لک لکی، ماری بر منقار می‌گرفت از میان مزرعه برنج بال می‌گشود و بر فراز برج بلند کبوترخانه می‌نشست، بچه روباهی در حفره کنار جوی آب چشم به راه رسیدن مادر بود، هنگام عصر کشاورزی خسته از کار دست و رخسار خود بر لب جوی آب می‌شست و شکر گویان، گذر عمر در آن می‌دید و آه حسرتی می‌کشید، کودکان قلاب ماهیگری بر جوی آب می‌انداختند و در غروبی سرخ گون، بچه چوپان خسته و گرسنه، گله پدر را به آغل باز می‌گرداند... "

این وصف کوچکی بود از زیبایی‌های دیروز روستایی در نزدیکی شهر بزرگ اصفهان که با خشکی زنده رود سرسبزی و نشاط مردمانش رنگ بسیار باخته، هر چند هنوز به مدد چند چاه عمیق در بخشی از آن مزارع خاطره انگیز کشت و کاری می‌شود.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه اصفهان، ولاشان، یکی از محله‌های شهر دُرچه در حومه غربی اصفهان است و به دلیل وجود بیشترین و متمرکزترین مجموعه کبوترخانه‌ها در دل زمین‌های کشاورزی در استان، ثروتی منحصر به فرد و بزرگ برای جذب گردشگران محسوب می‌شود، اما مورد غفلت قرار گرفته و این سازه‌های زیبا امروزه پاتوقی برای معتادان شده که وجود زرورق و سرنگ‌های موجود در کبوترخانه‌ها شاهدی بر این مدعا است!!

شنیدن بخشی از تاریخ 100 سال اخیر این محله که تا قبل از خشکسالی‌های اخیر در میان زیبایی مزارع محصور بود خالی از لطف نیست.

ولاشان، روستایی در سرزمین ماربین

سخنگو و نماینده کشاورزان ولاشان به خبرنگار ایسنا منطقه اصفهان درباره جایگاه و وسعت اراضی این محله گفت: ولاشان در طول تاریخ یکی از روستاهای منطقه معروف "ماربین" بوده که امروزه جزئی از شهرستان خمینی شهر محسوب می‌شود.

روح الله ترکیان با اشاره به همجواری این روستا با شهر زازران و روستای جلال آباد از توابع شهرستان فلاورجان، افزود: وسعت تمام زمین‌های زراعی ولاشان بیش از 3000 جریب در پنج صحرای زراعی است، اما هیچ گونه زمینی کشاورزی در چند دهه اخیر بر آن اضافه نشده است.

وی ادامه داد: وسعت زمین‌های صحرای لَوَرک حدود 1200 جریب، گارنخود 480 جریب، قَرطمان (کرتمان) 400 جریب، صحرای ولاشان 900 جریب و صحرای مارو حدود 150 جریب است.

وی درباره اربابان قدیم ولاشان اظهار کرد: صحرای ولاشان در مالکیت عبدالحسین مستوفی، گارنخود در اختیار جعفرخان قهدریجانی و اربابان سه صحرای لَوَرک، قرطمان و مارو نیز به ترتیب محمد کازرونی، آذربایجانی و مُغاره‌ای بودند، اما مردم این روستا تا قبل از اصلاحات ارضی سال 1342 فقط رعیت و اجاره کار بر روی این زمین‌ها بودند.

ترکیان یادآور شد: قبل از اصلاحات ارضی هم فقط حدود 250 جریب از زمین‌های صحرای ولاشان به صورت خرده مالکی از ارباب آن صحرا خریداری شده بود و البته در آن دوران کل جمعیت این محل حدود یک هزار نفر بود.

وی با بیان اینکه بافت قدیم ولاشان در نزدیکی جوی آب روستای" دینان" شکل گرفته بود، خاطر نشان کرد: این جوی که دارای سند و قباله تاریخی است از هرزآبه‌های زمین‌های کشاورزی در قهدریجان سرچشمه گرفته بود و با عبور از خاک این محل به روستای دینان می‌رسید، اما مردم ولاشان از آن برداشتی برای کشاورزی نمی‌کردند، البته این جوی آب نیز در سال‌های اخیر خشک شده است.

گارنخود حاصلخیز، مزرعه کبوترخانه‌ها

سخنگوی کشاورزان ولاشان اظهار کرد: گارنخود به دلیل خاک شنی و نزدیکی در مسیر رودخانه زاینده رود حاصلخیزترین صحرای کشاورزی در ولاشان بود به طوری که تا قبل از توسعه کارخانجات در اصفهان در بین مردم گفته می‌شد "اگر کسی در این صحرا زمینی برای کشت ندارد به وی اصلا زن نمی‌دهیم "

ترکیان تاکید کرد: صحرای گارنخود دارای یک قنات روباز با آب بسیار زیاد بود که سرچشمه آن از روستای گوجیل در مجاورت قهدریجان یعنی در خاک لنجان سفلی بود که حدودا 12 ماه سال آب دایمی داشت و در انتهای مسیر خود اضافه آن وارد جوی دینان می‌شد.

وی ادامه داد: برنج کاری در ولاشان در قبل از انقلاب فقط در بخشی از صحرای گارنخود انجام می‌شد، چرا که آب زیادی داشت، اما پیاز و گندم نیز از دیگر محصولات آن بود.

سخنگوی کشاورزان ولاشان درباره برج‌های معروف کبوتر خانه،اظهار کرد: "زِل" و یا همان کود کبوتران خاصیت بسیار قوی برای رشد محصولات کشاورزی دارد و مردم نیز بر همین اساس به طور شریکی یا شخصی و البته با کسب اجازه از اربابان اقدام به ساخت این سازه‌ها می‌کردند.

ترکیان با تاکید بر اینکه کبوتر خانه‌های ولاشان فقط در گارنخود ساخته نشده است، ادامه داد: تعدادی از این برج‌ها را در صحرای ولاشان ساخته بودند که برخی تخریب و تعدادی نیز همچنان باقی مانده است، اما در صحرای گارنخود برج‌ها بیشتر و به صورت یک مجموعه زیبا احداث شده بود و پراکنده نیستند.

وی با بیان اینکه مزارع گارنخود دان و آب بیشتری برای کبوتران داشته است، یادآور شد: کبوتر خانه‌های گارنخود بیشتر در کنار قنات روباز آن صحرا ساخته شده چرا که نیاز آبی این پرندگان به راحتی تامین می‌شد.

این عضو سابق شورای اسلامی ولاشان با اشاره به 22 برج باقی مانده در کل اراضی ولاشان خاطرنشان کرد: متاسفانه امروز این برج‌ها به پاتوق یا همان "شیره کش خانه" معتادان تبدیل شده هر چند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خمینی شهر این برج‌ها را به ثبت رسانده و ظاهرا شهرداری هم برنامه‌هایی برای احیای آن دارد.

خشکی شط پر آب

ترکیان اظهار کرد: البته بخش از مادی معروف و بزرگ "هُرِستان" خمینی شهر از بین صحرای گارنخود و روستای دینان عبور می‌کند و هنوز هم آب زاینده رود را به باغات آن شهر می‌رساند.

وی گفت: در کنار این مادی یعنی ورودی ولاشان از سمت دینان آسیابی قدیمی به مالکیت یک فرد قهدریجانی وجود داشت که امروز دیگر اثری از آن نیست.

این کشاورز درباره زمین فوتبال شط ولاشان گفت: این محدود 150 جریبی جزو اراضی گارنخود است و در گودی قرار دارد، اما تا قبل از خشکسالی و حفر چاه‌های عمیق به قدری زمین آن زایش آب داشت که هرزآبه‌های آن را به جوی "لارز" می‌فرستاند.

ترکیان تاکید کرد: در سال 1354مردم حدود 15 جریب از زمین‌های شط را برای میدان فوتبال در اختیار ورزشکاران گذاشتند که در حال حاضر دور آن دیوار کشی شده، اما به جای علف و مَرغ‌های سابق خار و خاشاک در آن رویده است.

لَوَرک بزرگ، حق آبه دار زاینده رود

وی در ادامه درباره وضعیت صحرای لَوَرک به خبرنگار ایسنا، گفت: مادی معروف روستای زازران از زاینده رود در منطقه لنجان سفلی سرچشمه می‌گرفت و پس از ورود به زمین‌های آن روستا، آب روستای جلال آباد و هم‌چنین چهار صحرای زراعی ولاشان یعنی لَوَرک، قرطمان، مارو و صحرای ولاشان را تامین می‌کرد.

نماینده کشاورزان ولاشان، ادامه داد: در مزارع لَوَرک بیشتر گندم کاری انجام می‌شد، اما کشاورزان آن صحرا نیز از کازرونی ارباب آن مِلک، اجازه کاشت 50 جریب بادام و 200 جریب مو را گرفته بودند و از میوه‌های آن بهره می‌بردند، اما باغ‌های یاد شده پس تقسیمات ارضی سال 1342 به تدریج نابود و به زمین‌های کشاورزی تبدیل شد.

ترکیان درباره قلعه ولاشان، اظهار کرد: مالک این قلعه معروف نیز کازرونی ارباب بود که محلی برای اقامت وی در این روستا محسوب می‌شد، اما همیشه تعدادی از افراد و خدمتکاران وی در آن قلعه زندگی می‌کردند.

وی گفت: این قلعه خشتی بزرگ با وسعت 9 جریب در اوایل دوران پهلوی ساخته شد و هنوز هم در آن خانواده‌ای ساکن هستند.

این کشاورز در پاسخ به سوالی درباره مالکیت قنات روباز بین صحرای لَوَرک ولاشان و زارزان گفت: این قنات نیز متعلق به روستای دینان است که از حوالی زمین‌های روستای کافِشان سرچشمه گرفته و با پیوستن به جوی دینان آب را به روستای یاد شده می‌برد، اما با خشکسالی‌های اخیر فقط به یک زباله دان تبدیل شده است.

ترکیان درباره علت نامگذاری منطقه مسکونی لَوَرک به نام "یوسف آباد" در قبل از انقلاب، تصریح کرد: حدود 60 سال قبل ارباب کازرونی تصمیم بر اعطای زمین به رعیت‌ها برای ساخت مسکن در واحدهای 500 متری گرفت که اجرای آن توسط کدخدای آن زمان ولاشان یعنی "یوسفعلی امینی" گذاشته شد که بر همین اساس نام وی بر همین محل تا مدتی یاد می‌شد.

یک چهارم اراضی مسکونی شده است

وی خاطرنشان کرد: اساسا در سه صحرای قرطمان، ولاشان و مارو نیز هم‌چون صحرای لَوَرک به دلیل کمبود آب مادی، گندم و جو کشت می‌شد، اما از سال‌های پس از انقلاب با ساخت کانال‌های بتونی و افزایش تعداد چاه‌های سطحی وضعیت زراعت بهتر شد.

وی تاکید کرد: همیشه اربابان بودند که نوع محصول کشت هر سال را تعیین و از طریق کدخدایان محل در تمام روستاهای این منطقه اعلام می‌کردند، اما از زمان اصلاحات ارضی تا کنون مردم به دلخواه خود کشت انجام می‌دهند.

ترکیان با بیان اینکه حمام خزینه‌ای این روستا در دهه چهل تخریب و حمام‌های عمومی جایگزین آن شد، گفت: خانه فرهنگ، تعاونی روستایی، آب لوله کشی باشگاه والیبال و ... از همان دوران در این محل توسعه یافت.

وی با بیان اینکه فقط 10 درصد شغل اصلی مردم ولاشان کشاورزی است، خاطر نشان کرد: با رشد و توسعه کارخانجات اکثر مردم این آبادی برای کار از محل بیرون رفتند، چرا که کار بر روی زمین‌های خرد درآمدی ندارد و برداشت محصول از آن نوعی کمک خرج است.

سخنگوی کشاورزان با اشاره به جمعیت شش هزار و 500 نفری در این محل، افزود: در حال حاضر یک چهارم اراضی این محل به بافت مسکونی تبدیل شده است.

ترکیان با بیان اینکه قبلا گله‌های بزرگ گوسفند در این روستا وجود داشت که امروزه از تعداد آن کاسته شده است، ادامه داد: در دهه 1360 و 1370 در بیشتر منازل این آبادی اعم از کشاورز، کارگر، کارمند و ... گاو داری هم می‌کردند و این کار امری عادی بود.

وی با اشاره به فشارهای شبکه بهداشت شهرستان به خروج دام‌ها از مناطق مسکونی، افزود: در حال حاضر دام‌های سبک و سنگین در دامداری‌ها و آغل‌های ساخته شده مزارع نگهداری می‌شوند.

نابودی زیبایی‌ها با خشکی زنده رود

سخنگوی کشاورزان ولاشان در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: خشکسالی سال‌های اخیر به خصوص قطع آب رودخانه زیان‌های زیادی به کشاورزان، خاک و محیط زیست این روستا وارد کرده است.

ترکیان با بیان اینکه جریان دایمی آب زاینده موجب پر شدن آب سفره‌های زیر زمینی به خصوص در صحرای گارنخود می‌شود، خاطر نشان کرد: زمانی عمق آب چاه‌ها شش متر بود، اما با وقوع خشکسالی تا 140 متر هم چاه حفر کردند که این امر نیز موجب وارد شدن املاح زیادی در خاک‌های مرغوب شده است.

وی ادامه داد: طرح‌های توسعه کشت‌های گلخانه‌ای در زمین‌های خرده مالکی خوب است، اما در شرایط فعلی عملی نیست، چرا که حداقل 18 میلیون تومان سرمایه برای احداث یک گلخانه در هزار متر مربع نیاز است که در توان مردم این محل نیست.

این کشاورز، خاطر نشان کرد: خشکی زنده رود تمام زیبایی‌های طبیعی ولاشان و شهر روستاهای اطراف آن را نابود کرد و دیگر "پرواز پرندگان، مارگرفتن لک لک‌ها در برنجزار، بازی بچه روباه‌ها، فرار خرگوش‌ها و ..." به چشم نمی‌آید، زیرا زندگی این موجودات فقط بستگی به رونق کشت و زرع داشت.

از شهری شدن سودی نبردیم

ترکیان با بیان اینکه ولاشان تا سال 1384 دارای دهیاری و شورای محلی بود، اظهار کرد: در همان سال این محل زیر مجموعه‌ای از شهر درچه شد که بودجه دولتی دهیاری آن نیز قطع شد.

وی با انتقاد از بی توجهی شهرداری دُرچه به مشکلات مردم این محله، گفت: علی رغم پرذاخت انواع عوارض به شهرداری نمی‌دانیم چرا این قدر به مرمت و آسفالت خیابان‌های ولاشان بی تفاوت است و بیشتر به عمران دیگر محلات می‌پردازد؟

وی با انتقاد از بلاتکلیفی زمین فوتبال شط، یادآور شد: شهرداری فقط زباله مردم را جمع می‌کند و خدمت رسانی دیگری در خور شأن مردم انجام نمی‌دهد و بیهوده نیست که مردم این محل اعتقاد دارند از شهری شدن هیچ سودی نبرده‌ایم!

گفت‌وگو از کامران صباغی خبرنگار ایسنا منطقه اصفهان

انتهای پیام