل طرح گره است که از ترکیب قطعات هندسی آینه در کنار یکدیگر و گسترش آن بر طبق اصول خاص ایجاد می‌شود و طرح گردان ( اسلیمی و ختایی) که برش این گونه طرح‌ها به دلیل قوس‌ها و پیچ‌های اسلیمی و گل و بوته مهارت خاصی را می‌طلبد و مقرنس آینه کاری شده است.

هنر آینه‌کاری در شهرهای شیراز، اصفهان، مشهد، تهران و قم رایج بوده است، اما هنر آینه‌کاری شیراز به دلیل برخورداری از کیفیت و مرغوبیت بالا شهرت خاصی دارد. از آنجا که هنر آینه‌کاری هنری بسیار سخت و طاقت فرسا بوده و به‌دلیل ظرافت و حساسیت فراوان همت والای هنرمند را می‌طلبد رواج این هنر در شیراز نشان از سخت کوشی و همت والای هنرمندان این دیار دارد.

صاحب‌نظران اعتقاد دارند که بکار بردن قطعات بسیار کوچک آینه در کنار هم مفهومی خاص داشته و هنرمند با این کار، تلاش کرده این مفهوم را به مخاطب انتقال دهد.

از مهمترین مفاهیم که با استفاده از آینه در تزئین بناها و چیدمان قطعاتی کوچک برای انتقال آن تلاش شده است، رسیدن از کثرت به وحدت، به‌عنوان مفهومی فلسفی است، به‌طوریکه شیوه کار در آینه‌کاری در یک روش، به شکل مدور بوده و قطعاتی کوچک و ریز، گرد دایره‌ای چرخ زده و در نهایت به یک قطعه بزرگتر در میانه کار منتهی می‌شود.

منحصر به‌فردترین آینه‌کاری‌ها را می‌توان در بارگاه مقدس احمدابن‌موسی(ع)، نارنجستان قوام و خانه‌های نصیرالملک و زینت‌الملک قوام یافت.

هنر آینه‌کاری در شیراز اساتیدی نامی داشته و دارد، استادانی که نسل به نسل، این هنر را در درون خود پرورش داده و از گذشته تا به امروز انتقال داده‌اند.

خانواده "ظریف‌صنایعی"، خاندان بزرگی است که هنوز در عرصه هنر آینه‌کاری فعال هستند که هنر آینه‌کاری در خاندان آنان پنج نسل را در بر می‌گیرد. ظریف صنایعی لقبی است که در دوره قاجار به استاد "مشهدی کریم" داده می‌شود و از آن پس فرزندان و نوادگان او را با همین لقب (و فامیل) می‌شناسند.

بیشتر آثار استادان آینه‌کاری در بافت قدیم شیراز بوده که بسیاری از آنها به مرور زمان از میان رفته است، اما از کارهای به جا مانده و شاخص استاد می‌توان، آینه‌کاری در کاخ سعد‌آباد را نام برد.

بعد از او، استاد کربلایی محمد با آینه‌کاری خانه زینت‌الملک و نارنجستان قوام، کار پدر را دنبال می‌کند و پس از او میراث آینه‌کاری به پسرانش استاد حسین و محمدحسن و نوه‌های دختری‌اش می‌رسد که از میان آنان باید از بانو ایران شیشه‌بر یاد کرد که می‌توان او را نخستین زن آینه کار ایران به حساب آورد.

بانو ایران، در کنار استاد محمدحسن، برش و نصب قسمت‌هایی از آینه‌کاری شاهچراغ را انجام داده است.

بیشتر نوادگان استاد مشهدی کریم، آینه‌کاری را به عنوان کار دوم خود برگزیده‌اند اما استاد احمد ظریف صنایعی که این هنر را از کودکی نزد پدر آموخته است، این رسته را با جدیت دنبال می‌کند. او تاکنون علاوه بر تزئینات داخلی بناهای شخصی، آینه‌کاری تمام یا بخشی از 37 امامزاده و اماکن متبرکه از جمله شاهچراغ، آستانه، سید میرمحمد و سید تاج‌الدین غریب را انجام داده است.

استاد محمد ظریف‌صنایعی نیز فرزند هنرمند آینه کار محمدحسن ظریف صنایعی است. او در سال 1321 در شهر شیراز و در خانواده‌ای که پسر در پی پدر به آینه‌کاری پرداخته بود به دنیا آمد و 10 ساله بود که تحت تعلیم پدر و تنها استادش به مدت 20 سال به فراگیری این هنر پرداخت و همان گونه که این هنر را از پدر آموخته، آن را به عنوان میراثی گرانبها برای فرزندانش به یادگار گذاشته است.

او تا سال 1348 نزد پدر در حرم مطهر حضرت احمد ابن موسی(ع) (شاهچراغ) به هنرنمایی پرداخت و پس از آن مستقل شد. در همان سال (1348) آینه کاری حرم حضرت سیدمیرمحمد(ع) را آغاز کرد که هفت سال به طول انجامید و در اثنای آن گاهی کارهای متفرقه‌ای نیز انجام داد.

استاد در شیوه کاری خود سبک پدر را ادامه داد ولی در کار گره، خطوط و منحنی‌ها (اسلیمی و ختایی) بیش از پدر کار کرده و تغییراتی را در جهت پیشرفت کار انجام داده است. استاد محمد ظریف صنایعی در نمایشگاهی که در فرانسه برگزار شده بود این هنر زیبای ایرانی را به صورت اجرای زنده به جهانیان معرفی کرد.

او برای زنده نگهداشتن این هنر، رموز آن را به پسرش، ابراهیم، به گونه‌ای آموخت که اکنون بسیاری از اماکن مذهبی کشورهای اسلامی حوزه خلیج فارس توسط او آینه کاری شده است.

هنرنمایی استاد ظریف‌صنایعی تحت نظارت سازمان حج و اوقاف را در اماکن و بناهای شیراز و فارس نظیر امام‌زاده پیرمراد در استهبان، امامزاده سیدابوالقاسم در داراب، گنبد سبز لار، نظرگاه ابوالفضل در لار، حسینیه ابوالفضل در گراش، بقعه سیدتاج الدین قریب و حرم سید علاء الدین حسین در شیراز می‌توان دید.

استاد احمد ظریف‌صنایعی نیز در سال 1324 در یک خانواده هنرمند و صنعتگر در شیراز بدنیا آمد. او که پدر، پدر بزرگ و عمویش از استادان بزرگ آینه کاری بودند از سن 7 سالگی به عنوان شاگرد آینه‌کار وارد این حرفه هنری و در سن 14 سالگی به یک آینه کار ماهر بدل شد.

آینه‌کاری در حرم حضرت شاهچراغ(ع)، آینه‌کاری در بخشی از صحن‌های حرم حضرت امام‌رضا(ع) از افتخارات او محسوب می‌شود.

تبحر او در آینه کاری سنتی به‌حدی است که با وجود آنکه هیچوقت فرصت مدرسه رفتن و کسب علم را نیافت، در سال 1393 موفق به کسب مدرک درجه 1 هنری در هنر آینه کاری از شورای ارزشیابی هنرمندان کشور شد. ارزش کارهای او نه تنها در ظرافت آینه‌کاری‌هایش، بلکه استفاده از نقوش اسلیمی، رسمی، مقرنس و ترکیب بندی آنها است.

استاد احمد ظریف‌صنایعی نیز هنر خود را به پسرش، محمدرضا آموخت تا او نیز به یکی از استادان برجسته آینه‌کاری معاصر در شیراز و کشور تبدیل شود و این هنر همچنان در خاندان ظریف‌صنایعی، بماند.

انتهای پیام