تخیه، کلاه زینتی زنان ترکمن خراسان شمالی که دارای طرح و رنگ‌های متفاوتی است که به علت کم‌توجهی در حال منسوخ شدن است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه خراسان شمالی، "آق قایما تخیه" یا "قوپه تخیه" نوعی کلاه گرد دولایه از جنس ابریشم بوده که در طول تاریخ مورد استفاده قوم ترکمن بوده و در ‪ ۶۰تا ‪ ۷۰سال اخیر کمتر به آن توجه و به عبارتی به دست فراموشی سپرده شد، اما اخیرا حدود پنج سال دوباره به صورتی کم‌رنگ با کمی تغییر استفاده از آن رواج یافته است‌

اکنون کلاه آق‌قایما تخیه و قوپه تخیه در حال منسوخ شدن است و دوخت این کلاه نیز به تدریج به علت عدم استقبال و استفاده از آن کاهش یافته است.

در موارد موجود نیز برای دوخت آن مانند سابق نخ ابریشم را بکار نمی‌برند، بلکه بیشتر از نخ‌های کاموایی استفاده می‌کنند که موجب کاسته شدن کیفیت، استحکام، ظرافت و نرمی و زیبایی آن شده است.

کلاه تخیه هنری وصف ناپذیر از اقوام ترکمن، نوعی ظریف دوزی و به عبارتی سوزن دوزی است، دختران و زنان هنرمند ترکمن با استفاده از سوزن و نخ‌های رنگی، نقوش و نگاره‌های زیبا، طرحی چشم‌نواز پدید می‌آورند که سراسر پارچه، مملو از بخیه، رنگ و نقش می‌شود.

به نوع مردانه یا پسرانه آق قایما تخیه در لفظ گفتاری ترکمن کلاه‌تخه و کلاه دخترانه قوپه تخیه یا گل تخیه در لفظ گفتاری آن قوپه‌تخه نامیده می‌شود، این پوشش کلاهی گرد و ابریشمی است که تمام سطح آن با الیاف رنگی ابریشم و رنگ‌آمیزی شاد، دلنشین و چشم‌نواز سوزن دوزی شده و استادی و مهارت هنرمندان ترکمن را در خود به نمایش می‌گذارد.

ویژگی این کلاه ظرافت، سبکی وزن، نرمی، لطافت، زیبایی و دو سه لایه بودن آن است که سبب می‌شود نور آفتاب و سرما از آن عبور نکند، کلاه آق قایما اغلب مورد استفاده جوانان و تازه دامادها بوده که در مراسم، جشن عروسی و اعیاد مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفته، همچنین بر سرگذاردن آن در نمازهای عید نوعی احترام به‌ آیین مذهبی تلقی می‌شده است.

یکی از پوشش های ضروری دامادهای ترکمن در شب برگزاری مراسم عروسی کلاه آق‌قایماتخیه است.

قوپه‌تخیه نیز کلاهی ابریشمی دخترانه است که تمام سطح آن با الیاف رنگی ابریشم سوزن‌دوزی شده و استفاده از زیور آلات، تزیینات بسیار زیبا و متنوع، جذابیت آن را صدچندان کرده است.

طرح و نقوش در کلاه دختران بسیار ظریف و زیباست و زیورآلات آن قپه و شلپه است که زیوری دست ساز از جنس نقره یا فلزات دیگر است که قوپه روی کلاه را می‌پوشاند و شلپه به صورت رشته‌ای زنجیری در جلوی پیشانی به لبه کلاه متصل می‌شود.

دختران قوپه تخیه را در جشن ها، میهمانی‌ها و عروسی‌ها تا قبل از ازدواج بر سر می‌گذارند. در گذشته رسم بر آن بود که دختران ترکمن تا قبل از ازدواج این کلاه را بر سر گذاشته و هنگام ازدواج طی مراسمی جذاب بنام باش سالماق کلاه را از سر برداشته و نوع دیگری سربند را جایگزین آن می‌کردند.

امروزه دختران ترکمن از این نوع سرپوش استقبال چندانی نمی‌کنند و به ندرت می‌توان این کلاه را برسر دختران کوچک در مراسم عروسی و شادی دید. طرح، نقش و نگاره‌های تخیه و رنگ‌های آن زبان گویایی از گذشته‌های دور، آداب و رسوم، باورها و اعتقادات و بیانگر حالات روحی اقوام ترکمن است.

طرحهای رایج در این هنر دستی شامل قزل کشته(سوزن‌دوزی ظریف قرمز رنگ)، سکزکشته(سوزن‌دوزی هشت تایی) بوغدی بوغونی(سد کردن جلو گره‌ها)، سکزکشته یارتی(نصف سوزن‌دوزی هشت تایی)، کشته یا قوش‌گوزی (سوزن‌دوزی ظریف یا چشم پرنده) است.

طرح‌ها بصورت مارپیچی یا امواج دریا، هفت و هشت، گل‌های هشت پر، چهارپر، گندمی، فنری و پروانه‌ای دوخته می‌شود و دایره، لوزی، مثلث، مستطیل و خطوط عمودی و افقی اشکال هندسی مورد استفاده در این کلاه هستند، معمولا ترتیب قرار گرفتن رنگ و انتخاب آن‌ها بر اساس باور و سلیقه و بیانگر معانی عمیق در باورها است و قوم ترکمن هر رنگ را با معنی خاص استفاده کرده و هر نقش را با رنگ خاصی پر می‌کند.

رنگ اصلی و غالب کلاه تخیه ترکمنی قرمز، آبی و نارنجی، مشکی، سفید و سبز برای جوانان و رنگ‌های تیره نیز برای افراد مسن است.

انتهای پیام