خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - یادداشت روز
موسی کاظم‌زاده، خبرنگار
پرونده ثبت جنگل‌های ارسباران در فهرست میراث جهانی یونسکو، در حالی این روزها از سوی مسئولان میراث فرهنگی رسانه‌ای می‌شود که به نظر می‌رسد، دست‌اندرکاران این حوزه باید بیش از اینها به فکر و اندیشه حفظ و احیاء و به ویژه شناساندن ظرفیت‌های بالقوه توریستی و گردشگری این منطقه به جهانیان باشند.
آذربایجان شرقی به دلیل داشتن تنوع اقلیمی و ظرفیت‌های بالای اقتصادی، فرهنگی، گردشگری و ... جایگاه ویژه‌ای در منطقه و کشورمان و به خصوص در دنیا دارد که می‌تواند در تمامی عرصه‌ها تاثیرگذار باشد که از جمله می‌توان به طبیعت‌گردی، اکوتوریسم یا بوم‌گردی منطقه حفاظت شده ارسباران اشاره نمود.
بی‌شک؛ منطقه ارسباران به دلیل موقعیت خاص و داشتن مناظر طبیعی زیبا و از نظر تنوع گونه‌های جانوری، این منطقه را در سطح جهان به عنوان گنجینه گونه‌های نایاب گیاهی و جانوری معرفی کرده است.
اهمیت منطقه ارسباران تنها به دلیل ویژگی‌های خاص اکوتوریسم، اکولوژیکی و توان‌های زیست محیطی آن نبوده، بلکه میراث تاریخی و فرهنگی این منطقه نیز از زمان‌های گذشته مورد توجه دوستداران این منطقه و جهان بوده، به طوری که هر ساله هزاران گردشگر و محقق را به این منطقه جذب می‌کند.
ارسباران که در گذشته‌ای نه چندان دور به محدوده وسیعی از کناره رود ارس حد فاصل جلفا تا مغان و بلندی‌های سبلان، بزقوش و سهند اطلاق می‌شد، متاسفانه اکنون به دلایل متعدد از قبیل تخریب عرصه‌های منحصر به فرد جنگلی به مرزهای شهرستان‌های کلیبر و اهر محدود می‌شود.
این منطقه حفاظت شده در شمال غربی آذربایجان شرقی میان سه رودخانه مهم « ارس» در شمال، « ایلگنه چای» در غرب و «کلیبرچای» در شرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات «سایگرام» متصل است.
جنگل‌های ارسباران در قاب یونسکو
جنگل‌های این ناحیه با وجود برخی شباهت‌ها با جنگل‌های خزری، به دلیل تفاوت‌های آب و هوایی و گیاهی، ویژگی خاصی دارد و به همین دلیل در برنامه، «انسان و زیست کره» یونسکو، این منطقه در سال ۱۳۵۵به عنوان منطقه‌ای حفاظتی و ذخیره گاه “بیوسفر” (ژنتیکی) در کره زمین معرفی شده است. بر همین اساس، طی آخرین آمار اعلام شده، وسعت جنگل ارسباران 164 هزار هکتار بوده که از این وسعت 148 هزار هکتار از آن به عنوان جنگل حمایتی و حفاظتی است.
این جنگل‌ها به دلیل قرار گرفتن در محل تلاقی رشته کوه‌های البرز و زاگرس، در شرایط اکولوژیکی خاص سبب تشکیل جوامع متنوع حیاتی، ترکیب گونه‌ای و فلور نسبتاً غنی شده است.
اکوسیستم این جنگل دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که مجموعه‌ای از عناصر هیرکانی و قفقازی و خصوصیات دیگر مناطق گیاهی کشور را در خود جای داده است. افزون بر تنوع عظیم گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت شده کمیاب را در چتر حمایت خود دارد.
توده‌های کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده‌ای داشته و قوچ و میش از شاخص‌ترین حیوانات این مجموعه است. در این میان زیستگاه‌های ییلاقی و قشلاقی تپه ماهوری«کیامکی»، ییلاق «قره چی» و مناطق صخره‌ای و صعب العبور« کنتال» مأمن طبیعی انواع گونه‌های جانوری چون کل، بز وحشی، پلنگ، سیاه گوش و ... است.
میزان تنوع زیستی حیات نیز به نحو چشمگیری، نسبت به دیگر مناطق جنگلی ایران، غنی‌تر است، اما به رغم وجود چنین سرمایه‌ای، قراین بیانگر آن است که این منابع سودآور، در حال حاضر واقعاً مورد تهدید و تخریب انسان‌ها قرار گرفته است.
منطقه حفاظت شده ارسباران، از نظر تنوع گونه‌ای جانوری و گیاهی در سطح جهان کم نظیر است. تاکنون ۲۱۵ گونه پرنده، ۲۹ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۱۷ گونه ماهی در مناطق مختلف ارسباران شناخته شده، و برخی دیگر از گونه‌های جانوری در این جنگل‌ها به دلایل مختلف ناشناخته مانده است.
سیاه خروس قفقازی، چشم انتظار جهانیان
این منطقه هم‌چنین، زیستگاه پستاندارانی دیگر چون؛ گراز، خرس قهوه‌ای، قره قولاغ، گربه جنگلی، سمور سنگی، خرگوش، شغال، روباه معمولی، تشی، خارپشت اروپایی و ...، از دوزیستان تریتون تاجدار و انواع قورباغه‌ها و ...، از ماهی‌های ساکن رودهای این منطقه؛ انواع متنوع زردک، سیاه ماهی، کپور نقره‌ای، گامبوزیا، اسبله، سوف و انواع سگ ماهی جویباری و ....، از خزندگان معروف نیز؛ مار قیطانی، مارمولک چشم ماری، لاسترمای دشتی پشت مشبک و غیره در این زیستگاه زیبا زندگی می‌کنند. اما مهم‌ترین و کم‌یاب‌ترین گونه جانوری شناخته شده ارسباران؛ نوعی پرنده نادر به نام «سیاه خروس قفقازی» است که این منطقه یکی از معدود زیستگاه‌های آن به‌حساب می‌آید. قرقاول ارسبارانی و مارال دو گونه دیگر در معرض خطر انقراض این منطقه هستند که نسل در خطر آنها با برنامه‌های حفاظتی احیاء و جمعیت آنها در حال حاضر آمار مطلوبی دارد.
در کنار این عوامل نکته مهم دیگر این است که این منطقه، با دامنه‌ها و دره‌های سرسبز آمیخته از درختان، درختچه‌ها، گل‌های رنگارنگ، چمن زارها، چشمه سارها و نهرها همراه با آبشارهای مرتفع و دیدنی با حیات وحش منحصر به فرد خود ترکیبی بی‌نظیر و بی‌همتا از ذخیره‌گاه‌های بیوسفر جهان بوجود آورده است.
ارسباران سرزمین ناشناخته‌های گیاهی
طبق مطالعات انجام شده، ناحیه جنگلی ارسباران با داشتن 8 درصد از سطح کل کشور بیش از 10 درصد گونه‌های گیاهی را داراست. تا کنون بیش از 1344 گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده است، که به 493 جنس و 97 تیره تعلق دارند. از این تعداد، 80 گونه از آنها جنگلی بوده و 40 تا جزو گونه‌های مهم دارویی است. برخی از گونه‌ها از لحاظ تنوع ژنتیکی، اسانس و ترکیب موجود، منحصر به فرد است. از جمله گونه‌های مهم دارویی که مصرف سنتی و رایج در منطقه دارد، می‌توان سرخدار، قره قات، زالزالک، آردوج، ارس و ... را نام برد.
هم‌چنین کارشناسان این حوزه، جنگل‌های ارسباران را به دلیل داشتن گونه‌های متنوع گیاهی و جنگلی، در زمره یکی از مناطق با ارزش ژنتیکی جهان شناخته و به جهت برخی ویژگی‌های خاص یک منطقه رویشی مستقل، با نام منطقه جنگلی ارسباران معرفی کرده‌اند، که یکی از مناطق پنجگانه رویشی ایران محسوب می‌شود.
از جمله گونه‌های گیاهی مهم منطقه نیز می‌توان به «آوری، ممرز، گردو، چنار، کیکم، عاق، زرشک، گیلاس، آلبالو، سرخدار، هفت کول، ارسل، زغال اخته، آلوچه، انار وحشی، زالزالک و ...، انواع نعناعی‌یان، پامچال، آلاله و گراس‌ها» اشاره کرد.
سلام ارسباران به جهانیان
امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار بوده است و در سال‌های اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت‌های طبیعت‌گردی در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.
در این راستا، به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که طبیعت‌گردی در زمینه محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی، رشد طبیعت‌گردی در دهه حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود.
در وضع موجود، شمار طبیعت‌گردان هفت درصد کل مسافران جهان است و پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده به ۲۰ درصد برسد.
بنابراین طبیعت‌گردی از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که موجب مزایایی فراوانی برای جهانیان خواهد شد.
این اقدام مسئولان در این شرایط و موقعیت خاص جنگل‌های ارسباران؛ را به فال نیک می‌گیریم و از دست اندرکاران این عرصه می‌خواهیم هرچه سریع‌تر نسبت به، ثبت کردن این اثر طبیعی کشورمان، در فهرست میراث جهانی یونسکو اقدام کنند.
انتهای پیام
نظرات