9 هزار سال پیش‌، دستان هنرمند ساکنان منطقه‌ای در دامنه رشته کوه‌های البرز از آب و گل ، آثاری از خود بر جای گذاشتند که اکنون به عنوان نخستین خشت ساخته دست بشر برای باستان‌شناسان جهان شناخته شده است.

کاوش تپه‌های ازبکی شهرستان نظرآباد، علاوه بر اثبات قدمت سکونت بشر در این منطقه، نشانگر وجود تمدنی دیرینه در آن است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، شهرستان نظر آباد که در ۳۰ کیلومتری جنوب‌شرقی استان البرز قرار دارد، به دلیل وجود تپه‌های باستانی ، در شمار قدیمی‌ترین نقاط این استان قرار گرفته است و پژوهش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی حضور 9 هزار ساله انسان در این منظقه را تایید می‌کند.

محوطه باستانی ازبکی که بخشی از شهرستان نظرآباد را تشکیل داده‌، در روستایی به همین نام قرار دارد که نخستین خشت دست‌ساز بشر را به جهان معرفی کرده است و بخش‌هایی از محوطه باستانی ازبکی را کارشناسان مرکز باستان‌شناسی ایران در سال ۱۳۴۸ مورد شناسایی قرار داده و در سال ۱۳۵۲ به شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسانیده‌اند.

امیر گوهرشناس، راهنمای رسمی اداره کل میراث فرهنگی استان البرزدر گفت وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به ویژگی‌های محوطه باستانی ازبکی اظهار کرد: این محوطه باستانی مجموعه‌ای از چند تپه باستانی با نام‌های «یان‌تپه»، «جیران تپه»، «دوشان تپه» ،«گوموش تپه» و «تپه مرتفع ازبکی(دژمادی)» است.

این کارشناس مدیریت جهانگردی خاطر نشان کرد: تپه‌های ازبکی در برگیرنده شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران (قرن هفت تا یک قبل از میلاد مسیح ) هستند.

وی افزود: این محوطه تاریخی در یکصد هکتار، در برگیرنده ۱۰ تپه ارزشمند است که شش تپه از آن را گروهی از باستان‌شناسان ایرانی به سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده حفاری کرده‌اند.

وی ادامه داد: این حفاری‌ها در پنج فصل از 15 آذر سال 1377 آغاز و در پاییز 1384 به پایان رسید.

گوهرشناس تصریح کرد: حفاری‌های صورت گرفته در این منطقه در طول این سال‌ها به دلایل برخی مشکلات چندین بار متوقف و پس از رایزنی‌های صورت گرفته مجدداً از سر گرفته شد.

این کارشناس مدیریت جهانگردی با اشاره به یافته‌های حاصل از حفاری‌های انجام شده در تپه های ازبکی، گفت: اولین بخش حفاری دراین منطقه در محدوده «یان تپه» صورت گرفته که حاصل آن شناسایی بقایای پنج دوره معماری مربوط به قرون هفتم و ششم قبل از میلاد است‌.

تپه ازبکی

راهنمای رسمی اداره کل میراث فرهنگی استان البرز اظهار کرد: بخش دوم این حفاری‌ها در منطقه «جیران تپه» انجام شده که طی آن کاوشگران به وجود استقرارهایی در این محدوده تا قرن هفتم هجری قمری پی برده‌اند.

وی ادامه داد: نتایج حفریات کاوشگران در منطقه «دوشان تپه» نیز منجر به شناسایی سه دوره معماری از عصر آهن شده که به مهاجران صاحب سفال خاکستری تعلق دارد.

گوهرشناس تصریح کرد: از کاوش‌های باستان شناسی منطقه «گوموش تپه« و «مارال تپه» نیز سفال و گور خمره‌هایی مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد کشف شده است .

دربخش دیگری از این گزارش سهیل خانپور در گفت وگو با ایسنا با اشاره به مهمترین کشفیات صورت گرفته در تپه‌های ازبکیف افزود: کشف کهن‌ترین خشت دست‌ساز بشر یکی از مهم‌ترین نتایج حفریات صورت گرفته در این محوطه باستانی است‌.

این استاد دانشگاه افزود: این خشت‌های دست‌ساز مربوط به 9 هزار سال قبل هستند که همگی به صورت ابتدایی و در اندازه‌های مختلف ساخته شده‌اند‌.

این پژوهشگر باستان‌شناسی افزود: تا پیش از کشف این خشت‌ها کهن‌ترین خشت‌های کشف شده در فلات مرکزی ایران از تپه سیلک در نزدیکی کاشان و تپه زاغه دشت قزوین به دست آمده بود‌.

وی تصریح کرد: خشت‌های کشف شده در این محوطه باستانی پوک هستند و به دلیل این که با دست شکل گرفته اندازه و ابعاد مختلفی دارند‌.

وی ادامه داد: کشف این خشت‌ها اطلاعات تازه‌ای در خصوص اولین دوره خشت‌سازی در اختیار کاوشگران و باستان شناسان جهان قرار داده است‌.

استاد خانپور تأکید کرد: ساکنان این محوطه تاریخی سقف خانه‌های خشت‌ساز خود را با شاخ و برگ درختان و ماده‌ای شبیه کاهگل می‌پوشاندند‌.

این استاد دانشگاه یادآورشد: علاوه بر این ساکنان تپه‌های ازبکی مردگان خود را در کف محل سکونت خود دفن و سپس کف اتاق را با خشت فرش می‌کردند‌.

وی از کشف لوحی گلی (متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد ) به عنوان یکی دیگر از کشفیات مهم این محوطه باستانی اشاره کرد و گفت: این لوح گلین بیشتر شبیه گل نوشته‌های دوران آغاز عیلامی‌هاست که ارقام و نشانه‌های آن تا کنون مشاهده نشده است.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد که در آن ارقام بیشتر به صورت سوراخ‌های کوچک گرد در اثر ناخن و یا وسیله‌ای مانند آن ایجاد شده است‌.

این استاد باستان شناسی افزود: ورز این گل نوشته چنان به خوبی انجام شده که حتی یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمی‌خورد.

وی استفاده از ساروج برای استحکام بیشتربناهاو همچنین ساخت عبادتگاه را از دیگر ویژگی‌های بناهای کشف شده در این محوطه تاریخی نام برد .

هرچند طی سال‌های اخیر اقداماتی برای حفاظت از این منطقه تاریخی صورت گرفته، اما امروز شاهد تخریب بخش اعظمی از این میراث ماندگار هستیم‌.

‌در این خصوص ابوالفضل عبیدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز نامشخص بودن وضعیت مالکیت این منطقه را مهم‌ترین مشکل میراث فرهنگی برای حفاظت از این محوطه تاریخی دانست و به ایسنا گفت: علی‌رغم این‌که مالکیت تپه‌های تاریخی با دولت است، ولی طی سال‌های گذشته شاهد تجاوز به حریم و عرصه تپه‌های ازبکی توسط بخش خصوصی بوده‌ایم.

وی افزود: طی سالیان گذشته در خصوص تعیین عرصه و مالکیت تپه‌های ازبکی نظرآباد پیگیری‌های مناسبی صورت نگرفته ‌که همین امر زمینه تجاوز به عرصه این منطقه تاریخی را فراهم کرده است.

عبیدی خاطرنشان کرد: در حال حاضر شاهد کاشت درختان بسیاری توسط بخش خصوصی در عرصه این تپه‌ها هستیم که بدون شک این اقدام آسیب جدی به شناسنامه تاریخی این منطقه وارد می‌کند.

وی ادامه داد: سال گذشته اعتباری برای مرمت آثار تاریخی این منطقه تخصیص یافت که باعث شد وضعیت یافته‌های معماری این تپه‌ها که طی سال‌های گذشته به دلیل عدم توجه، مراقبت و مرمت به شکل اسفناکی درآمده بود تا حد قابل قبولی بهبود یابد.

این مسئول افزود: امسال نیز اعتباری بالغ بر 40 میلیون تومان برای ادامه روند مرمت و بازسازی این یافته‌های معماری تخصیص یافته است.

مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز یادآورشد: اداره میراث فرهنگی البرز در حال پیگیری حقوقی مالکیت این منطقه تاریخی است که در صورت واگذاری مالکیت آن به میراث فرهنگی بحث احداث سایت موزه ازبکی در این منطقه به صورت جدی پیگیری خواهد شد.

وی افزود: بدون شک واگذاری مالکیت و احداث سایت موزه ازبکی مسیر ثبت جهانی این منطقه تاریخی را هموار می‌کند.

عبیدی در خصوص انجام عملیات حفاری جدید در این منطقه، گفت: باستان‌شناسان متبحری در طول چند فصل این منطقه را به خوبی مورد کاوش قرار داده که حاصل آن یک کتاب دو جلدی است.

این مسئول گفت: در حال حاضر میراث فرهنگی برنامه‌ای برای آغاز حفاری‌های جدید در تپه‌های ازبکی ندارد و تمام تمرکز خود را بر حفظ و نگهداری از یافته‌های معماری این منطقه هدایت می‌کند.

مسعود سلطانی فر‌، رییس سازمان میراث فرهنگی کشور نیز در گفت وگو با خبرنگار ایسنا در خصوص پیگیری وضعیت مالکیت این محوطه باستانی گفت: تعیین تکلیف وضعیت مالکیت تپه ازبکی باید هر چه سریعتر پیگیری شود.

وی تصریح کرد: طی سال‌های گذشته تخلفاتی در حریم تپه‌های ازبکی صورت گرفته که باعث آسیب به این مجموعه شده است .

وی تأکید کرد: رفع تخلفات و تجاوز به حریم تپه‌های ازبکی در دستور کار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته و با جدیت پیگیری می‌شود‌.

سلطانی‌فر در پایان گفت: برای ثبت جهانی این محوطه تاریخی در مرحله نخست می‌بایست وضعیت مالکیت آن مشخص و پس از آن اقدامات کارشناسانه در این خصوص صورت گیرد‌.

گزارش از: المیرا اگیر، خبرنگار ایسنا در البرز

انتهای پیام