خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - یادداشت روز

مجتبی فرهمند، مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی یزد

گفتن و نوشتن درباره شهری که پشتوانه چند صد ساله دارد، آسان نیست. شهر یزد مردمانی دارد که به قناعت، مقاومت و دینداری معروفند، لذا می‌توان بافت تاریخی شهر یزد را سند اصالت زندگی مردمان این دیار برشمرد، سندی که تا به امروز با تمام ناملایمت‌ها و تنگناها پابرجا مانده است.

در طول تاریخ همواره استعمارگران و یورشگران علاوه بر قتل و غارت، کالبدهای ارزنده شهرها را نیز ویران می‌کردند و این موضوع امروز نیز حتی با تغییر استراتژی دشمن و جنگ نرم، پابرجا و مشهود است، به طوری که وهابیون و صهیونیست‌ها در جهت تخریب بافت‌ها و بناهای تاریخی شهرهای اسلامی تلاش‎‎ها و تبلیغ زیادی می‌کنند، چرا که با از بین رفتن این بافت‌ها، ایجاد گسست و تفرقه در میان مردم نیز آسان‌تر می‌شود.

البته نمونه این گسست را به روشنی می‌توان در بافت جدید شهر یزد با اختلاف طبقاتی متمولین و قشر متوسط در قسمت‌های مختلف شهر و از بین رفتن ارزش‌های اسلامی همچون احترام و محرمیت در بناها به ویژه خانه‌ها مشاهده کرد، در صورتی که در بافت تاریخی شهر هنوز هم می‌توان همنشینی فقیر و غنی را در یک کوچه و محله دید.

چندی است که زمزمه‌های ثبت جهانی بافت تاریخی شهر یزد از سرگرفته شده است و بی‌شک دیاری که پشتوانه مردمی اصیل همچون مردم یزد را در خود دارد، غنی‏‏‌تر از آن است که مقوله ثبت جهانی بتواند بر ارزش آن بیافزاید یا از ارزش بکاهد.

در واقع، ثبت جهانی یک شهر معرفی آن دیار برای جهانیان است و کمترین دانش و شناخت از موضوع ثبت جهانی یک شهر، به درستی این موضوع را آشکار می‌کند که تنها کالبد را نمی‌توان ثبت کرد بلکه ثبت یک شهر فراتر از ثبت یک یا چند اثر باارزش است، بلکه همراه با کالبد آن، مردم و فرهنگ آن شهر نیز ثبت و به جهانیان عرضه می‌‎‎شود.

با این شرح که در ثبت جهانی از زبان و گویش مردم گرفته تا دین و اعتقادات مردم آن دیار، به دنیا معرفی می‎‎شود، پس اولین مشخصه ثبت جهانی یزد، معرفی یک شهر اسلامی با مردمانی مسلمان و خصوصیت‌های زندگی دیندارانه است که البته برخی از این ویژگی‌ها نسبت به سایر شهرهای تاریخی، برجسته‌تر و آشکارتر است و لذا همین امر نیز امکان ثبت را فراهم خواهد ساخت.

- باب اول

بافت تاریخی شهر یزد به یک باره خلق نشده، این شهر حاصل ذوق و هنر مردمانی است که علی‌رغم مصائب و سخت‌گیری‌های طبیعت، آن را برای زندگی برگزیده‌اند.

اهمیت این موضوع از آن جهت است که برخلاف بسیاری از شهرهای ایرانی که از هسته یک روستا یا آبادی آغاز گردیده‌اند، یزد از ابتدا با ساختار شهری طرح‏‏‌اندازی شده است و لذا از این باب یزد به عنوان یک شهر کویری شاهکار، ثبت خواهد شد.

- باب دوم

شهر یزد برخلاف سایر شهرهای تاریخی معروف ایران همچون اصفهان که به بناهای صفوی مشهور یا شیراز که به بناهای زندیه معروف شده است، پوسته نمایشی تک بناهای دوره خاصی از تاریخ نیست.

بنابراین می‌توان یزد را گاه‌شمار تقویم تاریخ ایران به حساب آورد، چرا که در آن از بناهای قرون 2 و 3 هجری گرفته تا معاصر مانند دانه‌های تسبیح در کنار هم قرار گرفته و کوچه‌ها و گذرهای آن همچون نخی، آن‌ها را به هم متصل کرده است.

روند تغییر و تکامل تاریخ معماری ایران را به خوبی می‌توان در این بافت مطالعه کرد و از این باب است که یزد مورد اقبال گردشگران از جمله گردشگران خارجی و دوستداران تاریخ و تمدن ایران قرار گرفته است.

در این باب یزد به عنوان شهری با بناهایی از دوره‌های مختلف تاریخ ثبت می‌شود.

- باب سوم

از منظری دیگر، یزد در میان شهرهای تاریخی ایران، کمترین دست‌خوردگی را داراست و این موضوع را با نگاهی به تاریخ، می‌توان حاصل خواست مردمان این دیار دانست.

از جمله موارد آن می‌توان مقاومت مردم بومی بافت در برابر تخریب تکیه امیر چخماق(1336)، ممانعت از تعریض و تخریب گذر یوزداران(دهه چهل) و در این اواخر عکس‌العمل و مخالفت شدید مردم در تخریب بناهای اطراف امامزاده جعفر و محله مصلا را نام برد.

تجربه‌های تخریب بافت تاریخی چه در یزد یا سایر شهرها با بافت تاریخی نشان می‌دهد که جایگزیی بنا و بافت‌های جدید شهری به جای بافت تاریخی تنها کارکرد آن را مناسب‏‏‌تر نکرده، بلکه تغییرات به خصوص تعریض‌های گذرها، موجبات از بین رفتن منظر فرهنگی شهر و روح زندگی در کالبد شهرها را فراهم آورده است.

در اکثر موارد این تخریب‌ها و تجدید بناهای ناهمگون و با تراکم بالا، موجبات تبدیل بافت‌هایی با مقیاس انسانی و اولویت تردد پیاده به سواره‏‌رو و بدون مقیاس قابل ‌درک را رقم زده است. این آشفتگی و بی‌نظمی غیرقابل ‌جبران را چه کسی پاسخگو خواهد بود؟!

- باب چهارم

حضور مردم بومی و حاکم بودن فرهنگی بومی یزد در این محدوده، مهم‌ترین موضوع ثبت و گسترش این بافت عظیم تاریخی است.

شهرهای تاریخی معروفی در دنیا وجود دارند که امروزه به موزه‌هایی مجسمه‎‎وار تبدیل شده‎‎اند بدون آن که روح زندگی و فرهنگ در آن‌ها جاری باشد، اما یزد علی‌رغم تاریخی بودن، به سبب حضور مردم و ساکنین بومی هنوز زنده است.

برپایی باشکوه آیین عزاداری امام حسین(ع) روشن‌ترین سند تاریخی اصالت مردمان و آیین این خطه است، موضوعی که در مکان‌های جدید الساخت همین شهر امروز کم رنگ‏‏تر شده و دیگر با رنگ بوی اصیل خود نمانده است.

هر ساله شاهد دسته‌های بزرگ سینه‌زنی با سبک و سیاق اصیل و دیرینه این شهر در دل محلات همین بافت بوده‌ایم، به راستی می‎‎توان این مشارکت عظیم مردمی را مهم‌ترین سند تأثیر متقابل کالبد و اصالت مردمان شهر یزد دانست.

نبودن نظام طبقاتی و همنشینی فقیر و غنی، یک دستی و اتحاد مردم، احترام و حفظ ارزش‌ها به خصوص دینی و غیره از جمله جلوه‌های مردمی بارز محلات این بافت است که به مذاق بسیاری از جمله فرقه‌های بابی و بهائیت و غیره پذیرا نبوده و برای تخریب و از هم گسیختن این‌گونه بافت‌ها تلاش‌های زیادی داشته‌اند.

در نتیجه آنچه عنوان شد باید گفت که ثبت جهانی بافت تاریخی شهر یزد، پایان یک راه یا نهایت هدف نیست، بلکه بهانه‌ای برای سامان دادن وضعیت موجود، برنامه‌ریزی برای آینده آن و انتخاب راهکارهای مناسب محافظت از آن است. از طرفی نیز تهیه پرونده ثبت جهانی و نقشه راه حفظ این بافت، مگر با مشارکت و همیاری ارگان‎‎های متولی این بافت میسر نخواهد شد.

ثبت جهانی بافت تاریخی شهر یزد، ثبت یک شهر اسلامی با سبک زندگی مردمی ساده‌زیست و خلاق است. پس بر یکا یک ماست که برای حفظ اصالت و ارزش‌های زندگی دینی‏‏‌مان به نوبه خود تلاش کنیم، نه آن که در پی تخریب و ایجاد تزلزل در پایه‌های کالبد و زندگی اسلامی‌مان برآییم.

انتهای پیام