زنگ خطر افت تولیدات علمی به صدا درآمده است؛ صدای این هشدار در حالی از مجاری رسمی برخاسته که گوش شنوایی برای ساماندهی وضعیت بودجه پژوهش و تحقیق در کار نبوده و مشخص نیست چرا اعتبارات پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، علی‌رغم همه دفاعیات وقت و بی‌وقت و شعارهای علمی پررنگ تصمیم‌گیران، جان نمی‌گیرد؟!
مضحک است که وضع به جایی برسد رییس دانشگاهی رسما اعلام کند بودجه تحقیقات را صرف خورد و خوراک دانشگاه کرده و سهم مهمترین کار یک دانشگاه که همانا تحقیق و ارائه دستاوردهای علمی است ، از اعتبارات در اختیار، صفر درصد! باشد؛ دردآور است که بعد از آن همه تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت حفظ شتاب رشد تولید علم در کشور و تحقق اقتصاد مقاومتی که محور آن اقتصاد دانش‌بنیان و تولید علم است، شاهد افت تولیدات علمی باشیم و هیچ مجلسی از هیچ دولتی سوال هم نکرده باشد که چرا تحقیقات را جزء اهم برنامه و بودجه ندیده است.
به گزارش خبرنگار علمی ایسنا قاطبه کارشناسانی که تحول مورد انتظار در بودجه پژوهش را بر اساس برنامه پنجم توسعه کشور، پس از آن همه رکود و بی‌توجهی، حالا چیزی شبیه اعجاز می‌دانند معتقدند که قفل این تحول، عدم باور مسؤولان به اهمیت تحقیق برای توسعه کشور است. در کشوری که تحت محاصره اقتصادی و علمی است، صدها نفر به کار گرفته می‌شوند تا میلیاردها تومان برای چرخش توپ گردی از این سو به آن سوی زمین چمن، صرف شود که البته این سرمایه‌گذاری‌ها، لابد توجیهات فرهنگی خاص خود را دارد، اما چرا باید کمر تحقیقات در این کشور به خاطر کمبود بودجه خم شود و برای دمیدن نفسی تازه به کالبد پژوهش، به هزار توجیه برای ضرورت رشد تولید علم در کشور بی‌تفاوت بود؟!
شاید مروری بر برخی آمار در یکی از حوزه های پژوهش، عمق فاجعه را بهتر نشان دهد و این واقعیت را به ملت گوشزد کند که نخبگان علمی کشور تحت چه شرایط سختی دستاوردهای علمی را تقدیم ملت کرده‌اند.
در دنیا فقط برای آن که یک دارو کشف و تولید شود بین 500 میلیون دلار تا 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خطرپذیر می‌شود؛ درحالیکه بودجه یکهزار میلیارد تومانی، سالهاست که برای وزارت بهداشت ما یک آرزوست؛ همین بودجه کشف و تولید تنها یک دارو را مقایسه کنید با رقم 100 میلیون دلاری کل بودجه پژوهش دانشگاه‌ها و بودجه 700 میلیون دلاری کل پژوهش کشور ما که آن هم به تمامی اختصاص داده نمی‌شود.
آن گاه است که متوجه خواهیم شد که نخبگان پیر و جوان علمی کشور فارغ از هر گونه چشمداشتی در کنج آزمایشگاه‌هایی که فرسودگی زیرساخت آنها به گفته مسؤولان به مرز فاجعه‌آمیز رسیده است، چگونه برای ارتقای رتبه علمی ایران از دل و جان مایه گذاشته‌اند.
دکتر آخوندزاده، قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در تازه‌ترین گفت‌و‌گویی که با ایسنا داشته است، تعبیر جالبی درباره وضعیت تحریم‌ها و لزوم خودکفایی ملی و شرایط بودجه تحقیق و پژوهش به کار می‌برد: «با تفنگ ساچمه‌ای چگونه می‌خواهیم با مسلسل تحریم‌های علمی بجنگیم؟...!» «تحقیق و پژوهش حوصله، زمان و سرمایه‌گذاری می‌خواهد؛ راه توسعه علمی و قرارگیری در رتبه آبرومند تولید علم در جهان در این شرایط دشوار، اختصاص بودجه‌های مناسب برای تحقیقات بویژه در بخش پزشکی کشور است که با در اختیار داشتن 12 درصد کل بودجه پژوهش،به تنهایی بار 40 درصد تولید علم کشور را بر دوش می‌کشد و از مجموع 120 مجله نمایه شده کشور در اسکوپوس، 90 مجله متعلق به علوم پزشکی بوده است. اما حالا سهم وزارت بهداشت برای تولید علم پزشکی به سبب تحقیقات، تنها 350 میلیارد تومان از حداقل بودجه یکهزار میلیارد تومان مورد نیاز پیشنهادی است.»
گفت‌و‌گوی ایسنا با دکتر آخوندزاده با محوریت «توجه به زنگ خطر افت تولیدات علمی و لزوم حفظ شتاب رشد تولید علم بر اساس فرموده مقام معظم رهبری»، بر اساس چند پرسش استوار است: نخست آن که «آیا واقعا امیدی به اصلاح بودجه تحقیقات تا رسیدن به سهم چهار درصدی از تولید ناخالص داخلی برای حفظ رتبه تولید علم کشور در جهان هست؟»، دیگر آن که «به فرض اصلاح وضعیت بودجه تحقیقات در کشور، کدام اولویت در تولید علم پزشکی مهمتر است :برطرف‌سازی نیازهای ملی که قطعا با نیازهای بین‌المللی با توجه به شرایط تحریم متفاوت است یا ادامه روند تولید مقالات با هدف نمایه‌سازی؟» «الگوی کشورهای توسعه یافته برای افزایش سهم تولید علم پزشکی و تولیدات دارویی در جهان چیست؟ برای مثال یک تحقیق پزشکی که در دنیا موفق به اخذ جایزه نوبل می‌شود، پیش از هر چیز نگاه محقق آن برای تولید مقاله را به دنبال داشته است یا هدف، رفع یک نیاز مهم بشری در حوزه سلامت و در سطح جهانی بوده است؟»
توضیحات دکتر آخوندزاده در پاسخ به این پرسشها ابتدا به یک نکته اساسی اشاره دارد و این که در دنیا دارو را دانشگاه‌ها تولید نمی‌کنند، بلکه شرکتهایی بزرگ دارویی مستقل و خصوصی، به کمک دانشگاه‌ها دست به کشف و تولید دارو می‌زنند.
این تاکید قائم‌مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، ریشه در الگوی جهانی صنایع دارویی با گردشهای مالی عظیم و دستاوردهای بزرگ دارد که همانگونه که اشاره شد تنها برای کشف یک دارو 500 میلیون دلار تا 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند.
به گزارش ایسنا تنها نگاهی به درآمد شرکتهای داروسازی بزرگ جهان البته با هزینه‌های تحقیقاتی میلیاردی در سالهای گذشته (به عنوان نمونه در سال 2009) بخوبی نشان می‌هد که کشورهای توسعه یافته چه فاصله زیادی با سایر کشورها، در کسب درآمد به واسطه تولید علم و فروش محصولات در عرصه رقابت‌های دارویی دارند:
شرکت داروسازی جانسون و جانسون ( Johnson & Johnson) آمریکا : درآمد سالانه ۶۱٫۹۰ میلیارد دلار
شرکت فایزر (Pfizer) آلمان : درآمد سالانه ۵۰٫۰۱ دلار
شرکت هوفمان-لا روش (Hoffmann-La Roche) سوئیس: درآمد سالانه ۴۷٫۳۵ میلیارد دلار
شرکت نوارتیس( Novartis) سوئیس: درآمد سالانه ۴۴٫۲۷ میلیارد دلار
به گفته آخوندزاده در شرایط فعلی، ما در کشور قادر به کشف دارویی نیستیم که این مهم اولا بودجه‌های عظیم تحقیقاتی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر می‌خواهد که فاصله از نیاز توسعه کشور تا باور مسوولان در این بخش زیاد است و ثانیا نتیجه‌بخشی تحقیقات زمان کافی لازم دارد که گویا از حوصله مسؤولان ما خارج است.
وی می‌افزاید: آنچه اکنون به مدد نخبگان و تلاش واقعا ستودنی جوانان نخبه علمی در کشور وجود دارد، سنتر مواد دارویی با هدف بومی‌سازی آنهاست و سهم این اتفاق (سنتز مواد دارویی و بومی‌سازی) اگرچه در فرایند تولید دارویی، بسیار ناچیز است اما گام بسیار بزرگی در قیاس با بنیه مالی تحقیقات در کشور است و می‌توان از این تلاش و موفقیت، به عنوان داشته مهم کشور پس از انقلاب و در شرایط سخت تحریم‌ها یاد کرد.
آخوندزاده با اذعان به این که موفق‌ترین بخشها در تولید علم پس از انقلاب اسلامی، بخش پزشکی و نظامی ایران بوده است، از ظرفیت‌های موجود در این بخش به شدت دفاع و تاکید می‌کند که مسوولان باید قدر محققان این دو حوزه را به طور ویژه بدانند و آگاه باشند که این افراد در شرایط واقعا سختی به لحاظ امکانات و تحریم‌های پیش رو، دست به تحولات بزرگ زده‌اند. شاید همین آگاهی اندکی به اصلاح وضع بودجه تحقیقات کمک کند.
قائم‌مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، به طور شفاف به این موضوع اشاره می‌کند که کارهای انجام شده در تحقیقات پزشکی، در حالت خوشبینانه زیر 10 درصد در کشور کاربرد داشته‌اند اما دنیا با بودجه‌های عظیم تحقیقاتی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر، شانس کاربردی شدن تولیدات علمی پزشکی را به 30 درصد رسانده است.
آخوندزاده معتقد است وقتی صحبت از تاثیرگذاری علم بر اقتصاد و سلامت مردم می‌شود تولید مقالات نمی‌تواند صرفا راهگشا باشد و تولیدات علمی پزشکی بر اساس شاخص‌های ملی و رفع نیازهای بومی بسیار اهمیت دارد.
وی به ایسنا می‌گوید : باید باور کرد آنچه موجب دستاوردهای مهم پزشکی در کشور شده نه به سبب توجه مسوولان برای افزایش سهم بودجه تحقیقات و نه مدیرت بودجه پژوهش بوده بلکه صرفا به دلیل ظرفیت بزرگ نیروی انسانی نخبه در کشور بوده که متاسفانه قدر آنها را بدرستی ندانسته‌ایم.
آخوندزاده این حقیقت تلخ را هم یادآور می‌شود که مسوولان ترمز بدی در بودجه تحقیقات زده‌اند و بدون شک با ادامه این روند، افت تولیدات علمی بیش از گذشته خواهد شد و اگر هم بودجه‌ای افزایش یابد ما فقط جبران آن دو سال افت تولید علم در نتیجه چهار سال نقصان قبل از آن را کرده‌ایم و باید نگران سه سال آینده نیز باشیم.
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، البته این را هم اضافه می‌کند که در بیشتر کشورهای توسعه یافته، عمده بودجه تحقیقات، خصوصی است و دولتی نیست و در کشور ما این الگو برعکس است؛ با این حال باید پرسید اگر از سهم سه درصدی مقرر بودجه پژوهش از تولید ناخالص ملی یک درصد خصوصی بوده باشد، چرا سهم دو درصدی دولت در تامین بودجه پژوهش هرگز به طور کامل محقق نشده است؟
وی در پاسخ به این پرسش ایسنا که در صورت اصلاح وضعیت بودجه تحقیقات و افزایش سهم پژوهش به چهار درصد تولید ناخالص ملی آیا با الگوی موجود که صنعت دارو در اختیار بخش دولتی است می‌توانیم به تولیدات بزرگ دارویی دست یابیم، این نکته مهم را می‌گوید که در دنیا صنایع دارویی، خصوصی هستند و با هم در رقابت شدید. تا وقتی صنعت دارو در کشور ما دولتی است رقابتی هم در کار نیست و نمی‌توان به تولیدات بزرگ دارویی امیدی داشت.
به گفته وی، این الگو در سطح جهان و برای کشورهای توسعه یافته اجرا شده و نتایج ارزنده‌ای داشته و ما نیز گریزی از این راه نداریم. نمونه بارز عدم رقابت صنایع به واسطه دولتی بودن را نیز می‌توان در تولید خودرو در کشور و نارضایتی خریداران دید که چاره‌ای جز خرید محصولات بی‌کیفیت داخلی آن هم با منت و معطلی ندارند.
بی‌توجهی تأسف‌آور به بودجه تحقیقات در کشور درحالی تداوم یافته است که به گفته دکتر ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت آنچنان ظرفیت عظیم انسانی در بخش پزشکی کشور وجود دارد که می‌توان توسعه تحقیقات کیفی را براحتی انتظار داشت؛ حال آن که به دلیل کم‌اهمیت بودن تحقیق و پژوهش در بودجه، ایران به لحاظ شاخص «خروجی تحقیقات با کیفیت» در رتبه 37 دنیاست. در شرایطی که افزایش سهم بودجه پژوهش به چهار درصد تولید ناخالص داخلی، تاکید مهم مقام معظم رهبری برای نجات کشور از فشار شدید تحریم‌های سیاسی و اقتصادی و از جمله تحولات نفتی در جهان است، جای تعجب دارد که تحقق چنین مهمی با کندی باورناپذیر مواجه است و هر سال آب از آب تکان نمی‌خورد!
انتهای پیام
نظرات