تاریخ آسیای مرکزی حاکی از آن است که در زمان شوروی سابق طی 70 سال تلاش‌های زیادی صورت گرفته بود تا باورهای مذهبی در آسیای مرکزی را از بین ببرند.

این تلاش‌ها در چارچوب سیاست‌های دولت کمونیستی مسکو که حاکم بر این مناطق بود صورت می‌گرفت.

همچنین در زمان تسلط کمونیست‌ها بر آسیای مرکزی، آنها از همه ابزار قدرت از زور و سرکوب گرفته تا اعمال فشار بر نهادهای آموزشی استفاده می‌کردند تا نگرش دینی مردم را تغییر دهند ولی موفق نشدند.

امروز هم برخی تحلیلگران حوزه آسیای مرکزی بر این باورند که هرچند شوروی از بین رفته است ولی سیاست بی‌توجهی به اعتقادات مذهبی مردم و در برخی مواقع وضع قوانین بازدارنده برای اجرای شعائر مذهبی نه تنها گرایش به مذهب را در کشورهای آسیای مرکزی کم‌رنگ نکرده بلکه به افراط گرایی در منطقه نیز دامن زده است.

"بهرام امیر احمدیان، کارشناس مسائل آسیای مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خارجی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) با اشاره به استقبال ساکنان آسیای مرکزی در صدر اسلام از دین اسلام خاطرنشان کرد: از همان سده‌های آغازین ظهور و ارائه اسلام آسیای مرکزی پذیرای این دین بود.

وی ادامه داد: قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان کشورهایی هستند که در آسیای مرکزی قرار داشته و در بین آنها تاجیکستان به دلیل استفاده از زبان فارسی تاجیکی قرابت فرهنگی زیادی با ایران و افغانستان دارد. این درحالی است که سایر کشورهای این منطقه ترک زبان هستند.

این کارشناس مسائل آسیای مرکزی خاطرنشان کرد: در آسیای مرکزی منطقه خودمختار سینک یانگ را داریم که ترکستان چین محسوب می‌شود و ایغورهایی که مسلمان هستند در این منطقه سکونت دارند. آنها به واسطه مسائلی که وجود دارد تحت فشار هستند و امکان گرایش به گروههای تندرو را دارند. از سوی دیگر امروز در افغانستان هم شاهد حضور پر رنگ طالبان هستیم، افغانستانی که از زمان اشغال افغانستان توسط شوروی تا امروز با نوعی افراط گرایی و تروریسم رو به رو بوده است.

تلاش برای مقابله با الحاد در آسیای مرکزی

همانطور که گفته شد وقایع افغانستان و اشغال آن از سوی شوروی به نوعی نقطه عطفی در فعالیت جنبش های اسلامی بوجود آورد چراکه برای نخستین بار یک سرزمین اسلامی از سوی کمونیسم ها اشغال شده بود.

همین امر باعث شد تا گروه های اسلامی طرفدار حرکات جهادی که داعیه مبارزه با دشمنان اسلام در سطح جهان را داشتند و کمونیسم را جزء بزرگترین دشمناخود می دانستند، نسبت به اشغال افغانستان حساسیت شدیدی نشان بدهند.

به همین دلیل اسلامگرایان جهادی از همان زمان اقدام به مقابله با گروههایی کردند که آنها را کمونیست یا الحادی می دانستند و همین نگرش ها در آسیای مرکزی امروز رنگی تازه به خود گرفته و با عنوانه داعش ظهور کرده است.

امیر احمدیان با اشاره به تاثیر سرکوب مسلمان در آسیای مرکزی در طول تاریخ و تاثیر آن بر افزایش افراطی گری در منطقه، افزود: در اوایل قرن 19 رو‌س‌ها آسیای مرکزی را اشغال کردده و اقدام به سرکوب مسلمانان کردند به همین دلیل در منطقه نوعی مقاومت در مقابل بیگانه به وجود آمد و رشد کرد.

وی تاکید کرد: نکته قابل توجه در این مورد ادغام نشدن برخی از این گروه‌ها در ساختارهای جدید جامعه بود ولی برخلاف این قشر بخشی از نسل جوان جذب فرهنگ روس ها شدند. در این میان اسلام گرایان مجبور بودند در خفا احکام دین خود را انجام دهند و همین امر باعث شده بود تا عرفان و تصوف هر چند در خفا ولی گسترش زیادی یابد. در نهایت مسلمانان آسیای مرکزی با افزایش فشارها به سمت مقابله با الحاد گرایش پیدا کردند و با اشغال افغانستان توسط شوروی به مقابله با خارجی‌ها و الحاد داخل منطقه پرداختند.

تاثیر سیاست‌های کشورهای آسیای مرکزی در افزایش افراط گرایی

امروزه قوانین اساسی همه کشورهای آسیای مرکزی، به اصل تفکیک دین از سیاست احترام می گذارند؛ با این حال گفته می شود اسلام در این منطقه تا اندازه یک ایدئولوژی دولتی صعود کرده است.

برخی از تحلیل گران دلیل این امر را استفاده ابزاری سیاستمداران و دولتمردان کشورهای آسیای مرکزی از مذهب و بویژه اسلام است در واقع اسلام مورد حمایت دولت های آسیای مرکزی از حوزه استفاده کاملا محدودی برخوردار است.

امیر احمدیان گفت: در زمان شوروی مسلمانان آسیای مرکزی تا فروپاشی اتحاد شوروی در خفا دین خود را نگهداشتند تا سلطه حزب کمونیست بر این از بین رفت و حکومت های جدیدی رو کار آمدند ولی حکومت های جدید پس از شوروی هم برای جریان های اسلامی و مسلمانان مبارز فرصتی برای بروز و حضور در حاکمیت قائل نشدند و فقط افراد با سابقه که تجربه دولتداری داشتند ‌توانستند روی کار بیایند .

این کارشناس مسائل آسیای مرکزی با بیان اینکه پس از سقوط شوروی احزاب کمونیست به قدرتنمایی در آسیای مرکزی پرداختند، خاطر نشان کرد: اغلب اعضای حزب کمونیست به مراحل بالایی می‌رسیدند مانند نظربایف در قزاقستان ،اسلام کریمف در ازبکستان و امامعلی رحمانف و ... که همگی جزء فعالان حزب کمونیست بودند.البته قرقیزستان در این میان یک استثناء محسوب می شود زیرا این کشور نسبت به سایر کشورهای آسیای میانه دموکرات‌تر است.

وی ادامه داد: این حکومت ها هم مجددا اسلام ستیزی را راه انداختند . البته نه از طریق مقابله مستقیم با اسلام بلکه به عنوان دولت‌های سکولاری که نمی خواهند دین وارد سیاست شود.

وضعیت گرایش به مذهب در آسیای مرکزی

امیر احمدیان گفت: جامعه آسیای مرکزی فقط در خارج از شهرهای بزرگ به مذهب گرایش دارند و به شعائر مذهبی خود عمل می‌کنند و در شهرهای بزرگ شاهد چنین گرایش هایی در سطح وسیع نیستیم.

وی ادامه داد: این در حالی است که شهرهای بزرگ بیشترین سهم را در اداره کشور دارند. از آنجا که دولت‌های آسیای مرکزی عمدتا سکولار هستند به مسائل مذهبی اهمیت چندانی نمی دهند و گروه های اسلام گرایی که فرصت بروز و ظهور نمی یابند جذب گروه های افراطی می شوند چرا که گروه های افراطی تلاش زیادی برای بهره برداری از خلاء های موجود در جوامع می کنند.

فروش مواد مخدر عامل بقای گروههای افراطی در آسیای مرکزی

از آغاز عملیات نظامی آمریکا در 7 اکتبر 2001 تولید مواد مخدر افزایشی پنجاه برار داشته و همین امر هم باعث شده است تا گروههای افراطی برای خرید تجهیزات نظامی و کسب سرمایه بیشتر به سرمایه گذاری در این زمینه روی بیاورند.

" امیر احمدیان یکی از مهمترین منابع در آمدی گروههای افراط گرا فروش مواد مخدر دانست و تاکید کرد: گروه‌های افراطی از طریق خرید و فروش مواد مخدر سرمایه جذب می‌کنند علاوه براین جریان های افراطی و سلفی در افغانستان،‌ پاکستان و عربستان نیز به جریان های افراطی در آسیای میانه کمک می رسانند که همه این عوامل باعث گسترش بیشتر افراط گرایی در این منطقه شده است.

وی ادامه داد: دولت‌های سکولار اهمیتی به اسلام گرایی نمی دهند و از آنجا که اغلب افراط گرایان در آسیای میانه جزء اقشار ضعیف هستند وقتی بی توجهی دولت ها به وضعیت خود را می بینند برای تامین میعشت خود جذب گروه های تروریستی می شوند.

این کارشناس مسائل آسیای مرکزی احتمال تغییر سیاست دولت های آسیای مرکزی نسبت به اسلامگرایان را بسیار ضعیف دانست و گفت: از آنجا که آنها تنها به فکر حفظ جایگاه و قدرت خود هستند به نظر نمی‌رسد حاضر شوند به مسلمانان بهای بیشتری بدهند.

وی ادامه داد: این بی توجهی ها به مذهب در آسیای مرکزی در حالی ادامه دارد که اسلام گرایان افراطی از طریق فضای مجازی جذب نیرو کرده و به حامیان خود از همین طریق حمایت مادی و معنوی می رسانند.

لزوم حفاظت از مرزها برای کاهش نفوذ گروههای تندرو به آسیای مرکزی

طبق اخبار منتشرشده در رسانه های تاجیکستان اعضا گروههای تروریستی مانند طالبان، القاعده و گروههای تندرو از کشورهای ازبکستان و تاجیکستان در مرزهای افغانستان و تاجیکستان حضور دارند و همین امر باعث افزایش نگرانی ها از نفوذ بیشتر گروههای افراطی درآسیای مرکزی شده است.

جدا از بحث نبود نظرات کافی بر مرزهای آسیای مرکزی که کوهستانی بودن و گسترده بودن این مرزها را از جمله علل آن دانسته می شود می توان به نفوذ تروریسم از طریق اینترنت و فضای مجازی هم اشاره کرد که وضعیت نظارت بر آن از وضعیت نظارت بر مرزهای خاکی هم کمتر است.

دولت‌ها اقتدار آنچنانی نمی توانند در مرزهای خود داشته باشند زیرا امروز مرزها میان است. ممکن است آن‌ها مانع از نفوذ حامیان جریان های افراطی به داخل مرزهای کشورشان شوند ولی نمی توانند با حوزه نفوذ رسانه مجازی آن‌ها مقابله کنند.

اغلب کشورهای آسیای مرکزی کوهستانی است. مرز قزاقستان با روسیه حدود 800 کیلومتر بوده و تمام آن دشت است و جریان های افراطی به راحتی می توانند به سمت روسیه بروند. 90 درصد تاجیکستان کوهستان است کنترل مرز برای جلوگیری از ورود حدود 6 هزار نفر از افراط گرایان بدون همکاری های اطلاعاتی و شناسایی آن‌ها از طریق بررسی مدرک هویتی و حتی DNA برخی افراد که به انها مشکوک هستند امکانپذیر نخواهد بود.

انتهای پیام